Dział Roślin Południowej i Południowo-Wschodniej Europy znajduje się w sąsiedztwie Dworku Kościuszków i zabytkowej Alei Lipowej. Jest jednym z najstarszych działów w Ogrodzie. Położony na płaskim tarasie z trzech stron jest otoczony starym drzewostanem. Od strony północnej osłonięty ziemną skarpą o wysokości około 6 m, a od południa opada w dół w kierunku stawów, gdzie pomiędzy drzewami przebijają się widoki na lustro wody. W 1964 roku prof. Dominik Fijałkowski zaproponował stworzenie tu działu geograficznego, dla którego początkowo przyjęto nazwę działu Roślin Śródziemnomorskich. Powierzono to zadanie dr Marii Petrowicz, która zaprojektowała układ alejek i rabat oraz rozpoczęła sukcesywnie wprowadzać tu gatunki ze strefy śródziemnomorskiej. Pierwotne założenie tego działu miało kształt trapezu o powierzchni około 0,27 ha, większą podstawą położoną równolegle do Dworku. Pierwszymi roślinami, które zostały tu posadzone były świerk serbski (Picea omorica) i asfodel biały (Asphodelus albus) sprowadzone z Ogrodu Botanicznego w Rostocku. W gromadzeniu roślin jedną z zasad było sprowadzanie gatunków z naturalnych stanowisk, co obecnie stanowi około 50% kolekcji. Materiał roślinny pozyskiwano w postaci nasion przez Index Seminum Ogrodów Botanicznych Bułgarii, Francji, Rumunii i innych krajów południowej Europy. Część gatunków została przywieziona przez kuratora z Bułgarii z naturalnych stanowisk z okolic Albeny, Kaliakry, Primorsko i Warny. Z czasem okazało się, że wprowadzenie wielu gatunków śródziemnomorskich jest trudne. Nie udawało się zaaklimatyzować ich w warunkach Lublina nawet po przykryciu na zimę. Szczególnie mroźne zimy oraz zimne i suche przedwiośnia były powodem wyeliminowania wprowadzonych gatunków. Wykopywanie roślin i przechowywanie ich w piwnicach w okresie zimowym również nie dawało pozytywnych rezultatów. Było to powodem zmiany zakresu kolekcjonowania roślin i przekształcenia nazwy działu na obecną. Wprowadzono tu gatunki o szerszym zasięgu występowania, których areał sięga środkowej i wschodniej Europy aż do Kaukazu. Na terenie działu naprzeciw Dworku Kościuszków wg projektu dr Marii Petrowicz zbudowano zbiornik wodny z fontanną o nieregularnym kształcie. Przeznaczony był dla roślin wodnych i bagiennych, lecz wielkie zainteresowanie wodą przez zwiedzających prowadziło do wydeptywania nasadzeń. W 2014 roku zbiornik został przebudowany, a otoczeniu jego nawiązując do dworku nadano charakter ozdobny.
W latach 1983-2011 kuratorem działu była mgr Krystyna Dąbrowska. W tym okresie powierzchnia działu zwiększyła się do 0,35 ha i nabrała kształtu zbliżonego do równoramiennego trójkąta. Pojawiło się tu sporo nowych gatunków roślin z różnych zbiorowisk rejonów południa i południowego wschodu Europy. W listopadzie 2011 roku dział przekazano pod opiekę inż. Andrzeja Wąciora, a w lutym 2014 roku kuratorstwo przejął dr Mykhaylo Chernetskyy.
Obecnie dział gromadzi około 570 gatunków i podgatunków roślin należących do 230 rodzajów i 65 rodzin. Niektóre gatunki posiadają po 2-4 źródła pochodzenia, co ogółem stanowi ponad 670 proweniencji. Ze względu na niewielki obszar, dział zajmują głównie formy zielne, natomiast formy drzewiaste mają tu bardzo mały udział. Drzewa i krzewy reprezentują: bylica Boże drzewko (Artemisia abrotanum), dereń jadalny (Cornus mas), jesion mannowy (Fraxinus ornus), laurowiśnia (Prunus laurocerasus), migdał karłowy (Prunus tenella), moszenki południowe (Colutea arborescens), perukowiec podolski (Cotinus coggygria), peteria dalmacka (Petteria ramentacea), suchodrzew alpejski (Lonicera alpigena), świerk serbski (Picea omorica), tamaryszek francuski (Tamarix gallica), złotokap zwyczajny (Laburnum anagyroides) i in. Z pnączy można tu spotkać formy zdrewniałe: cionura wyprostowana (Cionura erecta), powojnik włoski (Clematis viticella), wiciokrzew przewiercień (Lonicera caprifolium), jak również zielne – szparag okółkowy (Asparagus verticillatus). Jest to okazała bylina o wijących się pędach. Specyficzną cechą morfologiczną roślin z tego rodzaju jest zredukowanie liści do łusek i wykonywanie funkcji asymilacyjnych przez włosowato-igiełkowate cienkie pędy o ograniczonym wzroście nazywane gałęziakami typu kladokladium.
Obszary południowej i południowo-wschodniej Europy charakteryzują się łagodnymi, wilgotnymi zimami oraz suchym i gorącym latem. Umożliwia to występowanie tam roślin drzewiastych zimozielonych oraz kserotermicznych z drobnymi liśćmi, które są często skórzaste lub pokryte kutnerem. Z roślin zimozielonych wymienionych regionów w kolekcji działowej rosną: barwinek pospolity (Vinca minor), bukszpan zwyczajny (Buxus sempervirens) i bukszpan balearski (B. balearica), ciemiernik cuchnący (Helleborus foetidus), jaśmin krzewiasty (Jasminum fruticans), kolcolist zachodni (Ulex europaeus), kostrzewa pirenejska (Festuca eskia), ognik szkarłatny (Pyracantha coccinea), lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia), posłonek wielolistny (Helianthemum apenninum), santolina cyprysikowata (Santolina chamaecyparissus), smagliczka srebrzysta (Alyssum argenteum), szałwia lekarska (Salvia officinalis), ubiorek wiecznie zielony (Iberis sempervirens) i in.
Dzięki bogactwu flory tamtych obszarów od wiosny do jesieni kolekcja mieni się szeroką gamą barw w okresie kwitnienia roślin lub zmiany kolorów liści. Już na przełomie lutego i marca, często wśród śniegu widać żółte kwiaty rannika zimowego (Eranthis hyemalis). Nieco później zakwita szafran dalmacki (Crocus dalmaticus), a całe połacie lazurowoniebieskich dywanów kwitnącej cebulicy syberyjskiej (Scilla siberica) zauważalne są z daleka. Ostatnia pochodząca z Azji, wsch. Europy i Kaukazu ze względu na walory ozdobne została zadomowiona w krajach śr.-płd. Europy. Niebieskie kwiaty ułudki wiosennej (Omphaledes verna) przypominają niezapominajkę. W maju a niekiedy tuż pod koniec kwietnia kwitną kosaćce niskie (Iris pumila). W tym czasie daje wrażenie kwitnąca piwonia wąskolistna (Paeonia tenuifolia) o ciemnoczerwonych kwiatach wypełnionych żółtymi i licznymi pręcikami. Jest to roślina stepowa z bardzo drobno posiekanymi liśćmi przypominającymi liście kopru, stąd wywodzi się inna nazwa ludowa - piwonia koperkowa. Pod koniec wiosny można spotkać kwitnącą śnieżycę letnią (Leucojum aestivum), która jest dwukrotnie wyższa od naszej rodzimej śnieżycy wiosennej oraz ma drobniejsze kwiaty i większą liczbę ich na łodydze. Walorami ozdobnymi wyróżniają się tu rośliny kobiercowe z rodzajów: bodziszek (Geranium), gęsiówka (Arabis), goździk (Dianthus), macierzanka (Thymus), posłonek (Helianthemum), pragnia (Waldsteinia), rogownica (Cerastium), rozchodnik (Sedum), skalnica (Saxifraga), żagwin (Aubrieta) i in. Latem zwracają na siebie uwagę w czasie kwitnienia czy owocowania: asfodel biały (Asphodelus albus), chabry (Centaurea spp.), mikołajek ametystowy (Eryngium amethystinum), naparstnice (Digitalis spp.), ostrogowiec czerwony (Centranthus ruber), prangos trójdzielny (Prangos trifida), przegorzan pospolity (Echinops ritro), wrotycz wielkolistny (Tanacetum macrophyllum), złotnica chorwacka (Asphodeline liburnica) i złotnica żółta (A. lutea), i in. Bardzo zauważalnym gatunkiem kolekcji a także w ojczyźnie na Bałkanach jest akant bałkański czy długolistny (Acanthus hungaricus). Jest to ozdobna bylina przez cały sezon wegetacyjny. Jego kwiatostany osiągają do metra wysokości z jasnoróżowymi kwiatami zaopatrzonymi w kłujące przylistki. Natomiast długie i głęboko wcinane liście od wieków były motywem roślinnym wielu rzeźbiarzy.
Wśród roślin zielnych florę południowej i południowo-wschodniej Europy prezentują również gatunki jednoroczne i dwuletnie. Z roślin jednorocznych, to: czarnuszka damasceńska (Nigella damascena), nagietek polny (Calendula arvensis), orlaja wielkokwiatowa (Orlaya grandiflora), suchokwiat roczny (Xeranthemum annuum), ubiorek baldaszkowy (Iberis umbellata) i ubiorek gorzki (Iberis amara), zaślaz włóknisty (Abutilon theophrasti), zwrotnica zwierciadło Wenery (Legousia speculum-veneris) i in., zaś z dwuletnich: dziewanna okazała (Verbascum speciosum), lepnica zwarta (Silene compacta), ostrzeń kreteński (Cynoglossum creticum), ptylostemon (Ptilostemon afer), szałwia muszkatołowa (Salvia sclarea), żmijowiec włoski (Echium italicum) i in. Warto zaznaczyć, że na terenie działu rosną takie gatunki roślin, których areał naturalnego występowania sięga terenów Polski. To gatunki, które w naszym kraju mało spotykane i są zagrożone wyginięciem lub znajdują się pod ochrona prawną: babka pierzasta (Plantago coronopus), czechrzyca (trybulka) grzebieniowa (Scandix pecten-veneris), dąbrówka żółtokwiatowa (Ajuga chamaepitys), dyptam jesionolistny (Dictamnus albus), jaskier iliryjski (Ranunculus illyricus), kosaciec bezlistny (Iris aphylla) i kosaciec trawolistny (I. graminea), miłek wiosenny (Adonis vernalis), nawrot czerwonobłękitny (Lithospermum purpurocaeruleum), oman niemiecki (Inula germanica), ostnica Jana (Stipa joannis) i ostnica włosowata (S. capillata), perłówka siedmiogrodzka (Melica transsilvanica), wilczomlecz pstry (Euphorbia epithymoides), zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris) i in.
Bogata i unikatowa flora wymienionych obszarów Europy (od nizin do szczytów górskich, od wilgotnych łąk do stepów) zachowuje setki cennych roślin użytkowych. Pomimo, że Dział Roślin Południowej i Południowo-Wschodniej Europy zajmuje skromną powierzchnie Ogrodu, to jego celem jest zgromadzenie i wyeksponowanie jak największej liczby mało znanych lub zupełnie nieznanych gatunków obcej flory. W swoich zbiorach prezentuje wielu gatunków, które mają zastosowanie we florystyce, gastronomii, kosmetologii, medycynie, pszczelarstwie, sztuce itp.
Kurator - dr Mykhaylo Chernetskyy
