Pomimo niewątpliwych zalet, zdjęcia lotnicze nie są powszechnie wykorzystywane do badań - nie na taką skalę jak archiwalne mapy. Jednym z głównych powodów jest niska świadomość dostępności zdjęć lotniczych dla konkretnych obszarów i okresów historycznych. W okresie PRL zdjęcia lotnicze, zarówno wojskowe jak i cywilne, były utajnione ze względów strategicznych. Dziś głównym hamulcem jest nie tyle ograniczony dostęp do samych zdjęć, co (a może przede wszystkim) dostęp do skorowidzów i metadanych pozwalających zlokalizować istniejące zbiory i zapoznać się z ich zawartością.

Dotychczasowe opracowania historyczne Lublina wykorzystują przede wszystkim zdjęcia naziemne i dokumentację opisową. Zasób dokumentacji kartograficznej jest niewielki. Najważniejszym przedwojennym źródłem kartograficznym jest Plan Wielkiego Miasta Lublina w skali 1:1000, opracowany w układzie lokalnym w 1928 roku przez Biuro Regulacji Magistratu miasta Lublina. Z dziesięciolecia 1930–1940 zachowały się zaledwie 3 mapy całego miasta w skali 1:10 000, które umożliwiają identyfikację wszystkich budynków. Najwcześniejszą mapą wydaną po wojnie jest mapa 1:10 000 z 1947 roku (skany planów z 1934 r., 1938 r. oraz 1947 r. są dostępne na http://lac.lublin.pl). Niestety, konfrontacja mapy powojennej z innymi materiałami historycznymi wykazała, że aktualizacji poddano tylko wybrane fragmenty przestrzeni - w wielu miejscach przerysowano treść starszych map bez wprowadzenia zmian. Ważną kwestią jest również to, że treść opisanych map jest ograniczona do ówczesnych granic administracyjnych i obejmuje niespełna 20% obecnej powierzchni miasta. Z tego powodu wiedza na temat obszarów położonych poza granicami miasta z lat 1931-1947 jest zdawkowa. Jedyną realną szansą na uzupełnienie tak poważnych luk w historii zmian przestrzeni miasta jest badanie archiwalnych zdjęcia lotniczych.

9 września 2021 roku, w 82. rocznicę bombardowania Lublina miała miejsce premiera projektu „Opracowanie Ortofotomapy Lublina 1939-1945”. W ramach grantu (finansowanego przez NCN w konkursie Miniatura nr 2020/04/X/HS4/00382) dr Kuna pozyskał, przetworzył i udostępnił w Internecie zespół archiwalnych zdjęć lotniczych Lublina z okresu II wojny światowej (https://ortolub.umcs.pl/). Przygotowana platforma internetowa składa się z trzech modułów: repozytorium zdjęć, aplikacji mapowej oraz usług danych przestrzennych. Zdjęcia zgromadzone w repozytorium są ujęte w zestawienie tabelaryczne - podstrona obsługuje funkcje sortowania zdjęć na podstawie metadanych, możliwość pobierania plików źródłowych oraz przekierowania do serwisu Fotopolska, gdzie można przeglądać je w trybie online. Aplikacja mapowa została przygotowana z wykorzystaniem otwartej biblioteki Leaflet. Posiada ona standardową funkcjonalność, tj. umożliwia wyświetlanie historycznej ortofotomapy na tle współczesnych map i zdjęć satelitarnych oraz archiwalnych map z okresu II wojny. Dodano także przebieg granic Lublina w latach 1931-1947 i współcześnie.

Opublikowanie zdjęć Luftwaffe i historycznej ortofotomapy Lublina w otwartym dostępie stwarza zupełnie nowe możliwości. Publikacja tego unikatowego zbioru będzie podstawą wielu prac badawczych z zakresu historii, geografii miast, urbanistyki i innych dyscyplin. Wszystkie materiały pozyskane i wytworzone w ramach grantu zostały udostępnione na licencji Creative Commons CC BY-SA 4.0 (uznanie autorstwa – na tych samych warunkach).

Jakub Kuna - pracownik naukowo-dydaktyczny UMCS w Lublinie, adiunkt w Katedrze Geomatyki i Kartografii, doktor Nauk o Ziemi w dyscyplinie geografia (2017). W pracy naukowej zajmuje się systemami informacji geograficznej: analizą, modelowaniem i wizualizacją zjawisk przestrzennych. Pasjonat dawnych map i historii regionu, publikuje głównie w tematyce wykorzystania nowoczesnych technologii komputerowych w badaniach przeszłości.

Aby wziąć udział w prelekcji, wystarczy wejść na stronę z transmisją on-line (link). Zapraszamy!