Zorganizowana w Kielcach, przez Wydział Pedagogiczny i Artystyczny Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Międzynarodową Organizację Sztuki Ludowej (IOV/UNESCO) Sekcja Polska oraz Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach, konferencja naukowa, łączyła różne środowiska, a jednak pozwoliła poddać analizie wielopoziomowość zjawisk, które kryją się pod terminem „dziedzictwo kulturowe”. Środowiska akademickie reprezentowali przedstawiciele Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Masaryk University w Brnie, Kursk State University, Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Podhalańskiej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Targu i Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sanoku, a także Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Oddział krakowski. Środowiska muzealne, prowadzące działalność naukową, reprezentowane były przez przedstawicieli Muzeum Archeologicznego i Etnologicznego w Łodzi, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie oraz Muzeum Wsi Kieleckiej w Kielcach. Ponadto aktywny udział w konferencji brali przedstawiciele oświaty, nauczyciele czynni zawodowo, których zainteresowania dziedzictwem kulturowym zaowocowały wygłoszeniem referatów na sesjach panelowych konferencji. Taka różnorodność środowisk, reprezentowanych przez osoby uczestniczące w konferencji, pozwoliła na pogłębienie dyskusji odnoszącej się do problematyki dziedzictwa kulturowego.
Większość z wygłoszonych 42 referatów, odnosiła się do problematyki centralnej konferencji, a więc treści utraconych, poszukiwanych i oswojonych w kulturze. Tematyka referatów obejmowała zatem wydzielone obszary zanurzone w historii kultury analizowanej przez badaczy, jak i przekazywane z pokolenia na pokolenie w procesie enkulturacji. Każdy z wygłoszonych referatów implicite lub explicite zawierał odniesienia do tradycji pojmowanej różnorako, a jednak decydującej o kulturze drugiej dekady XXI wieku. Referaty zawierające analizy treści utraconych w kulturze współczesnej, sięgały tematycznie do materiałów etnograficznych pochodzących z XIX i XX wieku. Podobnie, ale z akcentem położonym na teraźniejszość, analizowano treści poszukiwane, ale nie tylko ze względów sentymentalnych, lecz na przykład komercyjnych i edukacyjnych. Komercyjne zainteresowania lokalnymi formami odmienności kulturowej sprzyjają promocji regionów etnograficznych i traktowaniu tradycji, jako „skarbnicy” inspirującej do poszukiwań odmienności kulturowej. Globalizacja i glokalizacja, jako dwie przeciwstawne tendencje zmian dokonujących się w kulturze, oznaczają nie tylko poszukiwania tożsamości poprzez wysokie wartościowanie wytworów kultury lokalnej, ale i podkreślanie w społecznościach lokalnych stanu świadomości, który można określić jako „poczucie swojskości”. Do treści oswojonych w kulturze należą, co oczywiste, idee, dobra, style, wartości etc. przekazywane wprawdzie z pokolenia na pokolenie, ale spontanicznie zmieniane w taki sposób, aby zaspokajały one coraz bardziej zróżnicowane potrzeby ludzi przynależnych do społeczeństw ponowoczesnych.
Ze względu na zróżnicowane tematycznie referaty oraz problemy związane z analizowaniem funkcji pełnionych przez dziedzictwo kulturowe, program konferencji obejmował trzy sesje plenarne oraz pięć sesji tematycznych. W pierwszej sesji plenarnej, pt. Dziedzictwo kulturowe wczoraj i dziś, referenci odnosili się do problemów ochrony niematerialnego dziedzictw kulturowego; w drugiej (Grupy etnograficzne jako dziedzictwo kulturowe) omawiane dziedzictwo kulturowe traktowano jako tradycję gwarantującą odmienność grup etnograficznych, wysoko wartościowaną w społecznościach lokalnych; zaś w trzeciej (Współczesne problemy dziedzictwa kulturowego), zwracano uwagę na tradycję rozumianą jako barierę blokującą zmiany dokonujące się w kulturze współczesnej.
O ile sesje plenarne poświęcone były konstruowaniu różnych punktów widzenia i teorii naukowych odnoszących się do problematyki dziedzictwa kulturowego, to sesje panelowe służyły zwróceniu uwagi na etnograficzne podłoże współczesności. Oparte o wyniki badań empirycznych referaty obejmowały, z jednej strony, materialne pozostałości po dziedzictwie industrialnym (obiekty techniki z XIX i XX wieku, które wpisane zostały do rejestrów zabytków), a z drugiej behawioralne wzory zachowań obyczajowych (obrzędy przejścia, dożynki i biesiady) oraz ludycznych (w tym odtwarzanie dziedzictwa kulinarnego) i postaw wobec lokalnej gwary. Dziedzictwo niematerialne kultury było tematem dwóch sesji panelowych, w trakcie których prezentowane były referaty odnoszące się do obrzędowego dziedzictwa kulturowego (kult świętych, kult zmarłych, demonologia ludowa), a także etnicznych i narodowych mniejszości zachowujących pamięć o swojej odmienności (góralszczyzna amerykańska, przesiedleni mieszkańcy Bieszczad, mniejszość niemiecka na Górnym Śląsku). W sumie, tak zróżnicowana tematyka nie wyczerpała całego spektrum zjawisk, ale inspirowała do stawiania nowych pytań i prowadzenia badań empirycznych, które pogłębią problematykę dziedzictwa kulturowego. Znalazło to odzwierciedlenie w sesji kończącej konferencję. Dyskusja, która wywiązała się wśród uczestników, wyraźnie wskazała na istnienie konieczności nie tylko sprecyzowania takich pojęć, jak: dziedzictwo, folklor, kultura ludowa, ale też zbudowania teorii pozwalającej na dokonanie analiz procesu zmian kulturowych. To, co najistotniejsze w kulturze, jej trwanie w czasie ponadpokoleniowym, jest zarazem zmienne i nieprzewidywalne w wymiarze zarówno lokalnym, jak i globalnym. Współczesność nie tylko wymaga przewartościowań dokonywanych w tej warstwie kultury, która przypisywana jest do tradycji, ale też osadzenia dziedzictwa kulturowego w tym, co ponowoczesność uznaje za wartość różnorodności kultur.
Konferencja naukowa pt. Utracone / poszukiwane / oswojone dziedzictwo kulturowe była zorganizowana dla uczczenia przypadającej w 2019 roku 30. rocznicy oficjalnej działalności Sekcji Polskiej The International Organization of Folk Art (IOV) oraz 40. rocznicy działalności prowadzonej przez Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. Jubileuszowy wymiar tej konferencji znalazł odbicie w jej przebiegu oraz w imprezach towarzyszących. Władze centralne IOV reprezentował prof. mag. Hans J. Holz, vice-prezydent The International Organization of Folk Art oraz przewodniczący Sekcji Austriackiej IOV, władze Sekcji Polskiej IOV – jej przewodnicząca prof. dr hab. Anna Brzozowska-Krajka, wiceprzewodnicząca ds. badań naukowych i praktyk kulturowych dr hab. prof. UO Dorota Świtała-Trybek, oraz członkowie Prezydium PS IOV: prof. dr hab. Violetta Krawczyk-Wasilewska; dr hab. prof. UO Teresa Smolińska, mgr Agnieszka Monies-Mizera, zaś Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach - dyrektor tej placówki Maciej Obara. Uroczysty koncert, zorganizowany w Muzeum Hammonda, oddziale Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach, pozwolił uczcić jubileusz 40. rocznicy działalności prowadzonej przez Muzeum. Uroczysty bankiet zaś, zorganizowany w drugim dniu konferencji, pozwolił cieszyć się jubileuszem 30. rocznicy oficjalnej działalności Sekcji Polskiej The International Organization of Folk Art. Całość zwieńczył pobyt uczestników konferencji na terenie parku etnograficznego w Tokarni koło Kielc. Muzeum Wsi Kieleckiej, instytucja, której działalność statutowa polega na ochronie dziedzictwa kulturowego regionu kieleckiego, umożliwiła uczestnikom konferencji rozpoznanie artefaktów z przeszłości kulturowej i doświadczyć przeobrażeń, jakie dokonują się w warstwie regionalnej kultury polskiej. Pobyt w skansenie był więc dla uczestników konferencji atrakcyjną formą „podróży w czasie”, ale i zarazem „skokiem w przyszłość”, która nie tylko zmienia kulturę, ale i pozwala na dokonanie analiz tego, co skrywa się za tradycją i współczesnością tożsamości kulturowej.
prof. UJK dr hab. Halina Mielicka-Pawłowska
Galeria zdjęć
