Materiał podawany w Słowniku pochodzi zarówno z zapisów współczesnych, przeważnie dokonywanych w terenie przez autorów i współpracowników Słownika, jak też z publikacji dawniejszych, dokumentujących stan folkloru i kultury ludowej w wieku XIX i wcześniej. W związku ze znaczną chronologiczną rozpiętością zapisów wynikł problem wewnętrznej spójności (czy raczej niespójności) prezentowanego obrazu świata. W zgromadzonych tekstach (zwłaszcza tekstach sfolkloryzowanych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie) współwystępują elementy przynależne do różnych stadiów czasowych, do różnych „formacji kulturowych”.
Zjawisko „polistadialności” folkloru (by użyć sformułowania E. Mieletinskiego) dobitnie ilustrują współczesne Relacje o kosmosie zebrane w okolicach Biłgoraja w roku 1984 przez zespół lubelski (opublikowane w „Etnolingwistyce” t. 2, 1988, s. 95–149). Dobrze zachowany przekaz archaicznego mitu dualistycznego o stwarzaniu świata przez dwóch kreatorów, Boga i Diabła, z ziaren ziemi wydobytych z dna morza, wyobrażenie błękitu nieba jako powłoki okrywającej świat, a słońca jako promienia z wypełnionego światłem nieba, spotyka się tu ze schrystianizowanymi modlitwami do ognia i księżyca, z objaśnieniami grzmotów jako strzałów oddawanych przez św. Eliasza za diabłem, z zapożyczonymi z Biblii opowieściami o zatrzymaniu słońca na niebie, by zwycięska bitwa (Sobieskiego z Turkami, w nowszych przekazach – Piłsudskiego z „Moskalami”) mogła zostać zakończona, i czysto chrześcijańskimi obrazami nieba, piekła i czyśćca oraz Matki Boskiej jako Jutrzenki, wreszcie wszystkie te tradycyjne elementy ludowej wizji świata pojawiają się razem z nowoczesnymi tłumaczeniami piorunów i błyskawic jako wyładowań elektrycznych, z obrazem Ziemi jako kuli oświetlanej przez słońce itd.
Przyjęliśmy w związku z tym jako zasadę datowanie zapisu poszczególnych informacji oraz szerokiego operowania kwalifikatorami gatunkowymi. Przy źródłach czasopiśmienniczych wpisujemy w metryczkę rok wydania pisma, w przypadku własnych materiałów terenowych (TN) podajemy rok zapisu.
Jerzy Bartmiński
