Dział Roślin Użytkowych istnieje od momentu założenia Ogrodu Botanicznego. Zlokalizowany jest on przy placu centralnym, pomiędzy skarpą, a kolekcją roślin cebulowych i szklarniami. Od czasu założenia działu jego powierzchnia się podwoiła i wynosi obecnie około 0,5 ha.
Od początku gromadzono w kolekcji rośliny lecznicze, miododajne, przyprawy oraz warzywa mało znane. Rośliny pozyskiwano z naturalnych stanowisk, z nasion drogą wymiany z innymi Ogrodami, a także ze zbiorów dr Marii Petrowicz – współtwórczyni Ogrodu Botanicznego.
Pierwotne założenia działowe wykonała dr Janina Wolter, kolejnym kierownikiem działu była mgr inż. Alicja Plechawska, której udało się powiększyć powierzchnie działu do 0,5 ha i wprowadzić kolekcje roślin oleistych, przyprawowych, barwierskich, włóknodajnych, roślin do produkcji używek oraz nowych warzyw.
W 1982 r. kierownikiem działu została mgr inż. Małgorzata Różycka. W czasie 15 lat opieki nad działem powiększono powierzchnię i liczbę gatunków roślin przyprawowych. Rośliny lecznicze uporządkowano według zawartości ciał czynnych. Na oddzielnych kwaterach posadzono rośliny zawierające substancje czynne takie jak: śluzy, gorycze, glikozydy nasercowe, alkaloidy i saponiny. Rośliny o podobnym działaniu posadzono obok siebie, z zaznaczeniem części użytkowej konkretnej rośliny np. owoce, korzeń, liście.
W 1999 r. opiekę nad działem przejęła mgr Kinga Misztal. W ciągu 13 lat kontynuowano utrzymanie kolekcji i powiększano ją o nowe, ciekawe egzemplarze.
Od 2012 r. kuratorem działu jest mgr inż. Dorota Misiurek.
W chwili obecnej w Kolekcji Roślin Użytkowych uprawianych jest około 700 gatunków roślin.
Rośnie tu około 180 gatunków roślin stosowanych w ziołolecznictwie oraz jako surowiec dla przemysłu farmaceutycznego. Rośliny lecznicze stanowiące około 26% kolekcji pogrupowano według oddziaływania farmaceutycznego na rośliny olejkodajne, antynowotworowe, przeciwzapalne, żółciopędne, przeczyszczające, moczopędne, nasercowe, uspokajające, rozkurczające, przeciwskurczowe, pobudzające przemianę materii, gojące rany, przeciwkaszlowe, wykrztuśne, przeciwrobaczne i pobudzające przemianę materii. Kolekcja roślin leczniczych służy głównie celom dydaktycznym i stanowi surowiec do badań naukowych dla studentów i pracowników lubelskich uczelni. Jest także cenną pomocą dla zwiedzających, służącą w zapoznaniu się z licznymi roślinami stosowanymi w lecznictwie współczesnym oraz medycynie chińskiej i ludowej.
Bardzo licznie reprezentowane są rośliny miododajne (148 taksonów, co stanowi 21% całej kolekcji) m.in. pszczelnik mołdawski (Dracocephalum moldavica), pysznogłówka dęta (Monarda fistulosa), trojeść amerykańska (Asclepias syriaca), kłosowiec fenkułowy (Agastache foeniculum).
Największą uwagą cieszy się kolekcja warzyw i roślin przyprawowych, która stanowi 33% całości. Znajduje się tu wiele roślin jadalnych mało znanych np. piżmian jadalny (Abelmoschus esculentus), migdał ziemny (Cyperus esculentus), rodzynek brazylijski (Physalis peruviana), karczoch zwyczajny (Cynara scolymus), skorzonera (Scorzonera hispanica), tykwy (Lagenaria siceraria), wiele ciekawych odmian papryk (23 odmiany) i pomidorów (20 odmian).
Oblegane przez pszczoły i inne owady są rośliny przyprawowe, głównie pięknie pachnąca kolekcja bazylii (Ocimum basilicum), którą tworzy 18 odmian o różnym pokroju, zapachu i smaku.
Na terenie działu zgromadzono również rośliny oleiste z których tłoczy się oleje (np. rącznik pospolity (Ricinus communis), rośliny włóknodajne dostarczające surowca dla przemysłu włókienniczego (np. szczmiel biały (Boehmeria nivea), jukka włóknista (Yucca filamentosa) oraz rośliny barwierskie używane dawniej do barwienia tkanin (np. marzanna barwierska (Rubia tinctorum) barwiąca tkaniny na czerwono).
Na dziale zgromadzono około 100 taksonów drzew, krzewów i pnączy mających znaczenie użytkowe m.in. ewodia hupejska (Tetradium daniellii var. hupehensis), perełkowiec japoński (Sophora japonica), korkowiec amurski (Phellodendron amurense), a także krzewy o jadalnych owocach: świdośliwy, borówki, jagody kamczackie i wiele odmian aktynidii.
Rośliny użytkowe pochodzące z klimatu tropikalnego uprawiane są w szklarniach Ogrodu.
Szczególny nacisk położony jest na pozyskiwanie gatunków roślin o znaczeniu użytkowym z innych rejonów świata, a także ciekawych, nowych odmian podstawowych gatunków. Gromadzenie tego typu roślin ma na celu zaznajomienie, popularyzację i wprowadzenie gatunków, które odznaczają się dużymi wartościami odżywczymi i cennymi właściwościami biologicznymi.
Kurator - mgr inż. Dorota Misiurek
