Wydział Filozofii i Socjologii powstał w 1990 r. w wyniku przekształcenia Międzyuczelnianego Instytutu Filozofii i Socjologii UMCS (powstałego w 1975 r.). W strukturze WFiS znajdują się dwa Instytuty: Filozofii oraz Socjologii.
Wydział posiada prawo do nadawania stopnia naukowego doktora w dziedzinie nauk społecznych (w dyscyplinie: nauki o poznaniu i komunikacji społecznej oraz socjologii) i w dziedzinie nauk humanistycznych (w dyscyplinie: filozofia) oraz doktora habilitowanego w dziedzinie nauk społecznych (w dyscyplinie: nauki o poznaniu i komunikacji społecznej) i w dziedzinie nauk humanistycznych (w dyscyplinie: filozofia).
Badania realizowane w Instytucie Filozofii koncentrują się wokół: zagadnienia racjonalności w filozofii i nauce, wartości etycznych we współczesnej filozofii, tradycji metafizycznej w filozofii nowożytnej i współczesnej, koncepcji umysłu w filozofii Wschodu, relacji mistyka i filozofia, filozofii społecznej i filozofii wychowania, filozofii i antropologii kultury, komunikacji i polityki, problemów psychofizycznych, zagadnienia estetyki i sztuki wobec dylematów kultury współczesnej oraz języka, logiki, informacji, filozofii nauki, kognitywistyki i sztucznej inteligencji.
Studenci i doktoranci Instytutu Filozofii działają w wielu kołach naukowych, takich jak Koło Naukowe Estetyków, Koło Kognitywistyki, Koło Naukowe Badania Religii, Koło Naukowe Europeistyki, Koło Naukowe - Doradztwo i komunikacja w biznesie czy Koło Tańczących Filozofów.
Instytut Socjologii podejmuje badania w zakresie: modernizacji struktur życia społecznego (mikro-, mezo- i makrospołecznych) w różnych wymiarach, skutków współczesnych przemian społeczno-ekonomicznych, diagnozy działań socjalnych, zdrowotnych, edukacyjnych, kondycji zdrowotnej i jakości życia Polaków, zderzenia kultur i tożsamości w Europie Środkowo-Wschodniej, społeczno-ekonomicznej diagnozy regionów Polski Wschodniej, metodologicznych wyzwań współczesnej socjologii oraz migracji.
W Instytucie Socjologii studenci aktywnie działają w kołach naukowych (np. Koło Naukowe Studentów Socjologii UMCS, Studenckie Koło Naukowe Socjologów Gospodarki i Organizacji).
Studenci WFiS w ramach wolontariatu oraz praktyk studenckich przygotowują się do wykonywania określonych zawodów i nabywają doświadczenia w realizacji obowiązków zawodowych w wybranych instytucjach publicznych (np. urzędy gminy, miasta, urzędy marszałkowskie, Urząd Skarbowy, Urząd Pracy), w agencjach (m.in. agencje doradztwa personalnego, agencje reklamowe, szkoleniowe, ubezpieczeniowe), w fundacjach i stowarzyszeniach (np. Fundacja Rozwoju Lubelszczyzny, Lubelska Fundacja Rozwoju, Fundacja Szczęśliwe Dzieciństwo, Fundacja Fuga Mundi, Janowskie Stowarzyszenie Niesienia Pomocy „HUMANUS”), w instytucjach kultury (m.in. Centrum Kultury w Lublinie, Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, Ośrodek Międzynarodowych Inicjatyw Twórczych „Rozdroża”) oraz różnego rodzaju przedsiębiorstwach.
W ramach badań naukowych realizowanych na WFiS podejmowano współpracę z różnymi instytucjami publicznymi, np. Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Lublinie, Urzędem Marszałkowskim Województwa Lubelskiego, wieloma ośrodkami akademickimi w kraju i za granicą, Instytutem Filozofii Polskiej Akademii Nauk, jak również zagranicznymi instytucjami wspierającymi rozwój nauki, np. European Cooperation in Science and Technology w Brukseli.
W okresie od września 2013 r. do sierpnia 2016 r. na Wydziale realizowany był międzynarodowy projekt „Polish female migrants and their families – a study of care deficit”, finansowany ze środków funduszy norweskich, w ramach programu Polsko-Norweska Współpraca Badawcza. Projekt realizowany jest w partnerstwie z University of Bergen. Głównym celem projektu jest zbadanie występującego w związku z migracją kobiet deficytu opieki na rzecz dzieci i osób starszych.
Młodzi naukowcy zatrudnieni na WFiS mogą wyjeżdżać na staże naukowe do wiodących ośrodków naukowo-badawczych w kraju i za granicą. Ponadto mają szansę realizowania własnych projektów badawczych, dzięki środkom dofinansowującym ich prace badawcze.
Na WFiS wydawane są następujące periodyki: „Annales Universitatis Mariae-Curie Skłodowska Sectio I Philosophia-Sociologia”, internetowe pisma: „Kultura i Wartości” (kulturaiwartosci.umcs.lublin.pl), „Konteksty społeczne” (kontekstyspoleczne.umcs.lublin.pl), oraz czasopismo kognitywistyczne studentów i doktorantów „Via Mentis” (viamentis.umcs.lublin.pl). Wydział posiada internetową bibliograficzną bazę publikacji pracowników – WFIS-BASE (wfis.umcs.lublin.pl/base).
