Informacje o projekcie
Nazwa zadania: Kolonizacja peryferyjnych obszarów wyżyn lessowych przez społeczności wczesnorolnicze (2 poł. VI – koniec V tys. BC), na przykładzie północnego przedpola Wyżyny Sandomierskiej
Żródło finansowania: Narodowe Centrum Nauki
Program: OPUS 10
Numer: DEC-2015/19/B/HS3/01720
Kwota: 506 801,00 zł
Okres realizacji: 2016-2020
Kierownik: dr Marcin Szeliga
Słowa klucze: pogranicze wyżyn lessowych, wczesny neolit, kultura ceramiki wstęgowej rytej, kultura malicka,
badania interdyscyplinarne
Zasadniczym celem projektu jest kompleksowa analiza i charakterystyka procesu kolonizacji pogranicza lessowej Wyżyny Sandomierskiej oraz piaszczysto-gliniastych terenów Przedgórza Iłżeckiego przez społeczności wczesnorolnicze pomiędzy 2 poł. VI, a końcem V tys. BC. Kluczowe zadanie stanowi ustalenie faktycznych przyczyn i okoliczności, a także mechanizmów formowania się wczesnoneolitycznych skupisk osadniczych na terenach posadowionych poza zwartym zasięgiem utworów lessowych, tj. w obrębie stref ekologiczno-krajobrazowych istotnie odbiegających od udokumentowanych dotychczas preferencji osadniczych ugrupowań naddunajskiego kręgu kulturowego (w tym kultury ceramiki wstęgowej rytej i kultury malickiej). Szczególnie istotne w tym kontekście jest określenie podłoża, charakteru i stopnia intensywności osadnictwa, a także zakresu aktywności gospodarczej w ich obrębie, wraz z identyfikacją i rekonstrukcją wszelkich uwarunkowań i konsekwencji tych procesów, zarówno na poziomie środowiskowym, jak też chronologicznym oraz taksonomiczno-kulturowym.
Podstawę realizacji projektu stanowią wyniki interdyscyplinarnych badań terenowych prowadzonych w obrębie i otoczeniu wybranych stanowisk archeologicznych ulokowanych w północnej, krawędziowej partii Wyżyny Sandomierskiej (Jastków, stan. 1 i 46, Wólka Wojnowska, stan. 33) oraz na terenach jej północnego przedpola, tj. na Przedgórzu Iłżeckim (Tominy, stan. 6, Zawada, stan. 14, Wojciechówka, stan. 2). Pogranicze to pozostaje od ponad dekady obiektem zasadniczych zainteresowań naukowych oraz aktywności terenowej pracowników Instytutu Archeologii UMCS. Stanowi ono obecnie jeden z najlepiej rozpoznanych pod względem archeologicznym wczesnoneolitycznych mikroregionów osadniczych usytuowanych poza pokrywą lessową wyżyn południowopolskich, pretendując tym samym do rangi jednej z najistotniejszych płaszczyzn odniesienia w studiach nad problematyką zasiedlenia tego typu obszarów na przestrzeni VI i V tys. BC.
Zespół badawczy
dr Jadwiga Barga-Więcławska (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach)
dr Piotr Bartmiński (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
dr Łukasz Chabudziński (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
dr hab., prof. UMCS Jacek Chodorowski (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
dr Piotr Demczuk(Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
prof. dr hab. Radosław Dobrowolski (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
dr Mirosław Furmanek (Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski)
mgr Katarzyna Gawryjołek-Szeliga (Muzeum Narodowe w Lublinie)
dr Lucjan Gazda (Katedra Inżynierii Materiałów Budowlanych i Geoinżynierii, Politechnika Lubelska)
dr inż. Miłosz Huber (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
dr hab., prof. IAE PAN Maria Lityńska-Zając (Instytut Archeologii i Etnologii PAN, O/Kraków)
prof. dr hab. inż. Daniel Makowiecki (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)
dr Magdalena Moskal-del Hoyo (Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN)
dr hab., prof. UMCS Przemysław Mroczek (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
dr hab., prof. UMK Grzegorz Osipowicz (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)
prof. dr hab. Irena Agnieszka Pidek (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
dr hab. Andrzej Plak (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
dr Anna Rauba-Bukowska (Instytut Archeologii i Etnologii PAN, O/Kraków)
dr Marcin Siłuch(Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
dr Marcin Szeliga (Instytut Archeologii UMCS) – kierownik projektu
dr Katarzyna Szwaczko (Instytut Nauk Chemicznych UMCS)
dr hab., prof. UMCS Piotr Zagórski(Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS)
Prezentacja wyników badań na konferencjach krajowych i zagranicznych
M. Szeliga, R. Dobrowolski, I. Pidek, M. Lityńska-Zając, D.. Makowiecki, J. Chodorowski, P. Zagórski, P. Mroczek, L. Gazda, G. Osipowicz, M. Furmanek, M. Huber, Ł. Chabudziński,A. Plak, P. Bartmiński, P. Demczuk, M. Siłuch, K. Gawryjołek-Szeliga, J. Barga-Więcławska (poster): „Kolonizacja peryferyjnych obszarów wyżyn lessowych przez społeczności wczesnorolnicze (2 poł. VI – koniec V tys. BC), na przykładzie północnego przedpola Wyżyny Sandomierskiej. Założenia i cele projektu”; konferencja pt. ,,Badania archeologiczne w Polsce środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie w roku 2016” (Lublin, 20-21.04.2017 r.);
P. Bartmiński, P. Demczuk, M. Siłuch, M. Szeliga (poster): „Wykorzystanie technik zdalnych w badaniach archeologicznych”, konferencja pt. ,,Badania archeologiczne w Polsce środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie w roku 2016” (Lublin, 20-21.04.2017 r.);
G. Osipowicz, I. Sobkowiak-Tabaka, M. Szeliga, D. Makowiecki, J. Kuriga (poster): Processing of osseous materials in Linear Band Pottery Culture on the area of Poland. osseous materials in Linear Band Pottery Culture on the area of Poland. Technological, archaeozoological and use-wear approach. First results and observations; konferencja: 12th Meeting of the Worked Bone Research Group. International Council for Archaeozoology (Grenada, 23-27.05.2017 r.);
M. Szeliga (referat): „Znaczenie krzemieni jurajskich podkrakowskich w gospodarce surowcowej społeczności wczesnorolniczych Wyżyny Sandomierskiej i jej północnego przedpola”; konferencja pt. „Krzemień jurajski w pradziejach” (Kraków, 28-30.09.2017 r.);
M. Szeliga, P. Mączyński, G. Osipowicz (poster): „Wykorzystanie krzemienia jurajskiego podkrakowskiego przez społeczności wczesnorolnicze z północnego przedpola Wyżyny Sandomierskiej, na przykładzie materiałów z Tomin st. 6, pow. opatowski”; konferencja pt. „Krzemień jurajski w pradziejach” (Kraków, 28-30.09.2017 r.);
M. Szeliga, A. Zakościelna (referat): “Transcarpathian intercultural relationships in the Early Neolithic in the light of findings from the LPC settlement cluster in the Sandomierz Region”; konferencja pt.: LBK in SE Poland on the East-Central European background (Igołomia, 01-02.02.2018 r.);
M. Szeliga, R. Dobrowolski, J. Chodorowski, P. Mroczek, I. Pidek, M. Furmanek, M. Mackiewicz, B. Myślecki, P. Demczuk, P. Bartmiński, M. Siłuch (referat); „Kolonizacja północnego przedpola Wyżyny Sandomierskiej we wczesnym neolicie - wstępne wyniki prac terenowych przeprowadzonych w 2017 r.”; konferencja pt. ,,Badania archeologiczne w Polsce środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie w roku 2017” (Lublin, 26-27.04.2018 r.);
M. Szeliga, A. Rauba-Bukowska, M. Huber (poster): “Incrustation of engraved ornament on the LPC vessels in the light of Scanning Electron Microscopy (SEM-EDS). Preliminary results”; konferencja pt.: From Crafts to Art. Ceramics: Technology, Decor, Style (Sankt Patersburg, 22-25.05.2018 r.);
M. Szeliga, A. Zakościelna (referat): “Ornamentation style of LPC pottery from the Upper Vistula basin as an indicator of intensive cultural influences from the Carpathian Basin at the turn of the 6th and 5th millennium B.C.”; konferencja pt.: From Crafts to Art. Ceramics: Technology, Decor, Style (Sankt Patersburg, 22-25.05.2018 r.);
P. Mroczek, R. Dobrowolski, I. A. Pidek, M. Szeliga (poster): Rzeźba i czwartorzęd otoczenia stanowisk archeologicznych Tominy i Zawada (Przedgórze Iłżeckie); konferencja: XX Polsko-Ukraińskie Seminarium Terenowe „Klimatyczne cykle plejstocenu w zapisie sekwencji osadowej Niziny Podlaskiej” (Mielnik, 02-05.07.2018 r.),
M. Szeliga, Z. Kasztovszky, G. Osipowicz (referat): “Obsidian in the early Neolithic of the Upper Vistula basin: origin, processing and use”; konferencja: 24th European Association of Archaeologists Annual Meeting (Barcelona, 05-08.09.2018 r.);
M. Szeliga, A. Rauba-Bukowska, K. Gawryjołek-Szeliga (poster): “Imports or imitations? Some remarks on the findings of the eastern-linear circle ceramics in the Upper Vistula basin”; konferencja: 24th European Association of Archaeologists Annual Meeting (Barcelona, 05-08.09.2018 r.);
M. Szeliga (poster): “Transcarpathian distribution and exchange system of the flint raw materials and obsidian during the LPC development”; International Colloquium: Raw Materials and Lithic Artefacts from Prehistory to Middle Ages in Europe (Piatra-Neamț, 23-25.10.2018 r.);
M. Szeliga, R. Dobrowolski, J. Chodorowski, P. Mroczek, D. Makowiecki, I. A. Agnieszka Pidek (poster): „Kulturowe i środowiskowe uwarunkowania osadnictwa wczesnoneolitycznego w obrębie północnego przedpola Wyżyny Sandomierskiej w świetle najnowszych danych geoarcheologicznych”; konferencja pt. „Początki neolitu na ziemiach polskich” w setną rocznicę urodzin Jana Kowalczyka, (Lublin, 22.11.2018 r.);
M. Szeliga, R. Dobrowolski, P. Mroczek, J. Chodorowski, I. A. Pidek, M. Furmanek, M. Mackiewicz (referat); konferencja pt. “The “new” LBK settlement cluster in the northern part of the Małopolska Upland”; Konferencja: Early Neolithic North of Carpathians (Igołomia, 13-14.12.2018 r.);
M. Szeliga, R. Dobrowolski, P. Mroczek, J. Chodorowski, I. A. Pidek, M. Furmanek, M. Mackiewicz, P. Bartmiński, M. Siłuch (referat): „Zapomniany mikroregion osadnictwa wczesnoneolitycznego na północnej krawędzi Wyżyny Sandomierskiej”; konferencja pt. ,,Badania archeologiczne w Polsce środkowowschodniej, zachodniej Białorusi i Ukrainie w roku 2018” (Lublin, 25-26.04.2019 r.);
M. Szeliga (poster): “The inflow of obsidian north of the Carpathians during the Neolithic: chrono-cultural variability of distribution”; konferencja: International Obsidian Congress (Sárospatak, 27-29.05.2019 r.);
M. Szeliga, Z. Kasztovszky, V. Szilágyi (poster): “New PGAA data on the origin of Early Neolithic (LPC) obsidian in the upper Vistula Basin”; konferencja: International Obsidian Congress (Sárospatak, 27-29.05.2019 r.);
M. Lityńska-Zając, M. Szeliga (referat): „Wczesnoneolityczne szczątki roślinne ze stanowiska 6 w Tominach (Polska centralna)”; konferencja: 58. Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Botanika bez granic (Kraków, 01-07.07.2019 r.);
P. Mroczek, M. Szeliga, R. Dobrowolski, I. A. Pidek, J. Chodorowski, A. Plak, M. Furmanek, M. Mackiewicz, P. Bartmiński, M. Siłuch (poster): “Environmental conditions of Neolithic settlement development on northern edge of the Sandomierz Upland (Central Poland)”; konferencja: 20th Congress of the International Union for Quaternary Research (INQUA) (Dublin, 25-31.07.2019 r.);
P. Mroczek, M. Szeliga, R. Dobrowolski, I. A. Pidek, J. Chodorowski, A. Plak, P. Zagórski (poster): “Paleoenvironmental context of prehistoric human activity in the foreland of Polish loess uplands (Sandomierz Upland and Iłża Foreland)”; konferencja: 20th Congress of the International Union for Quaternary Research (INQUA) (Dublin, 25-31.07.2019 r.);
J. Chodorowski, A. Plak, P. Bartmiński, R. Dobrowolski, I. A. Pidek, M. Siłuch, P. Mroczek, M. Szeliga (poster): „Kontekst gleboznawczy w badaniach geoarcheologicznych na stanowiskach neolitycznych w strefie północnej krawędzi Wyżyny Sandomierskiej”; konferencja: 30. Kongres Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego. Gleba źródłem życia (Lublin, 02-07.09.2019 r.);
M. Szeliga, P. Mroczek, R. Dobrowolski, J. Chodorowski, A. Plak, I. A. Pidek, M. Lityńska-Zając, D. Makowiecki, M. Furmanek, P. Bartmiński, M. Siłuch (referat): „Ekokulturowe uwarunkowania aktywności ludzkiej w holocenie w obrębie północnego przedpola Wyżyny Sandomierskiej”; konferencja pt.: Zmiany środowiska i warunków klimatycznych w okresie od schyłkowego paleolitu do końca średniowiecza i ich wpływ na warunki życia człowieka w północnej części Europie Środkowej (Trzcinica, 24-25.10.2019 r.);
M. Moskal-del Hoyo, M. Lityńska-Zając, M. Kapcia, M. Korczyńska, R. Kening, M. Nowak, M. Szeliga (referat): “Use of plants during the Linear Pottery Culture: new archaeobotanical studies from the south-eastern areas of Poland”; konferencja: 26th European Association of Archaeologists Virtual Annual Meeting (Budapest, 24-30.08.2020 r.);
M. Szeliga, K. Szwaczko, M. Stankevič, K. Gawryjołek-Szeliga (poster): „Between the technology, form and function - some archaeochemical reflections on the using of neolithic (LBK) tableware in the upper Vistula basin”; konferencja: Belgrad Conference on Archaeological Pottery” (Belgrad, 01-02.02.2021 r.),
Publikacje
M. Szeliga: The First Chronometric Markings of the Late Stage of the LPC in the Northern Foreland of the Sandomierz Upland, Analecta Archaeologica Ressoviensia 12, 2017: 431-447. DOI: 10.15584/anarres.2017.12.25_https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/3799
M. Szeliga: Flint raw material economy among the earliest Danubian communities from the Sandomierz Upland area (south-central Poland), W: P. Valde-Nowak, K. Sobczyk, M. Nowak, J. Źrałka (red.), Multas per gentes et multa per saecula. Amici magistro et collegae suo Ioanni Christopho Kozłowski dedicant, Kraków 2018, 375-383.
M. Szeliga, R. Dobrowolski, J. Chodorowski, I. A. Pidek, P. Mroczek: Zapis geoarcheologiczny działalności człowieka w neoholocenie w południowo-wschodniej części Przedgórza Iłżeckiego (centralna Polska), Acta Geographica Lodziensia 107, 2018: 155-173. DOI: 10.26485/AGL/2018/107/9. http://czasopisma.ltn.lodz.pl/index.php/Acta-Geographica-Lodziensia/article/view/212
M. Szeliga, M. Przeździecki, A. Grabarek: Podlesie, Site 6 – the First Obsidian Inventory of the Linear Pottery Culture Communities from the Połaniec Basin, Archaeologia Polona 57, 2019: 197-211. DOI:10.23858/APa57.2019.014. https://journals.iaepan.pl/apolona/article/view/769/2032
M. Szeliga, R. Dobrowolski, P. Mroczek, J. Chodorowski, I. A. Pidek, D. Makowiecki, M. Lityńska-Zając: Environmental Conditions of Settlement of the Danubian Communities in the Northern Foreland of the Sandomierz Upland, Archaeologia Polona 57, 2019: 213-231. DOI:23858/APa57.2019.015. https://journals.iaepan.pl/apolona/article/view/770/2031
M. Szeliga, A. Zakościelna: Transcarpathian intercultural relationships of the LBK communities from the Sandomierz settlement cluster in the light of new findings, Sprawozdania Archeologiczne 71, 2019, 167-196. DOI: 10.23858/SA71.2019.007. https://journals.iaepan.pl/sa/article/view/2176
M. Szeliga, R. Dobrowolski, P. Mroczek, J. Chodorowski, M. Furmanek, I. A. Pidek, M. Lityńska-Zając, D. Makowiecki, K. Gawryjołek-Szeliga, P. Bartmiński, M. Siłuch, P. Demczuk: Early agricultural colonisation of peripheral areas of loess uplands: new data from Sandomierz Upland, Poland, Antiquity94 (377): e28, 1-8. DOI:10.15184/aqy.2020.134. https://www.cambridge.org/core/journals/antiquity/article/early-agricultural-colonisation-of-peripheral-areas-of-loess-uplands-new-data-from-sandomierz-upland-poland/992A592CE92180B838A5E4B984AE6D73
M. Szeliga, Zs. Kasztovszky, G. Osipowicz, V. Szilágyi: Obsidian in the Early Neolithic of the Upper Vistula basin: origin, processing, distribution and use – a case study from Tominy (southern Poland), Praehistorische Zeitschrift 96(1), 19-43. DOI:10.1515/pz-2021-0014. https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/pz-2021-0014/html
