Słownik zgodnie z propozycją przedstawioną po raz pierwszy w zeszycie próbnym wprowadza specjalny układ materiału, polegający na wyodrębnieniu dwu części – eksplikacyjnej i dokumentacyjnej w obrębie poszczególnych artykułów hasłowych. Części te są powiązane odsyłaczami numerycznymi.
Część nazwana „eksplikacją” podaje w postaci zdań definicyjnych ustabilizowane charakterystyki, jakie otrzymuje przedmiot hasłowy w tradycji ludowej i jakie pozwalają odtworzyć jego językowo-kulturowy obraz. Ta część ma układ fasetowy. Jest adresowana do szerszego kręgu czytelników.
Część nazwana „dokumentacją” zawiera przede wszystkim wybrane cytaty z ludowych tekstów (niekiedy – streszczenia, omówienia itp.), w których wystąpiło hasło, a nadto zwykle zapisane przez autorów w postaci syntetycznej nadbudowane nad cytatami „motywy”. Motywy te są schematycznie zapisywane bądź to w metajęzyku badacza, którym jest polszczyzna ogólna (wtedy używamy w nagłówkach tłustej antykwy), bądź to mają postać przytoczeń (wtedy używamy w nagłówkach tłustej kursywy). Podajemy w miarę systematycznie warianty tych motywów w badanych źródłach. Przyjęte rozumienie wariantu, wersji, motywu tekstowego (tekstu), omówiono szerzej gdzie indziej (Bartmiński 1990). Ta część artykułu hasłowego jest przeznaczona dla czytelników głębiej zainteresowanych ludową tradycją i ludową sztuką słowa.
Celem dokonanego podziału hasła na dwie części jest oczywiście także oszczędność miejsca. Jeden zapis w dokumentacji może być kilkakrotnie przywoływany przy eksplikacji bez konieczności powtarzania go); chodziło przy tym również o otwarcie nowych możliwości oglądu materiału np. pod kątem wariantywności motywów w ramach wyróżnianych segmentów, ich powtarzalności w obrębie poszczególnych gatunków, a także pokazanie semantycznego zróżnicowania między wyróżnionymi gatunkami tekstów.
Zasady podziału na części eksplikacyjną i dokumentacyjną są w pewnym stopniu umowne. Frazeologizmy (jako jednostki quasi–leksykalne o silnie stabilizowanym kształcie językowym) notujemy tylko w eksplikacji, gdyż powołanie się na nie i tak wymaga każdorazowo ich cytowania w całości. Z diametralnie przeciwnych względów też tylko w eksplikacji umieszczamy informacje o wierzeniach i zachowaniach, bo te z kolei – zapisywane przeważnie przez etnografów językiem ogólnopolskim, a nie w wersji ludowej (dla nas kanonicznej) – poddają się streszczaniu przez redaktorów hasła bez naruszania istotnych cech.
Dokumentacja zawiera przede wszystkim ludowe teksty kliszowane, tj. stabilizowane pod względem struktury semantycznej i/lub formalnej i powtarzające się w obiegu społecznym. Umieszczamy w Słowniku takie teksty, które zostały w badanych materiałach zapisane przynajmniej dwa razy (kryterium statystyczne) i/lub takie, które zawierają znaczące kulturowo informacje o przedmiocie hasłowym (kryterium ważności kulturowej).
Jerzy Bartmiński
