W 2022 roku po raz 10ty odbył się nabór na licencjackie studia dzienne na kierunku Geoinformatyka, prowadzone w UMCS od roku akademickiego 2013/2014. Jest więc to dobra okazja do oceny efektów podjętych działań i podsumowania tego co się w tym okresie na Geoinformatyce wydarzyło.
Systemy Informacji Geograficznej (GIS – Geographical Information Systems) pojawiły się w UMCS w 1993 roku, z inicjatywy ówczesnego dziekana Wydział Biologii i Nauk o Ziemi prof. M. Harasimiuka. Na wiosnę tego roku zorganizowano w Instytucie Nauk o Ziemi szkolenie dla pracowników na temat obsługi programu PC ArcInfo 3.4D+. Zdecydowano się na program, którego producentem była firma ESRI, już wtedy najważniejszy gracz w tej branży na rynku światowym. Szkolenie było sporym przedsięwzięciem organizacyjnym i logistycznym gdyż Wydział BiNoZ nie dysponował jeszcze pracownią komputerową, a samych komputerów też było niewiele. W zaimprowizowanej pracowni, na komputerach dostarczonych z całego Instytutu, przeszkolono około 20 pracowników. Każdy z zakładów otrzymał jedną licencję programu, z nadzieją, że wkrótce zaowocuje to publikacjami powstałymi z wykorzystaniem GIS. Jednocześnie otworzyła się możliwość współpracy i wyjazdów na staże do Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu w Czechach, gdzie istniała już Katedra GIS.
W kolejnych latach pracownicy Instytutu zdobywali doświadczenie w posługiwaniu się narzędziami GIS. Dyskutowano także możliwość uruchomienia nowych przedmiotów na kierunku geografia wykorzystujących to oprogramowanie. W kilka lat po szkoleniu, w drugiej połowie lat 90.tych, takie przedmioty zaczęto wprowadzać do programu studiów na różnych specjalnościach, początkowo jako fakultatywne, potem obligatoryjne. Kolejnym ważnym krokiem było uruchomienie nowego bloku specjalnościowego „Kartografia i geoinformacja”, który wszedł do programu studiów w 2007 roku. Inne uniwersytety w Polsce kształcące na kierunku geografia podążały podobną ścieżką. Zmieniał się również rynek pracy, na którym było coraz więcej ofert dla specjalistów GIS. Istotnymi wydarzeniami związanym z rozwojem branży geoinformatycznej w Europie było uchwalenie dyrektywy INSPIRE (2007) oraz jej implementacja do prawa krajowego (2010). INSPIRE nakłada na państwa członkowskie UE obowiązek tworzenia krajowych infrastruktur informacji przestrzennej. Widząc zachodzące i zbliżające się zmiany, środowisko geografów w Polsce podjęło, po ogólnopolskich konsultacjach w 2010 roku, decyzję o tworzeniu nowych, odrębnych od geografii, kierunków studiów, które miały by kształcić specjalistów z tej dziedziny. Przy czym poszczególnym ośrodkom pozostawiono autonomię co do ostatecznego kształtu programu takich studiów.
W opisywanym czasie w UMCS realizowany był już projekt inwestycyjny „Budowa wraz z wyposażeniem obiektu badawczo-dydaktycznego Instytutu Nauk o Ziemi w Lublinie”. Jednym z celów tego projektu było tworzenie i uruchamianie nowych kierunków studiów. Tak więc był to dobry moment do rozpoczęcia prac nad programem kierunku związanego z szeroki wykorzystaniem narzędzi GIS. Po dyskusjach, już wtedy na nowoutworzonym (2011 r.) Wydziale Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, zwyciężyła koncepcja, że będzie to Geoinformatyka. Postanowiono, że będzie to kierunek międzyobszarowy o charakterze praktycznym, który będzie kształcił w zakresie nauk przyrodniczych (geografia) i ścisłych (informatyka). Zdecydowano, że główny nacisk kładziony będzie na rozwijanie umiejętności związanych z posługiwaniem się narzędziami (hardware i software), służącymi do pozyskiwania, przetwarzania, analizowania, zarządzania i publikowania informacji przestrzennej oraz rozwijaniem (programowaniem) tych narzędzi. Na wiosnę 2013 roku powołano zespół programowy, w skład którego weszli pracownicy wydziałów Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej oraz Matematyki, Fizyki i Informatyki. Korzystając z doświadczeń w kształceniu z zakresu GIS i informatyki skonstruowano zupełnie nowy, autorski program studiów licencjackich. Zrezygnowano ze specjalności, zamiast tego wprowadzając duży blok przedmiotów wybieralnych, aby student mógł sam w dużym decydować o profilu własnego kształcenia. Pomocne przy konstrukcji programu były konsultacje ze specjalistami (praktykami) z branży, dzięki czemu program wychodził naprzeciw potrzebom rynku pracy w Polsce i na świecie. Program został zatwierdzony i wkrótce rozpoczął się pierwszy nabór na studia, które zostały uruchomione w roku akademickim 2013/2014.
Geoinformatyka w UMCS była pierwszym takim kierunkiem w Polsce. Rok później studia geoinformatyczne otworzyła Politechnika Warszawska, potem politechniki: w Krakowie, Wrocławiu i Szczecinie oraz Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie i Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytet Łódzki poszły swoją drogą i uruchomiły pokrewny kierunek o nazwie Geoinformacja. Większość ośrodków geograficznych wprowadziła geoinformatykę lub geoinformację jako specjalność na studiach geograficznych. Należy tu zwrócić uwagę, że mimo tej samej nazwy każdemu z tych kierunków nadano nieco inny profil i program kształcenia, często nawiązujący do specyfiki kształcenia w danej uczelni. Dzięki temu studenci mają większy wybór swojej ścieżki rozwoju.
Kadrę kierunku Geoinformatyka prowadzonym w UMCS stanowią przede wszystkim pracownicy dwóch wydziałów: Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej oraz Matematyki, Fizyki i Informatyki, którzy mają doświadczenie w kształceniu z zakresu wykorzystania GIS oraz programowania. Pomocne w procesie dydaktycznym jest doświadczenie w wykorzystaniu narzędzi GIS w badaniach naukowych oraz udział w projektach badawczych i pracach wdrożeniowych. Do prowadzenia zajęć zatrudnieni zostali również praktycy tj. specjaliści pracujący w branży geoinformatycznej i realizujący projekty typowo aplikacyjne. Część z nich to absolwenci kierunku geografia, którzy prowadzą własne przedsiębiorstwa, bądź znaleźli zatrudnienie w branży geoinformatycznej. Wszystkie osoby zaangażowane do prowadzenia zajęć na kierunku Geoinformatyka, a jest ich około 80, stale pogłębiają swoje umiejętności, by być na bieżąco z potrzebami szybko rozwijającej się branży. Stąd wynika też potrzeba monitorowania i aktualizowania programu studiów, w tym wprowadzania nowych przedmiotów fakultatywnych bazujących na nowych technologiach oraz uaktualniania przedmiotów obligatoryjnych. W roku akademickim 2019/2020 studia licencjackie przekształcono w studia inżynierskie, co wiązało się z dość dużymi zmianami w programie studiów, w tym z wprowadzeniem obowiązkowej praktyki zawodowej po każdym roku studiów w łącznym wymiarze 6 miesięcy. W roku akademickim 2016/2017 zostały uruchomione studia magisterskie, które mają profil ogólnoakademicki. Od roku 2023 będą one miały charakter studiów 3-seemstralnych, uzupełniających wykształcenia na 7-semstralnych studiach inżynierskich.
W 2015 roku zostały uruchomione studia podyplomowe „Systemy informacji geograficznej w praktyce”, które są uzupełnieniem kształcenia na studiach stacjonarnych. Studia przeznaczone są dla absolwentów studiów (I i II stopnia), którzy ukończyli kierunki przyrodnicze, humanistyczne i techniczne, pracowników administracji rządowej i samorządowej, pracowników małych i średnich firm, w których GIS staje się narzędziem pracy. Program studiów kładzie szczególny nacisk na praktyczne wykorzystania narzędzi i oprogramowania GIS. Jest on wynikiem analizy potrzeb i oczekiwań osób zaczynających pracę z GIS. Dotychczas zrealizowano 8 edycji tych studiów, na których wykształcono około 120 osób.
Studenci kierunku Geoinformatyka w UMCS działają w Studenckim Kole Naukowym Geoinformatyków GeoIT, które powołano w 2015 roku. Koło zrzesza studentów geoinformatyki pragnących poszerzać swoją wiedzę i zainteresowania poprzez realizację projektów, warsztatów, udział w konkursach, szkołach letnich, konferencjach naukowych i aktywny udział w życiu Wydziału. Koło jest organizatorem święta GISu „GIS DAY” – corocznej imprezy odbywającej się w tym samym dniu w wielu krajach świata, zwykle w drugiej połowie listopada. W trakcie GIS DAY na Wydziale NoZiGP odbywają się prelekcje specjalistów, gry, konkursy oraz warsztaty dla licealistów. W tym roku odbyła się w UMCS już XIV edycja tej imprezy i uczestniczyło w niej około 300 uczniów ze szkół ponadpodstawowych, z całego województwa lubelskiego.
Studenci kierunku Geoinformatyka biorą udział w konkursach i konferencjach związanych z wykorzystaniem narzędzi GIS, organizowanych w całej Polsce. Prezentują tam wyniki własnych prac oraz biorą udział w rywalizacji polegającej na rozwiązywaniu konkretnych problemów geoinformatycznych. Dotychczas odnieśli szereg sukcesów m.in. wygrywając w 2017 roku hackaton w Uniwersytecie Jagiellońskim, a w każdej edycji Akademickich Mistrzostwach Geoinformatycznych Polski GIS Challenge zawsze docierali do finału, zajmując drugie (2018) lub trzecie (2017) miejsce. Sukcesami mogą pochwalić się również w konkursach prac dyplomowych – w 2017 roku praca licencjacka zwyciężyła w konkursie o Nagrodę Gospodarczą Prezydenta miasta Lublin, a w 2019 praca magisterska zajęła I miejsce w XI Ogólnopolskim Konkursie Kartograficznym. Regularnie nagradzane są również prace magisterskie w konkursach kartograficznych. Należy również odnotować, że część prac magisterskich stała się podstawą dobrych prac naukowych, opublikowanych wspólnie z ich opiekunami.
Akademickie Mistrzostwa Geoinformatyczne Polski GIS Challenge, Lublin 2018. Na pierwszym planie zespół UMCS: (od lewej) S. Czarnecki, K. Karczmarczuk, K. Kozik (fot. B. Chabudzińska).
W 2016 roku studia licencjackie na kierunku Geoinformatyka w UMCS otrzymały certyfikat „Studia z Przyszłością” przyznawany przez Fundację Rozwoju Edukacji i Szkolnictwa Wyższego. W 2019 roku odbyła się ewaluacja studiów I i II stopnia przez Polską Komisję Akredytacyjną. Był to dla nas sprawdzian i weryfikacja koncepcji kształcenia, jaką zbudowaliśmy praktycznie od podstaw. W ostateczne konkluzji raportu Komisja PKA wizytująca kierunek stwierdziła, że Geoinformatyka spełnia wszystkie kryteria oceny programowej. W opinii o kierunku podkreślono również …wysoką kulturę jakości kształcenia i dbałości o dobro studenta. W konsekwencji, kierunek uzyskał wysoką ocenę i akredytację na 6 lat.
Projekty edukacyjne, w których uczestniczyli studenci kierunku Geoinformatyka: Geo4Work - Rozwój kompetencji zawodowych studentów Wydziału Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS i wzmocnienie ich konkurencyjności na nowoczesnym rynku pracy (2016-2018) oraz UMCS dla rynku pracy i gospodarki opartej na wiedzy (2018-2020) stworzyły studentom Wydziału NoZiGP możliwość poszerzenia swojej wiedzy i umiejętności geoinformatycznych w obszarach dotychczas nieobjętych procesem kształcenia. W zajęciach, wizytach studyjnych i pracach projektowych zrealizowanych w ramach tych projektów wzięło udział łącznie 75 studentów. Udział w tych projektach zapewnił uczestnikom nowe kwalifikacje i stworzył szansę na podjęcie pracy w wiodących firmach na rynku geoinformatycznym.
Analiza danych gromadzonych w tracie rekrutacji na kierunek Geoinformatyka pozwala określić jaki jest jej zasięg oddziaływania. Dominują studenci z województwa lubelskiego, silnie reprezentowane jest województwo mazowieckie, następnie podkarpackie i świętokrzyskie. Z pozostałych regionów zwykle rekrutujemy niewielu kandydatów. Jest też kilku studentów zagranicznych. Na studia magisterskie zwykle zapisuje się mniej więcej połowa absolwentów studiów pierwszego stopnia, pozostali szybko podejmują pracę zgodną ze zdobytym wykształceniem. Wielu studentów już w trakcie studiów nawiązuje kontakty z przedsiębiorstwami z branży i rozpoczyna pracę na część etatu. Niektórzy z absolwentów studiów pierwszego stopnia kontynuują kształcenie na innych kierunkach, najczęściej na kierunku Informatyka.
Weryfikacją koncepcji i jakości kształcenia na kierunku Geoinformatyka są losy jego absolwentów. Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów (ELA) udostępnia dosyć skromne dane o sytuacji zawodowej absolwentów, prezentując analizy niewielkiej grupy z jednego rocznika. Zdecydowanie lepszym źródłem informacji są serwisy społecznościowe i zawodowe. Analiza profili naszych absolwentów, którzy posiadają tam konta, pozwala stwierdzić, że niemal wszyscy absolwenci szybko znajdują pracę i pracują w zawodzie na dobrze płatnych stanowiskach. Najczęstszym miejscem ich zatrudnienia są firmy z branży IT, gdzie zajmują oni stanowiska związane z tworzeniem, rozwijaniem i testowaniem oprogramowania. Wielu z nich zasiliło lubelskie firmy geoinformatyczne, które dzięki nim bardzo urosły w siłę. Absolwenci Geoinformatyki w UMCS zdobyli już w Polsce dobrą renomę i są chętnie zatrudniani. Kierunek z pewnością odpowiada potrzebom współczesnego rynku pracy i ma przed sobą dobrą przyszłość.
