Nagrywanie wykładów przez studentów/doktorantów niepełnosprawnych w świetle regulacji prawnych
Nagrywanie wykładów jest dozwolone do użytku osobistego studenta. Nie jest dozwolone rozpowszechnianie, upublicznianie czy czerpanie korzyści majątkowych z nagranego wykładu.
Jest to udogodnienie dla osób, które mają z różnych przyczyn trudności z notowaniem czy skupieniem uwagi.
Poniżej komentarz radcy prawnego.
Problematyka ta dotyka z całą pewnością uregulowań zawartych w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 r.o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2006.90.631 z późn. zm.). Aby stwierdzić, czy wykład podlega ochronie prawnej, odnieść się należy do definicji utworu zawartego w art. 1 ust. 1 ww. ustawy. Zgodnie z tą definicją przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Z kolei ust. 2 stanowi, iż w szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory wyrażone słowem. Tym samym uznać należy, że w zdecydowanej większości wykłady wygłaszane przez wykładowców stanowić mogą przedmiot ochrony prawnej w rozumieniu prawa autorskiego. Jednocześnie wykładowcy przysługują zarówno osobiste, jak i majątkowe (o ile się tych ostatnich nie wyzbył) prawa autorskie do takiego utworu i prawa te muszą być przez studentów w każdym przypadku respektowane.
Niezależnie od powyższych, w ww. ustawie wprowadzono konstrukcję prawną tzw. dozwolonego użytku osobistego, umożliwiającą korzystanie z cudzego, chronionego utworu bez konieczności uzyskania zgody autora, jak również bez obowiązku zapłaty mu wynagrodzenia. Sytuację tę reguluje art. 23 ust. 1 ww. ustawy, zgodnie z którym bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakładając, iż rozpowszechnienie wykładu przybiera postać jego wygłoszenia odbiorcom, tj. studentom (utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie), powyższy art. 23 ust. 1 znajdzie zastosowanie, nie ma więc prawnych przeszkód do utrwalenia takiego utworu, tj. wykładu, przez odbiorcę, w tym przypadku studenta, bez konieczności uzyskiwania zgody wykładowcy.
Dodać jednak należy, iż utrwalenie wykładu winno nastąpić jedynie w celu użytku osobistego studenta, np. ponownego odsłuchania i ugruntowania swojej wiedzy. Każde wykorzystanie utworu w sposób wykraczający poza użytek osobisty, jak np. niezgodne z prawem rozpowszechnianie, upublicznianie, zwielokrotnianie utworu, czerpanie z niego korzyści majątkowych, stanowić może naruszenie praw autorskich majątkowych czy osobistych podmiotów, którym prawa te przysługują. Oczywiście pełnej ochronie podlega także w każdym przypadku wizerunek osoby wykładowcy, jeśli takowy utrwalono.
Warto wspomnieć jeszcze o kwestii uregulowanej w ust. 2 art. 23 ww. ustawy, zgodnie z którym zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Poszerzony został zatem kręg osób uprawnionych do korzystania z utworów na cele osobistego użytku. Zakres osób objętych dozwolonym użytkiem osobistym jest ujęty dość szeroko i obejmuje osoby związane stosunkami towarzyskimi. Dla przyjęcia stosunków towarzyskich niezbędne jest podtrzymywanie więzów przez pewien czas. Nie ma więc prawnych przeszkód dla wykorzystania jednego egzemplarza utworu w postaci wykładu przez kilku studentów związanych między sobą stosunkami towarzyskimi. O ile zatem utwór, tj. zarejestrowany wykład, udostępniony zostaje w ramach indywidualnej komunikacji osobie pozostającej ze studentem w stosunkach rodzinnych lub towarzyskich, mamy do czynienia nadal z dozwolonym użytkiem prywatnym.
Ostatecznie wskazać należy na regulację z art. 331 ww. ustawy, zgodnie z którym wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do rodzaju niepełnosprawności, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury rodzaju niepełnosprawnośći. Regulacja ta poszerza zatem zakres dozwolonego, dopuszczając korzystanie z rozpowszechnionych już utworów na rzecz osób/studentów niepełnosprawnych.
Mariusz Lewandowski
Radca Prawny
