Klasztorny Zespół Pokamedulski w Wigrach, położony na naturalnym wzgórzu na półwyspie oblanym wodami Jeziora Wigry, na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego, należy do najcenniejszych zabytków Suwalszczyzny. Kamaldola wigierska założona dokumentem fundacyjnym Jana Kazimierza w 1667 r., była jednym z najbogatszym kamedulskich klasztorów nie tylko w Polsce, wyróżniającym się ogromem założenia i unikalną kompozycją układu architektonicznego. Po kasacie zakonu w 1794 r. przez rząd pruski zespół zaczął popadać w ruinę. Stopniowo był odbudowywany w latach 1922-1929, 1949-1963, oraz w 1975 r., co przyczyniło się do częściowego odtworzenia zasadniczego układu architektonicznego zespołu.
Przedstawiany tu pierwszy etap interdyscyplinarnych badań archeologiczno-architektonicznych prowadzony był w związku z remontem i przebudową eremów tarasu dolnego, kiedy to odkryto nieznane dotąd pomieszczenia piwniczne i relikty architektoniczne. Celem prac, w ramach większego projektu, jest kompleksowe poznanie najstarszych dziejów zespołu klasztornego, jego rekonstrukcję i przywrócenie pełnego waloru historycznego i zabytkowego, a także docelowo udostępnienie tej części klasztoru zwiedzającym
Dotychczasowe prace archeologiczne, poprzedzone szczegółowym rozpoznaniem strefy badań za pomocą georadaru, prowadzone były w pomieszczeniach piwnicznych dolnego rzędu eremów (od eremu nr 1 do eremu nr 5), powstałych jeszcze w czasie funkcjonowania wigierskiego klasztoru. W trakcie pierwszego etapu prac piwnice zostały w całości przebadane i odsłonięte. Północne piwnice wypełnione były warstwą zasypiskową pochodzącą prawdopodobnie z ok. 1885 r., złożoną w przeważającej mierze z czystego piasku z niewielką ilością materiału zabytkowego. W południowych pomieszczeniach uchwycono warstwy związane z częściowym zasypaniem w końcu XIX wieku, warstwy powstałe po pożarze z początku XX oraz późniejsze gruzowiska. Ponadto udokumentowano, iż południowa ściana badanych piwnic na całej długości od wewnątrz pokryta jest spalenizną świadczącą o tym, że w ostatnich dekadach XIX wieku, miał tu miejsce duży pożar. Odsłonięto również półokrągłe basteje, będące być może elementem pierwotnego planu murów okalających kompleks klasztorny.
Pozyskany materiał zabytkowy to głównie przez fragmenty naczyń, dachówek i kafli ceramicznych oraz pojedyncze fragmenty szkła. Na uwagę zasługują fragmenty trójnóżek czyli glinianych patelni na nóżkach, pochodzące z XVII-XVIII w. Tego typu naczynia używano najczęściej w kuchni, o czym świadczą liczne ślady okopceń, przywarte resztki pożywienia oraz zacieki po kipiących potrawach. Równie interesujące są znaleziska fragmentów kafli piecowych z przedstawieniem heraldycznym. Nad tarczą widnieje korona nawiązująca do kamedulskiego herbu Monte Corona, bądź też czapka kanonicka. Kafel otoczony jest siglami. Na górze są to litery „W. I. D.”, na dole zaś S. P. M.” Sigla ponad herbem są być może skrótem oznaczającym miejsce Wigrensis Insulae Domus, dolne litery zaś mogłyby być inicjałami fundatora, aczkolwiek jest to na razie bardzo ostrożna hipoteza.
Pierwszy etap prac zakończono w okolicy poziomu dawnej warstwy użytkowej. Wzdłuż północnej ściany ciągu piwnic pozostawiono świadek, aby zapobiec podkopaniu się pod fundamenty i osłabieniu konstrukcji murów oporowych.
Prace archeologiczne w podziemiach klasztoru wigierskiego będą kontynuowane od jesieni bieżącego roku i z pewnością przyniosą dalsze, interesujące odkrycia, które wraz z równoległą analizą źródeł archiwalnych mogą w znaczący sposób poszerzyć zasób wiedzy na temat tego miejsca.
