Badania archeologiczne w Zawichoście-Trójcy
Podczas prowadzonych przez Nadwiślańską Grupę Poszukiwawczą Stowarzyszenia „Szansa” z Annopola w 2021 roku na terenie Zawichostu - Trójcy poszukiwań zabytków odkryto skarb składający się z ponad 1800 monet piastowskich z 2 połowy XII w. oraz szereg innych zabytków z okresu wczesnego średniowiecza a także epok wcześniejszych. Konsekwencją tych odkryć było podjęcie jeszcze w tym samym roku w Trójcy badań archeologicznych. Badania te, prowadzone wspólnie przez Instytut Archeologii UMCS w Lublinie, firmę „Trzy epoki” Monika Bajka oraz Stowarzyszenie „Szansa”, kontynuowano w roku 2022. W ich trakcie odkryto m.in.: kolejny skarb srebrny, tym razem z początków XI w., oraz kilka tysięcy innych zabytków: monety, odważniki żelazne i ołowiane, części wag szalkowych, srebrne, ołowiane i ze stopów miedzi, ozdoby i elementy stroju, takie jak paciorki, kabłączki skroniowe, zawieszki półksiężycowate (tzw. lunule), sprzączki, klamry i zapinki, żelazne groty strzał, głowice rękojeści mieczy, toporki, ostrogi, noże, kościane grzebienie, kamienne i gliniane przęśliki, ołowiane plomby i pieczęcie książąt polskich i ruskich, oraz fragmenty naczyń glinianych a także wyroby krzemienne. Najstarsze z odkrytych zabytków pochodzą ze środkowego neolitu i należy je wiązać z kulturą pucharów lejkowatych. Znaleziono również zabytki z późnego neolitu, starszego okresu epoki brązu oraz okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów. Jednak przeważająca większość odkrytych zabytków pochodzi z wczesnego średniowiecza, przede wszystkim z XI w. i XII w. Należy podkreślić nie tylko ogromną liczbę zabytków wczesnośredniowiecznych – samych pojedynczych monet z X, XI i XII w. (bez monet wchodzących w skład skarbów) jest ok. 400 – ale również to, że znaczna ich część (np. krzyżyki, groty strzał, ozdoby, kamienne przęśliki) to tzw. importy, a więc wyroby wyprodukowane poza granicami państwa piastowskiego. Razem z monetami, odważnikami i elementami wag szalkowych, świadczą one o istnieniu w na terenie Trójcy w tym czasie osady handlowo-rzemieślniczej, której rozległość – zajmuje ona powierzchnię ok. 20 ha – jest porównywalna z nadbałtyckim Truso (obecnie miejscowość Janów Pomorski), jednym z najważniejszych emporiów handlowych w X w. w Europie Środkowej, znanym z tzw. Chorografii króla Alfreda, a przewyższa wielkością np. Sandomierz w granicach po lokacji w 1286 roku. ). Wielkość osady i znalezione na jej terenie zabytki, pozwalają na określenie jej mianem jednego z najważniejszych na ziemiach południowej Polski w XI w. emporiów handlowych, znaczeniem ustępującej w tym czasie być może jedynie Krakowowi. Znaczenie osady w Trójcy wynikało z jej położenia przy przeprawie przez Wisłę, na skrzyżowaniu dwóch transeuropejskich szlaków komunikacyjno-handlowych: południkowego, prowadzącego wzdłuż Wisły, łączących wybrzeże Bałtyku, poprzez Bramę Morawską z Kotliną Karpacką, i dalej z Adriatykiem i Morzem Śródziemnym, oraz równoleżnikowego, łączącego Europę Wschodnią, przede wszystkim wczesnośredniowieczną Ruś, poprzez ziemie polskie, z zachodem Europy.
W roku 2023 kontynuowano badania archeologiczne w Trójcy. We wrześniu przeprowadzono rozpoznanie centralnej części osady metodą geomagnetyczną, zaś w październiku badania powierzchniowe i wykopaliskowe. Jak w poprzednich latach, badania prowadzili wspólnie: Instytut Archeologii UMCS (uczestniczyli w nich studenci archeologii 3 roku studiów I stopnia i 1 roku studiów II stopnia w ramach praktyk zawodowych), firma „Trzy epoki” Monika Bajka i Stowarzyszenie Mieszkańców Gminy Annopol „Szansa”. Prace były finansowane przez UMCS i Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W trakcie badań wykopaliskowych odsłonięto m.in. pozostałości kilku obiektów zagłębionych w ziemię (jam) różnej funkcji. W jednym z nich odkryto pozostałości dużego pieca konstrukcji gliniano-kamiennej, najprawdopodobniej służącego do wypału wapna. W przebadanych obiektach, poza bardzo licznymi fragmentami naczyń glinianych i kośćmi zwierzęcymi, odkryto m.in. srebrne monety, głównie denary krzyżowe, ale również księcia Bolesława Śmiałego, fragmenty ozdób srebrnych(np. paciorków zdobionych techniką filigranu), noże żelazne oraz przęślik z różowego łupku wołyńskiego. Natomiast podczas badań powierzchniowych znaeliono fragmenty naczyń, zabytki krzemienne oraz kilkanaście monet, zarówno denarów z XI w., jak też monet młodszych, z wieków XV, XVII i XVIII, żelazne groty strzał, wykonane z brązu sprzączki pasów i zawieszki, ołowiane i żelazne odważniki, żelazne krzesiwa i noże
Badania wykopaliskowe nie potwierdziły natomiast hipotezy, opartej na interpretacji wyników rozpoznania metodą geomagnetyczną, dotyczące istnienia wału otaczającego część wczesnośredniowieczne osady w Trójcy oraz istnienia na jej terenie budynków ze ścianami konstrukcji słupowej, a więc nietypowej dla budownictwa słowiańskiego w tym okresie. Tym niemniej kolejny sezon badań w Trójcy potwierdził, że jest to jedno z najciekawszych stanowisk archeologicznych z okresu wczesnego średniowiecza w Polsce. Planowane jest kontynuowanie badań archeologicznych w Trójcy w roku przyszłym.
opr. M. Florek, M. Szeliga
