Projekt „Wieś w generalnym gubernatorstwie w dokumentach administracji gminnej
(1939-1945) - opracowanie materiałów źródłowych” finansowany za środków budżetu państwa w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, moduł Fundamenty organizowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Umowa nr NPRH/F/SP/0037/2024/13 z dnia 05.02.2024 r.
Kierownik projektu: dr Alicja Gontarek
Całkowita wartość projektu: 1. 072 408,80 zł
Celem projektu jest krytyczna edycja zbioru dokumentów zawierających reprezentatywny wybór zachowanych
materiałów źródłowych administracji gminnej (akta gmin, związków gmin) Generalnego Gubernatorstwa w latach
1939-1945 (dystrykt krakowski, lubelski, radomski, warszawski). Wymaga ona szeroko zakrojonych kwerend w
archiwach państwowych, gdzie ta dokumentacja jest przechowywana. Materiały te dotychczas tylko w niewielkim
zakresie były eksplorowane przez badaczy, co powoduje, że pozostają one nieznanym oraz niewykorzystanym źródłem
do badań nad okupacyjną wsią polską. Tymczasem ich wartość historyczna ze względu na szeroki zakres zadań
realizowanych przez najniższy szczebel administracji niemieckiej (gminy wiejskie) w systemie okupacyjnym, który
opierał się na terrorze i posłuszeństwie, jest bezsprzecznie duża. Akta te obejmują następujące kwestie: ogólna sytuacja
ludności wsi, jej bezpieczeństwo, gospodarka rolna, przemysł, handel, rzemiosło, gospodarka towarowa, leśna i drzewna,
stosunki pracownicze, zdrowie, weterynaria, opieka społeczna i szkolnictwo oraz Holokaust, a także relacje polskożydowskie,
i relacje łączące inne narodowości z narodem polskim. W tej sytuacji niezbędna jest edycja dokumentów w
układzie chronologiczno-problemowym, uwzględniającym dynamikę i fazy okupacji niemieckiej. Analiza dokumentacji
aktowej szczebla gminnego przede wszystkim ma potencjał ukazania wpływu i oddziaływania administracji niemieckiej
na życie wsi i jej ludności, szczególnie w zakresie eksploatacji ekonomicznej tego terenu, przy poprawnym i
niekwestionowanym przez historyków prawa i administratywistów założeniu, że gminy jako podstawowe jednostki
administracji niemieckiej w systemie państwa totalitarnego były tylko odbiorcą wytycznych implementowanych przez
władze nadrzędne. Oprócz tego na tle tej trudnej okupacyjnej rzeczywistości ustalony zostanie na podstawie tych akt
zakres biernego i czynnego oporu ludności w obliczu terroru stosowanego na wsiach przez Niemców.
