Instytut Archeologii

Słowa klucze: archeologia, odkrycia, rekonstrukcja, prasa

Cel projektu: Archeologia środkowoeuropejska w dalszym ciągu liczy straty wywołane skutkami II Wojny Światowej, kiedy to zniszczeniu uległo wiele z dorobku badaczy starożytności i równie wiele z zasobów muzealnych. Wydawałoby się, że większość z nich – bezpowrotnie. Ciesząca się coraz większą popularnością archeologia archiwalna dostarcza jednak coraz więcej interesujących informacji o odkryciach dokonywanych przed 1945 rokiem na terenach zachodniej i północnej Polski, co pozwala przynajmniej w części odbudowywać te ubytki. Naturalnym wydaje się, że głównym źródłem poszukiwań tych informacji są przede wszystkim różnego rodzaju archiwa, głównie muzealne oraz zachowane spuścizny po działających w tamtym czasie archeologach. Dla takich poszukiwań powstała nawet specjalna międzynarodowa komisja – Kommission zur Erforschung von Sammlungen Archäologischer Funde aus dem Nordöstlichen Mitteleuropa (w skrócie KAFU), skupiająca archeologów z Polski, Niemiec i Rosji, w zakresie działań której merytorycznie mieści się ten projekt. Okazało się jednak, że istnieje jeszcze jedno istotne źródło informacji, długo niedostrzegane i niedoceniane – prasa. Poziom wielu publikacji prasowych z czasów przed wojną swoją rzetelnością nadaje im znaczenie źródłowe, a szczegółowość opisów i metoda prezentacji odkryć zastępuje często noty katalogów muzealnych.

Środki do osiągnięcia celu: Zebrano 183 publikacje prasowe odnoszących się do dawnej Provinz Grenzmark Posen-Westpreußen w latach 1921-1940. Tak duża liczba jest wynikiem szczególnej troski władz prowincji o archeologiczne dziedzictwo kulturowe oraz dzięki pionierskiemu projektowi jego promowania pilotowanemu przez ówczesne Landesmuseum w Pile (dr Friedrich Holter). Ponieważ cały dorobek tego badacza, wszystkie zbiory muzeum i archiwalia dotyczące archeologii uległy zniszczeniu podczas bombardowania miasta w 1945 roku, jedynym sposobem ich odtworzenia są publikacje prasowe.

Wyniki: ustalono odkrycia archeologiczne w 111 miejscowościach na 138 stanowiskach z wszystkich epok. W 75 przypadkach nigdy dotąd nie znalazły one miejsca w literaturze naukowej; 37 spośród nich było jedynie tam wzmiankowanych. Poczyniono też wiele ustaleń z dziejów muzealnictwa i ochrony zabytków, jak też z życia naukowego tej prowincji.

Efekt podstawowy:
A. Kokowski, W. Niemirowski, Na tropie zaginionych odkryć. Archeologia w prasie regionalnej byłej prowincji Grenzmark Posen-Westpreußen – Auf den Spuren von Verlorenen Entdeckungen. Die Archäologie im Spiegel der Presse der ehemaligen Provinz Grenzmark – Posen-Westpreußen, Lublin 2016, 568 ss.

          Tekst i zdjęcia: Andrzej Kokowski