Badania Instytutu Archeologii UMCS w Zawichoście – Trójcy w październiku 2022 r.
W 2 połowie października 2022 r. na terenie osady wczesnośredniowiecznej w Zawichoście-Trójcy przeprowadzono badania archeologiczne. Był to kolejny etap prowadzonego od 2020 roku systematycznego rozpoznawania tego stanowiska archeologicznego, jednego z najważniejszych, najbardziej interesujących pod względem poznawczym w Polsce. W roku 2020 były to poszukiwania z użyciem detektorów metali, w trakcie których m.in. znaleziono skarb srebrny liczący prawie 1900 monet piastowskich z XII w., głównie denarów książąt Bolesława IV Kędzierzawego i Władysława II Wygnańca. W 2021 roku kontynuowano poszukiwania oraz przeprowadzono pierwsze archeologiczne badania wykopaliskowe. Celem tegorocznych badań było przede wszystkim rozpoznanie zasięgu i wielkości osady wczesnośredniowiecznej, potwierdzenie hipotezy o istnieniu w jej sąsiedztwie cmentarza z XI wieku oraz zakończenie badań obiektów rozpoznanych częściowo w roku ubiegłym.
Badania, podobnie jak w latach poprzednich prowadził Instytut Archeologii UMCS w Lublinie (uczestniczyli w nich studenci archeologii w ramach praktyk terenowych) wspólnie z Nadwiślańską Grupą Poszukiwawczą Stowarzyszenia „Szansa” z Annopola i firmą archeologiczną firma „Trzy Epoki” Monika Bajka. Badania mogły się odbyć dzięki pomocy i życzliwości ks. kan. Antoniego Cząstki, proboszcza parafii Świętej Trójcy i pani Katarzyny Kondziołka, burmistrza miasta i gminy Zawichost.
W trakcie tegorocznych badań, w oparciu o wyniki badań powierzchniowych i obserwacji z użyciem drona udało się ustalić zasięg i wielkość osady wczesnośredniowiecznej w Trójcy - w XI-XII wieku zajmowała ona powierzchnię co najmniej 20 hektarów. Dla porównania, w XIV wieku miasto Sandomierz w obrębie murów obronnych wraz z zamkiem miało powierzchnię ok. 17 hektarów.
Nie udało się niestety potwierdzić jednoznacznie hipotezy o istnieniu w XI wieku na północny zachód od obecnego kościoła pw. Świętej Trójcy cmentarza, na którym mieszkańcy osady chowali swoich zmarłych, ale uzyskano nowe wskazówki dotyczące jego przypuszczalnej lokalizacji.
W trakcie przeprowadzonych w październiku badań wykopaliskowych, które trwały tylko 2 tygodnie, znaleziono kilka tysięcy fragmentów naczyń glinianych, głównie z XI i XII wieku, kilkaset kości zwierzęcych, a także m.in.: przęśliki gliniane, noże żelazne, monety srebrne, w tym denary krzyżowe z XI w., srebrne kabłączki skroniowe, szklane pierścionki, a także odpady powstałe przy produkcji (odlewaniu) przedmiotów z ołowiu. Wśród szczątków zwierzęcych zwraca uwagę duża ilość kości owcy i kozy, zidentyfikowano także kości należące do konia, świni, bydła, w wśród kości zwierząt dzikich, prawdopodobnie również tura.
Do najważniejszych odkryć należy zaliczyć znalezienie kolejnych monet, w tym denara niemieckiego Ottona i Adelajdy, z rozproszonego (zniszczonego przez orkę) skarbu srebrnego, na który natrafiono w trakcie badań wykopaliskowych w roku ubiegłym. W skład tego skarbu, dla odróżnienia od skarbu monet piastowskich z XII wieku znalezionego w 2020 roku, określanego jako skarb III, wchodziły zachowane w całości bądź we fragmentach monety niemieckie, m.in. denary Ottona II, Ottona III, Ottona II i Adelajdy, denary Ottona II i Ottona III, Ottona i Adelajdy, Henryka IV Świętego, saksońskie denary krzyżowe, monety angielskie króla Aethelreda I, arabski dirhem oraz drobne ułamki ozdób srebrnych zdobionych filigranem i granulacją. Niektóre fragmenty monet i ozdób były posklejane ze sobą, co wskazuje jednoznacznie, że pierwotnie znajdowały się razem w jakimś pojemniku, być może woreczku skórzanym lub płóciennym.
Natomiast w trakcie towarzyszących badaniom wykopaliskowym poszukiwań odkryto kolejne żelazne groty strzał, w tym typów używanych powszechnie na Rusi, ozdoby i elementy stroju, m.in. wykonane z brązu klamry do pasów, odważniki żelazne i ołowiane, drobne dewocjonalia (krzyżyki) i monety z XI i XII wieku (a także młodsze). Szczególnie interesującym zabytkiem znalezionym w trakcie tegorocznych badań jest odlany z ołowiu krążek będący naśladownictwem denara krzyżowego. Kamienne formy odlewnicze do odlewania takich krążków odkryto kilka lat temu w trakcie badań archeologicznych przy kościele św. Jakuba w Sandomierzu. Do czego takie krążki ołowiane służyły pozostaje na razie zagadką.
Wyniki tegorocznych badań potwierdzają, że wczesnośredniowieczna Trójca w wieku XI była ważną osadą handlowo-rzemieślniczą usytuowaną przy przeprawie przez Wisłę, na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych łączących Europę Wschodnią (Ruś i jej główne ośrodki – Kijów i Nowogród), poprzez ziemie polskie, z Europą Zachodnią, oraz wybrzeże Bałtyku z Kotliną Karpacką, i dalej, z Europą Południową. Na podstawie znalezionych w trakcie dotychczasowych badań archeologicznych zabytków, należy przypuszczać, że szczególnie Intensywne kontakty handlowe utrzymywano przede wszystkim z wybrzeżem Bałtyku (Skandynawią) i Europą Wschodnią (Rusią).
Odkryte w ubiegłym roku i obecnie odpady i półfabrykaty ołowiane oraz gotowe ozdoby z ołowiu – paciorki i zawieszki w kształcie półksiężyca, tzw. lunule - wskazujące na funkcjonowanie na terenie Trójcy w XI-XII wieku nie tylko targu ale również wyspecjalizowanych warsztatów rzemieślniczych zajmujących się metalurgią metali kolorowych, głównie ołowiu i srebra.
W roku przyszłym planowana jest kontynuacja badań.
oprac. Marek Florek
 |
 |
 |
 |
