„Jesień owoce, wiosna lubi kwiaty, lato zboże, a zima komin gnuśnej chaty” – mówi przysłowie zanotowane przez Oskara Kolberga. Mimo zmiennej pogody świat wokół nas zakwita i zachwyca kolorami i zapachami. A jak postrzegane są kwiaty w polskiej kulturze ludowej?
Fot. Katarzyna Prorok
Jak czytamy w haśle kwiat opublikowanym w 3 zeszycie tomu Rośliny naszego Słownika stereotypów i symboli ludowych (2019), w polskiej kulturze ludowej kwiaty mają szczególne znaczenie - swoim pięknem i zapachem nadają uroczystego charakteru niemal wszystkim obrzędom dorocznym i rodzinnym. Stroi się nimi ołtarze w kościołach, kapliczki i krzyże przydrożne, obrazy święte w domach, a dawniej w okresach świątecznych także całe domy i obejścia. Powszechnie dodawane są do palmy wielkanocnej, wiosennego gaika, wianków święconych w oktawę Bożego Ciała, wianków puszczanych na wodę podczas sobótki, ziela święconego w dniu Matki Boskiej Zielnej, wieńców dożynkowych, wianków pierwszokomunijnych, wianka panny młodej, rózgi weselnej itp. To też podstawowy motyw zdobniczy strojów ludowych (zwłaszcza tych odświętnych), mebli, naczyń, wycinanek czy haftu.
Fot. Katarzyna Prorok
Kwiaty bardzo często wykorzystywano dawniej w lecznictwie – tu ważną rolę odgrywał ich kolor, np. żółtaczkę leczono żółtymi kwiatami, choroby serca i wątroby czerwonymi, a oczu – niebieskimi (magia sympatyczna). Przypisywano im też dar odwracania złego spojrzenia, ochrony przed czarami i różnego rodzaju nieszczęściami (burzami, piorunami, zarazą). Szczególną moc leczniczą i magiczną miały mieć te poświęcone w Niedzielę Palmową, w Boże Ciało czy w dniu Matki Boskiej Zielnej.
Znaczenia symboliczne przypisywane kwiatom w polskiej kulturze ludowej nie różnią się znacząco od tych przypisywanych im w innych kulturach – wiązane są z wiosną, młodością, pięknem, delikatnością, niewinnością i przemijaniem (bo kwiat wiosny krótko woni). To też nieodłączni towarzysze miłości – Bóg dał je ludziom, aby mieli na co patrzeć przy kochaniu. Gdy kwitną, to i miłość kwitnie, gdy więdną, uczucie się kończy. Ponieważ uznawane są za czyste i niewinne, łączy się je powszechnie z panieństwem i dziewictwem, a w szczególności z Matką Boską, która Syna Bożego porodziła, kwiatu czystości nie straciła i uznawana jest za opiekunkę kwiatów. W pieśniach ludowych pielęgnowanie kwiatów w ogródku, strojenie się w kwiaty, wicie z nich wianków jest przywilejem panien, które są czyste i gotowe do miłości i zamążpójścia. Kwiatem lub kwiatkiem określa się symbolicznie ich dziewictwo, dlatego gdy dochodzi do zbliżenia miłosnego, kwiat zostaje zerwany, uszczyknięty, więdnie, opadają z niego listki itp.
Fot. Katarzyna Prorok
Każdy kwiatuś jest inkszéj krasy, ma inny kształt, zapach i zastosowania, dlatego zachęcamy Państwa do zajrzenia do zeszytu „Kwiaty” naszego słownika i zapoznania się z językowo-kulturowymi obrazami poszczególnych kwiatów. A poniżej - dla zachęty - załączamy pliki z kilkoma kwiatami wiosennymi: sasanką, fiołkiem, narcyzem i kaczeńcem.
