W maju 1998 roku ministrowie edukacji Francji, Niemiec, Włoch i Wielkiej Brytanii podpisali w Paryżu tzw. Deklarację Sorbońską. Miała ona zmobilizować właściwe narodowe instytucje do zmiany systemów edukacyjnych tak, aby sprostały wymaganiom rynków ekonomicznych, komercyjnych i finansowych, które powstały wskutek zjednoczenia się części Europy. Istniejące różnice w systemach edukacji, a tym samym różnice w kwalifikacjach, uniemożliwiały swobodne przemieszczanie się oraz zatrudnianie obywateli, a także zmniejszały szanse Europy w światowym współzawodnictwie.
Deklaracja Bolońska, podpisana 19 czerwca 1999 roku przez ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe w 29 krajach europejskich, zapoczątkowała proces istotnych zmian w systemach edukacji poszczególnych państw. Proces ten, nazywany często Procesem Bolońskim, zmierza do utworzenia do 2010 roku – w wyniku uzgodnienia pewnych ogólnych zasad organizacji kształcenia – Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego (European Higher Education Area). Założenia Deklaracji „biorą w pełni pod uwagę różnorodność kultur, języków, krajowych systemów szkolnictwa oraz autonomię uniwersytetów” i zakładają współpracę w zakresie koordynacji polityk w zakresie szkolnictwa wyższego.
Deklaracja w sposób specjalny honoruje fundamentalne wartości i różnorodność europejskiego szkolnictwa wyższego:
- jasno uznaje niezbędną niezależność i autonomię uniwersytetów,
- wyraźnie odwołuje się do fundamentalnych zasad przedstawionych w Magna Charta Universitatum podpisanej (również w Bolonii) w 1988,
- podkreśla konieczność osiągnięcia wspólnej przestrzeni dla szkolnictwa wyższego w ramach różnorodności kultur, języków i systemów edukacyjnych.
Proces Boloński stanowi próbę wypracowania wspólnej „europejskiej” reakcji na problemy występujące w większości krajów tak, aby:
- stworzyć warunki do mobilności obywateli,
- dostosować system kształcenia do potrzeb rynku pracy, a zwłaszcza doprowadzić do poprawy zatrudnienia,
- podnieść atrakcyjność i poprawić pozycję konkurencyjną szkolnictwa wyższego w Europie tak, aby odpowiadała ona wkładowi tego obszaru w rozwój cywilizacji.
Celem zachodzących procesów integracyjnych nie jest standaryzacja, lecz raczej „harmonizacja”, czyli wypracowanie zasad współdziałania z uwzględnieniem zróżnicowania i autonomii poszczególnych państw i uczelni.
W Deklaracji Bolońskiej zawarte jest sześć postulatów wskazujących sposoby realizacji celów przyświecających idei tworzenia Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego:
- wprowadzenie systemu „łatwo czytelnych” i porównywalnych stopni (dyplomów),
- wprowadzenie studiów dwustopniowych,
- wprowadzenie punktowego systemu rozliczania osiągnięć studentów (ECTS),
- usuwanie przeszkód ograniczających mobilność studentów i pracowników,
- współdziałanie w zakresie zapewnienia jakości kształcenia,
- propagowanie problematyki europejskiej w kształceniu.
W Komunikacie Praskim ministrowie potwierdzili znaczenie postulatów Deklaracji Bolońskiej, a ponadto wskazali następujące elementy Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego:
- kształcenie ustawiczne,
- współdziałanie uczelni i studentów w realizacji Procesu Bolońskiego,
- propagowanie atrakcyjności Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego poza Europą.
W Komunikacie Berlińskim ministrowie dokonali oceny przebiegu realizacji postulatów sformułowanych w Deklaracji Bolońskiej i Komunikacie Praskim oraz wskazali nowe aspekty Procesu Bolońskiego, podkreślając:
- związek kształcenia i badań naukowych oraz znaczenie badań jako integralnej części szkolnictwa wyższego,
- potrzebę rozszerzania dwustopniowego systemu studiów (zdefiniowanego w Deklaracji Bolońskiej) o studia III stopnia – studia doktoranckie,
- potrzebę kształcenia interdyscyplinarnego.
Zwrócono także uwagę na konieczność dalszych intensywnych działań w zakresie:
- zapewnienia jakości kształcenia,
- promocji mobilności akademickiej,
- stosowania ECTS jako systemu akumulacji i transferu punktów zaliczeniowych,
- wdrożenia suplementu do dyplomu (Diploma Suplement),
- nauczania języków i w językach obcych,
- udziału studentów w realizacji procesu bolońskiego,
- promocji wymiaru europejskiego,
- włączaniu się szkolnictwa wyższego w proces kształcenia przez całe życie.
Komunikat z Bergen
Następna konferencja ministrów jest planowana w maju 2007 roku w Londynie. Informacje na jej temat oraz aktualne informacje dotyczące międzynarodowych kierunków rozwoju procesu bolońskiego można znaleźć na stronie www.education.gov.uk.
O przebiegu Procesu Bolońskiego decydują nie tylko ministrowie. W okresie pomiędzy spotkaniami ministrów Proces Boloński jest koordynowany przez grupę wdrożeniową (BFUG – Bologna Follow-up Group). W skład grupy wdrożeniowej, której zadaniem jest planowanie działań wynikających z ustaleń przyjętych przez ministrów, wchodzą przedstawiciele 40 krajów uczestniczących w Procesie Bolońskim oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej.
Wynikiem ustaleń przyjętych przez ministrów na kolejnych spotkaniach są konkretne działania, które mają różną formę. Na poziomie europejskim, z inicjatywy i przy finansowym wsparciu Komisji Europejskiej, realizowane są liczne programy współpracy międzynarodowej i projekty pilotażowe oraz organizowane są spotkania informacyjno-konsultacyjne. Wiele z tych spotkań odbywa się pod patronatem EUA (European University Association), organizacji zrzeszającej uczelnie akademickie.
Przykładowy schemat kompleksowego działania, zmierzającego do tworzenia Europejskiej Przestrzeni Edukacyjnej w ramach Procesu Bolońskiego, można przedstawić następująco:
- Bolonia (19.06.1999) – Deklaracja Bolońska (I Konferencja Ministrów Edukacji),
- Lizbona (marzec 2000) – Strategia Lizbońska,
- Salamanca (29-30.03.2001) – I Konwencja uczelni europejskich,
- Praga (18-19.05.2001) – II Konferencja Ministrów Edukacji,
- Zurich (11-12.10.2002) – seminarium EUA (system transferu i akumulacji: wyzwanie dla instytucji i studentów),
- Bristol (28-29.03.2003) – seminarium EUA (rola uniwersytetów w badaniach europejskich),
- Graz (29-31.05.2003) – II Konwencja uczelni europejskich,
- Berlin (18-19.09.2003) – III Konferencja Ministrów Edukacji,
- Bergen (19-20.05.2005) – IV Konferencja Ministrów Edukacji.
W każdym z państw uczestniczących w tworzeniu Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego (European Higher Education Area) koordynacja tego procesu jest zadaniem ministra. Ważną rolę spełnia też Koordynator Procesu Bolońskiego (Bologna contact person).
Tzw. contact person ds. Deklaracji Bolońskiej jest Pani Maria Bołtruszko (tel. 022 318 94 93; fax: 022 318 93 40; e-mail: boltrusz@menis.gov.pl), starszy specjalista w Departamencie Współpracy Międzynarodowej, która ściśle współpracuje z Departamentem Szkolnictwa Wyższego i Państwową Komisją Akredytacyjną.
Materiały dotyczące realizacji Deklaracji Bolońskiej w ramach tzw. Procesu Bolońskiego oraz informacje o kierunkach edukacyjnych w Unii Europejskiej znaleźć można na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Angielskie wersje podstawowych dokumentów związanych z Procesem Bolońskim znajdują się na stronie: www.bologna-berlin2003.de/pdf/compendium_of.pdf.
