Instytut Nauk Biologicznych

Kierownik Katedry

dr hab. Małgorzata Wrzesień, prof. UMCS
ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin
pokój 271 B, tel. 81 537 50 46
mail: malgorzata.wrzesien@mail.umcs.pl

Nauczyciele akademiccy

dr hab. Małgorzata Wrzesień, prof UMCS
dr hab. Joanna Czarnecka prof. UMCS
dr hab. Piotr Sugier prof. UMCS
dr Magdalena Franczak
dr Monika Kozłowska
dr Anna Rysiak
dr Urszula Świderska
dr inż. Jacek Jachuła
mgr inż. Karolina Tymoszuk

Pracownicy wspierający badania i dydaktykę

dr Zbigniew Cierech
mgr Magda Mamczarz

Pracownicy emerytowani

prof. dr hab. Bożenna Czarnecka
dr hab. Bogdan Lorens prof. UMCS
prof. dr hab. Wiesław Mułenko
dr Hanna Wójciak

Historia Katedry

Katedra Botaniki, Mykologii i Ekologii powstała w 2019 roku w wyniku połączenia dwóch Zakładów – Zakładu Botaniki i Mykologii oraz Zakładu Ekologii. Nieco wcześniej, w 2018 roku do Zakładu Botaniki i Mykologii dołączyli niektórzy pracownicy Zakładu Geobotaniki.

Zakład Botaniki i Mykologii powstał w 2005 roku z połączenia Zakładu Botaniki Ogólnej oraz Zakładu Systematyki Roślin. Obie jednostki powołano wraz z powstaniem Uniwersytetu, kolejno w 1944 oraz 1945 roku, wówczas jako Katedry (Botaniki Ogólnej oraz Systematyki i Geografii Roślin). W czerwcu 1963 roku z Katedry Botaniki Ogólnej wydzielona została Katedra Anatomii i Cytologii Roślin. Kierownikami Katedry Botaniki Ogólnej byli kolejno: prof. dr Piotr Wiśniewski (1944-1960), doc. dr hab. Maria Olszewska (1961-1963) oraz doc. dr Jan Rydzak (1963-1971). W 1975 roku funkcję kierownika, wówczas już Zakładu Botaniki Ogólnej objął prof. dr hab. Bogusław Sałata i pełnił ją do 1999 roku, a następnie dr hab. Wiesław Mułenko (do 2005 roku).

Katedrą Systematyki i Geografii Roślin w latach 1945-1970 kierował prof. dr hab. Józef Motyka. Po reorganizacji i zmianie nazwy kierownikiem Zakładu Systematyki i Geografii Roślin został w 1970 r. prof. dr hab. Dominik Fijałkowski i pełnił tę funkcje do 1992 roku. W tym samym roku Zakład został podzielony na dwie jednostki: Zakład Systematyki Roślin oraz Zakład Geobotaniki. Kierownictwo Zakładu Systematyki Roślin objął prof. dr hab. Kazimierz Karczmarz, który pełnił tę funkcję do 2003 roku. Z kolei Zakładem Geobotaniki, w latach 1992-2010, kierował prof. dr hab. Florian Święs, a w latach 2010-2018 dr hab. Bogdan Lorens prof. UMCS.

W 2005 roku połączono oba zakłady powołując Zakład Botaniki i Mykologii, którego kierownikiem do 2019 roku był prof. dr hab. Wiesław Mułenko.

Zakład Ekologii (wcześniej Zakład Ekologii Roślin) utworzony został w 1966 roku w ramach wymienionej powyżej Katedry Systematyki i Geografii Roślin, a jego kierownikiem został doc. dr Krystyn Izdebski. W roku 1970 utworzono samodzielną jednostkę, czyli Zakład Ekologii i Ochrony Przyrody, natomiast trzy lata później powołano dwa niezależne zakłady, czyli Zakład Ekologii oraz Zakład Ochrony Przyrody. Do października 1995 roku Zakładem kierował prof. dr hab. Krystyn Izdebski, natomiast od początku 1996 roku do zakończenia działalności jednostki w 2019 roku funkcję tę pełniła prof. dr hab. Bożenna Czarnecka.

Aktualna problematyka badawcza

• Studia taksonomiczne nad krajowymi gatunkami roślin i grzybów: (a) opracowania przedstawicieli wybranych jednostek, (b) krytyczne wykazy grzybów wybranych regionów Polski.
• Interakcje pomiędzy grzybami i innymi organizmami w różnych warunkach środowiskowych: (a) bogactwo gatunkowe, różnorodność, udział oraz rola grzybów w strukturze naturalnych oraz zdegradowanych zbiorowisk roślinnych; (b) grzyby inwazyjne; (c) choroby pszczół wywołane przez mikrosporydia (biologia rozwoju, epidemiologia, zwalczanie).
• Biologia i ekologia populacji roślin (historie życiowe, strategie adaptacyjne, wzorce dynamiki w czasie i przestrzeni).
• Badania struktur krajobrazowych z wykorzystaniem geograficznych systemów informacyjnych (GIS) i numerycznych modeli terenu (DEM).
• Rola glebowych banków nasion w zachowaniu oraz restytucji układów ekologicznych o różnym stopniu stresu i zaburzeń; niestandardowe mechanizmy dyspersji nasion.
• Uwarunkowania siedliskowe i czynniki modyfikujące właściwości chemiczne oraz aktywność biologiczną metabolitów wtórnych arniki górskiej Arnica montana, arniki łąkowej A. chamissonis i kocanek piaskowych Helichrysum arenarium.
• Ekologia miasta – przemiany roślinności i jej siedlisk pod wpływem antropopresji (procesy synatropizacji i inwazji roślin).
• Analiza rozmieszczenia i dróg rozprzestrzenia gatunków obcego pochodzenia ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych (skala regionalna i ogólnokrajowa; czynniki promujące i hamujące; czas pojawienia się, uwarunkowania siedliskowe, naturalizacja).
• Reakcja ekosystemów mokradłowych na renaturyzację stosunków wodnych.
• Zasoby flory pożytkowej w zbiorowiskach antropogenicznych i seminaturalnych.
• Biologia kwitnienia i pylenia gatunków rzadkich, chronionych i/lub zagrożonych w fitocenozach z klasy Festuco-Brometea i Molinio-Arrhenatheretea.
• Otwarcie dostępu do danych naukowych w zasobach krajowych instytucji naukowych, dotyczących różnorodności biologicznej organizmów jądrowych (Eukaryota)

Projekty badawcze

• 2013-2014 (NCBR). "Nowy środek biobójczy z funkcją blokowania cyklu rozrodczego Varroa destructor od walki z warrozą pszczoły miodnej". Działania 1.3 Wsparcie projektów B+R na rzecz przedsiębiorców realizowanych przez jednostki naukowe, Poddziałanie 1.3.1 Projekty rozwojowe Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 POIG.01.03.01-06-047/12. Wspólnie z Uniwersytetem Przyrodniczym w Lublinie. Wykonawcy: prof. dr hab. Wiesław Mułenko, dr Aneta Ptaszyńska.

Pozyskane dotacje finansowe:

1. 2011-2019 – dotacje SPUB (specjalne urządzenie badawcze) MNiSW, dofinansowanie kolekcji naukowych Wydziału Biologii i Biotechnologii (W. Mułenko, gł. wnioskodawca, pięć edycji).
2. 2009 – MNiSW: Ogólnopolskie Seminarium Sekcji Biologii Populacji Komitetu Ekologii PAN „Biologia populacji roślin: krok po kroku, czyli od pomysłu do wyniku”, Lublin, 12-13.II.2010 oraz publikacja artykułów naukowych (B. Czarnecka, wnioskodawca, organizator).
3. 2005 – Grant Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (Program BIOS, wyposażenie zielnika) (W. Mułenko, gł. wnioskodawca).
4. 2004 – MNiSW (KBN): IV Ogólnopolskie Sympozjum Mikologiczne, Sandomierz, 23-26.IX.2004 (W. Mułenko, wnioskodawca, organizator).

Współpraca naukowa

Katedra Botaniki, Mykologii i Ekologii współpracuje z innymi jednostkami naukowymi uczelni lubelskich: Uniwersytet Przyrodniczy (Instytut Biologicznych Podstaw Produkcji Zwierzęcej, Zakład Pszczelnictwa, Katedra Botaniki i Fizjologii Roślin, Katedra Roślin Przemysłowych i Leczniczych, Katedra Biochemii i Chemii Żywności, Katedra Hodowli i Ochrony Zasobów Genetycznych Bydła, Instytut Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin, Katedra Analizy i Oceny Jakości Żywności.), Instytut Agrofizyki PAN (Zakład Badań Systemu Gleba-Roślina).

Ponadto, współpracujemy z następującymi ośrodkami krajowymi: Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach (Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa),  Instytut Botaniki PAN (Zakład Mykologii), Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (Katedra Fitopatologii), Zamiejscowy Wydział Leśny w Hajnówce, pracownie dydaktyczno-badawczo-muzealne przy Parkach Narodowych: Roztoczańskim, Białowieskim, Tatrzańskim, Babiogórskim, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie (Instytut Nauk Rolniczych), Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN w Poznaniu (Zakład Biologii Środowiska, Stacja Badawcza w Turwi), Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach (Zakład Gleboznawstwa i Ochrony Gruntów), Politechnika Białostocka (Katedra Inżynierii Rolno-Spożywczej i Kształtowania Środowiska), Uniwersytet Rolniczy w Krakowie (Katedra Bioróżnorodności Leśnej), Uniwersytet Śląski w Katowicach (Katedra Ekologii), Uniwersytet Rzeszowski (Instytut Nauk o Kulturze Fizycznej, Kolegium Nauk Medycznych),  Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (Instytut Botaniki, Zakład Taksonomii, Fitogeografii i Paleobotaniki), Uniwersytet Śląski w Katowicach (Pracownia Dokumentacji Botanicznej i Zielnika Naukowego).

Katedra Botaniki, Mykologii i Ekologii prowadzi również współpracę z ośrodkami zagranicznymi:  Martin-Luther-Universität, Institut für Biologie, Bereich Geobotanik, Herbarium; Halle-Wittenberg (Germany), Slovenska Academie Ved, Botanicky Ustav, Bratislava (Slovakia), Ukrainian National Academy of Sciences, Department of General Biology, Kijów (Ukraine),  University of Korea, NPQS, NIAST (South Korea), Departament of Forestry University of Aberdeen (Scotland), Department of Botany, Faculty of Biology and Ecology, Yanka Kupala Grodno State University, Grodno (Belarus), Ivan Franko National University of Lviv, Department of Botany, Department of Ecology (Ukraine), Institute of Ecology of the Carpathians of NASU, Lviv (Ukraine), National Botanic Garden of Belgium, Institute of Molecular Biology and Genetics NAS of Ukraine, Kijów (Ukraine), Faculty of Forestry, University of Zagreb (Croatia).

Nagrody i wyróżnienia                     

• Dr hab. Aneta A. Ptaszyńska, prof. UMCS, dr hab. Agnieszka Zdybicka-Barabas, prof. UMCS, prof. dr hab. Małgorzata Cytryńska, prof. dr hab. Wiesław Mułenko, prof. dr hab. Wanda Małek - Nagroda zespołowa Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za znaczące osiągnięcia w zakresie działalności wdrożeniowej (2019)
• Dr hab. Aneta A. Ptaszyńska, prof. UMCS, dr hab. Agnieszka Zdybicka-Barabas, prof. UMCS, prof. dr hab. Małgorzata Cytryńska, prof. dr hab. Wiesław Mułenko, prof. dr hab. Wanda Małek -srebrny medal za opracowanie metody leczenia nosemozy u pszczół oraz wspomagania ich układu odpornościowego przez wzbogacenie diety zimowej owadów bakteriami z rodzaju Lactobacillus przyznany podczas 70. Międzynarodowych Targów „Pomysły, Wynalazki, Nowe Produkty” iENA 2018 w Norymberdze (2018)

Najważniejsze publikacje

Opracowania monograficzne

• Kozłowska M., Mułenko W., Anusiewicz M., Mamczarz M. 2019. An annotated catalogue of the fungal biota of the Roztocze Upland. Maria Curie-Skłod. Univ. Press, Pol. Bot. Soc., Lublin, 449 pp.
• Kozłowska M., Mułenko W., Anusiewicz M., Wołkowycki M. 2019. Checklist of microfungi and larger ascomycetes of Białowieża Forest. Maria Curie-Skłod. Univ. Press, 147 pp.
• Rysiak A. 2016. Atlas of distribution of vascular plants in Lublin. Wydawnictwo Kartpol, Lublin, 214 pp.
• Czarnecka B. (red.). 2016. Na międzyrzeczu Wisły i Bugu. Krajobrazy roślinne i dziedzictwo kulturowe środkowowschodniej Polski i zachodniej Ukrainy. Towarzystwo Wydawnictw Naukowych Libropolis, Lublin, 306 ss.
• Świderska-Burek U. 2015. Cercosporoid fungi of Poland. Monographiae Botanicae 105: 1-166.
• Kozłowska M., Heluta V.P., Mułenko W., Bazyuk-Dubey I. 2015. Fungi of the Roztocze region (Poland and Ukraine). Part I. A checklist of larger Basidiomycota. Wyd. Libropolis, Lublin, 192 pp.
• Kozłowska M., Mułenko W., Heluta V.P. 2015. Fungi of the Roztocze region (Poland and Ukraine). Part II. A checklist of microfungi and larger Ascomycota. Wyd. Libropolis, Lublin, 204 pp.
• Zubel R. 2015. Bryophytes of the Roztocze region (Poland and Ukraine). A checklist of liverworts and mosses. Wyd. Libropolis, Lublin, 146 pp.
• Grabowski T., Harasimiuk M., Kaszewski B.M., Kravchuk Y., Lorens B., Michalczyk Z., Shabliy O., red., 2015. Roztocze. Przyroda i człowiek. Wyd. Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec, 527 ss.
• Sugier P. 2014. Ecological Processes and Properties of Excavated Peatlands of Eastern Poland. Towarzystwo Wydawnictw Naukowych Libropolis, Lublin, 170 pp.

Prace oryginalne

• Hryń W., Czarnecka J., Kitowski I., Bartmiński, P., Zubel R. 2019. Stress or help, how does the grey heron Ardea cinerea L. modify the vegetation structure of the forest floor? Acta Societatis Botanicorum Poloniae 88(2): 1-12.
• Orłowski G., Karg J., Jerzak L., Bocheński M., Profus P., Książkiewicz-Parulska Z., Zub K., Ekner-Grzyb A., Czarnecka J. 2019. Linking land cover satellite data with dietary variation and reproductive output in an opportunistic forager: Arable land use can boost an ontogenetic trophic bottleneck in the White Stork Ciconia ciconia. Science of the Total Environment 646: 491-502.
• Hanaka A.A., Ozimek E.A., Rysiak A., Majewska M., Jaroszuk-Ściseł J.E. 2019. Relationships between the properties of Spitsbergen soil, number and biodiversity of rhizosphere microorganisms, and heavy metal concentration in selected plant species. Plant and Soil 436: 49-69.
• Borsuk G., Kozłowska M., Anusiewicz M., Paleolog J. 2018. Nosema ceranae changes semen characteristics and damages sperm DNA in honeybee drones. Invertebrate Survival Journal 15: 197-202.
• Borsuk G., Kozłowska M., Anusiewicz M., Olszewski K. 2018. A scientific note on DNA fragmentation rates in sperm collected from drones and spermathecae of queens of different age, with possible implications on the scattered brood phenomenon. Apidologie 49(6): 10.1007/s13592-018-0603-1.
• Sugier P., Kołos A., Wołkowycki D., Sugier D., Plak A., Sozinov O. 2018. Evaluation of species inter-relations and soil conditions in Arnica montana L. habitats: a step towards active protection of endangered and high-valued medicinal plant species in NE Poland. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 87(3): 1-16.
• Ziaja M., Denisow B., Wrzesień M., Wójcik T. 2018. Availability of food resources for pollinators in three types of lowland meadows. Journal of Apicultural Research 57(4): 467-478.
• Jachuła, J., Denisow B., Wrzesień M. 2018. Validation of floral food resources for pollinators in agricultural landscape in SE Poland. Journal of the Science of Food and Agriculture. DOI: 10.1002/jsfa.8761.
• Janusz G., Pawlik A., Sulej J., Świderska-Burek U., Jarosz-Wilkołazka A., Paszczyński A. 2017. Lignin degradation: microorganisms, enzymes involved, genomes analysis and evolution. FEMS Microbiology Reviews 41(6): 942-962; doi:10.1093/femsre/fux049.
• Sugier D., Sugier P., Kowalski R., Kołodziej B., Olesińska K. 2017. Foliar boron fertilization as factor affecting the essential oil content and yield of oil components from flower heads of Arnica montana L. and Arnica chamissonis Less. cultivated for industry. Industrial Crops and Products 109: 587-597.
• Rysiak A., CzarneckaB. 2017. The richness of vascular flora of the Lublin city, SE Poland, under different urban pressure. Landscape and Ecological Engineering 13(2): 213-228.
• Orłowski G., Czarnecka J., Goławski A., Karg J., Panek M. 2016. The effectiveness of endozoochory in three avian seed predators. Journal of Ornithology 157(1): 61-73.
• Wrzesień M., Jachuła J., Denisow B. 2016. Railway embankments – refuge areas for food flora, and pollinators in agricultural landscape. Journal of Apicultural Science 60 (1): 97-10.
• Wrzesień M., Denisow B. 2016. Distribution and abundance of bee forage flora across an agricultural landscape – railway embankments vs. road verges. Acta Societatis Botanicorum Poloniae. 85(4): 3509.
• Czarnecka B., Rysiak A., Chabudziński Ł. 2015. How a river course influences the species richness and ecological requirements on two opposite riverbanks in a forest area. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 84(1): 13-22.
• Franczak M., Czarnecka B. 2015. Changes in vegetation and soil seed bank of meadow after waterlogging caused by Castor fiber. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 84(2): 189-196.

Inne, szczególne osiągnięcia pracowników Katedry Botaniki, Mykologii i Ekologii

• Gatunki nowe dla nauki: ponad 250 różnej rangi taksonów porostów (J. Motyka, J. Bystrek); 23 taksony mchów oraz 3 kopalne gatunki roślin (K. Karczmarz), 7 taksonów grzybów (B. Sałata, W. Mułenko, M. Kozłowska, A. Wołczańska) (zachowane typy nomenklatoryczne).
• Monografie taksonomiczne: porosty (8 tomów); grzyby (7 tomów); światowa monografia mchów z rodzaju Calliergon; krytyczne wykazy grzybów – ogólnopolskie i regionalne (10 tomów); syntetyczne opracowania flory Lubelszczyzny (12 tomów).
• Monografie i mapy geobotaniczne: Roztocza i Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego (5 tomów).
• Działania aplikacyjne: Utworzenie Ogrodu Botanicznego: 1946/1947 – inicjatywa założenia Ogrodu (J. Motyka); wydzielenie Ogrodu z Katedry Systematyki i Geografii Roślin (1965-1970, dyrektor D. Fijałkowski). Parki narodowe: udział w projektowaniu i organizacji Roztoczańskiego PN oraz Poleskiego PN (D. Fijałkowski, K. Izdebski). Rezerwaty, pomniki przyrody, użytki ekologiczne (ponad 100; D. Fijałkowski, K. Izdebski, Z. Popiołek, T. Grądziel, B. Czarnecka, H. Wójciak, B. Lorens). Plany ochrony parków narodowych (2012-2014): Tatrzański PN (biota grzybów, W. Mułenko); Poleski PN (flora mszaków, R. Zubel; biota porostów, H. Wójciak).
• Międzynarodowe wyprawy naukowe: Azja Środkowa (K. Karczmarz); Mongolia, Spitsbergen (4 wyprawy), południowo-zachodnia Ukraina, Półwysep Kola (F. Święs).
• Zbiory naukowe (zielnik): Przy Katedrze Botaniki, Mykologii i Ekologii istnieje zielnik roślin i grzybów. Jest on największym oraz jedynym profesjonalnym zbiorem materiałów naukowych w całej Polsce Wschodniej (akronim LBL, w światowej bazie Index Herbariorum, ok. 500 tys. eksykatów). Założycielem zielnika był prof. J. Motyka, natomiast od 1947 r. opiekę nad zbiorami roślin naczyniowych sprawował Dominik Fijałkowski. Założycielem części mykologicznej zielnika był natomiast prof. B. Sałata. Najważniejsze zbiory naukowe: porosty (J. Motyka, J. Rydzak, J. Bystrek, H. Wójciak – ponad 200 typów nomenklatorycznych), rośliny naczyniowe (D. Fijałkowski, F. Święs, B. Lorens, M. Wrzesień i współpr.), mszaki i glony (K. Karczmarz, M. Bloch, R. Zubel i współpr.), grzyby (B. Sałata, W. Mułenko i współpr.).