Dorota Świtała-Trybek, Dobra rada złota warta, czyli porady dla śląskiej gospodyni (na materiale z XIX i pierwszej połowy XX wieku), Chorzów 2022, Wydawnictwo Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, ss. 180.
Dobra rada złota warta, czyli porady dla śląskiej gospodyni (na materiale z XIX i pierwszej połowy XX wieku) jest opracowaniem poświęconym dawnym tekstom o charakterze porad i receptur. Przygotowana publikacja stanowi swego rodzaju zbiór wiadomości o ówczesnym funkcjonowaniu gospodarstw domowych. Zawarto w niej ponad 600 różnych porad dotyczących m.in. konserwowania żywności (nabiału, mięsa, wędlin itp.) i przechowywania zapasów na zimę (warzyw i owoców), prac porządkowych w domu i utrzymywania czystości za pomocą naturalnych środków czyszczących, walki ze szkodnikami (gryzoniami, owadami), sposobów leczenia, jak również pielęgnacji urody (od utrzymywania higieny osobistej na co dzień aż po różnorodne zabiegi upiększające na bazie własnoręcznie wyrabianych kosmetyków).
Książkę wzbogaca materiał ilustracyjny, w tym przede wszystkim fotografie wykonane przez Autorkę w 12 instytucjach muzealnych i paramuzealnych znajdujących się w województwie śląskim i opolskim. Publikacja jest skierowana do szerokiego grona Czytelników reprezentujących różne grupy wiekowe, którzy mogą dzięki niej zapoznać się z wybranymi elementami kultury dnia codziennego XIX i pierwszej połowy XX wieku.
dr hab. Dorota Świtała-Trybek, prof. UO – pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Opolskiego; kulturoznawczyni, folklorystka, regionalistka; interesuje się problemami z obszaru tradycyjnej i współczesnej kultury, dziedzictwa materialnego i niematerialnego, kultury regionalnej, turystyki kulturowej, religijności i pobożności ludowej; wiceprzewodnicząca ds. badań naukowych i praktyk PS IOV Sekcja Polska. Jest autorką (lub współautorką) 8 monografii, m.in.: Święto i zabawa. Odpusty parafialne na Górnym Śląsku (2000); W moim małym gołębniku. O hodowcach i hodowli gołębi pocztowych (2006), Śląska spiżarnia (wyd. 2008, 2010, 2014); Na placu, w sieni i piwnicy. Śląski świat graczek i bawidołków (2012); Tragedia w kopalni. Kulturowe konteksty katastrof i wypadków górniczych (2014); Dobry żur, kiej w nim szczur. Dziedzictwo kulinarne Śląska w tekstach kultury (2018); Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska (2021); 2 antologii folklorystycznych: Czarne anioły, tajemnicze lwy, magiczny kamień… Podania ludowe z Rudy Śląskiej (2005), W halembskim młynie Kłodniczka płynie… (2004) i 5 prac pod redakcją oraz ponad 120 artykułów naukowych w recenzowanych czasopismach i monografiach zbiorowych. Stale współpracuje z wieloma instytucjami kultury, w których prowadzi wykłady i warsztaty, jest również członkinią jury regionalnych konkursów gwarowych i kulinarnych.
Lidia Przymuszała, Dorota Świtała-Trybek, Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska,Opole 2021, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, ss. 558, 40 zdjęć autorstwa D. Świtały-Trybek
Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska to efekt wieloletniej współpracy Doroty Świtały-Trybek i Lidii Przymuszały reprezentujących różne dyscypliny naukowe. Stanowi rodzaj tematycznego słownika języka i kultury kulinarnej regionu, łącząc tym samym aspekt lingwistyczny i kulturoznawczy. To praca o charakterze interdyscyplinarnym, której zasadniczym celem jest zaprezentowanie bogactwa kulinariów w powiązaniu z tradycją i kulturą regionu. W leksykonie zarchiwizowano słownictwo kulinarne utrwalone w powszechnej świadomości Ślązaków, jak i to odchodzące do językowego lamusa. Trzon bazy źródłowej stanowią materiały zebrane przez autorki podczas badań terenowych prowadzonych w latach 2008-2020, którymi objęto 156 miejscowości (wiejskich, małomiasteczkowych, jak i wielkoprzemysłowych), w obrębie dwóch województw: śląskiego i opolskiego. Opracowanie liczy 974 hasła oraz 40 autorskich zdjęć, będących wzbogaceniem, a zarazem integralną częścią opracowania.
Publikacja jest adresowana nie tylko do badaczy wielu dyscyplin naukowych zajmujących się problematyką dziedzictwa kulturowego, ale także do szerokiego grona odbiorców, w tym do miłośników regionu zainteresowanych tradycjami kulinarnymi.
dr hab., prof. UO Dorota Świtała-Trybek – pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Opolskiego, wiceprzewodnicząca ds. badań naukowych i praktyk PS IOV Sekcja Polska; członek Komisji Folklorystycznej przy Międzynarodowym Towarzystwie Slawistów, członek Zarządu Sekcji Folklorystycznej Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego; kulturoznawca, folklorystka, regionalistka, autorka ponad 100 artykułów; 6 monografii, m.in.: Święto i zabawa. Odpusty parafialne na Górnym Śląsku (2000); W moim małym gołębniku. O hodowcach i hodowli gołębi pocztowych (2006), Śląska spiżarnia (2008, 2010, 2014); Tragedia w kopalni. Kulturowe konteksty katastrof i wypadków górniczych (2014); Dobry żur, kiej w nim szczur. Dziedzictwo kulinarne Śląska w tekstach kultury (wespół: L. Przymuszałą, 2018); Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska (wespół: L. Przymuszałą) 2021), 2 antologii folklorystycznych i 5 prac pod redakcją.
dr hab., prof. UO Lidia Przymuszała – pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Opolskiego; językoznawca (etnolingwista, leksykograf, badaczka leksyki i frazeologii śląskiej); autorka monografii Dobry żur, kiej w nim szczur. Dziedzictwo kulinarne Śląska w tekstach kultury (współautorstwo D. Świtała-Trybek, 2018) i Struktura i pragmatyka „Postylli” Samuela Dambrowskiego (2003), Słownika frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich (2013), Leksykonu dziedzictwa kulinarnego Śląska (wespół z D. Świtałą-Trybek) i licznych artykułów dotyczących dialektu śląskiego, 3 prac pod redakcją. Przez dziesięć lat związana z pracownią Słownika gwar śląskich, czego efektem są autorskie hasła (ponad dwa tysiące) opracowane do jedenastu tomów Słownika.
Katarzyna Marcol, Toutowie. Język i pamięć w ustanawianiu wspólnoty Wiślan w Banacie, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2020, ss. 348. ISBN 978-83-226-3922-1 (wersja drukowana), ISBN 978-83-226-3923-8 (wersja elektroniczna).
Kim są Toutowie? Najzwięźlej rzecz ujmując, Toutowie to potomkowie migrantów, którzy opuścili w dziewiętnastym wieku rodzinną Wisłę na Śląsku Austriackim, aby szukać pracy i lepszego życia w Banacie. To wspólnota ewangelików, która zamieszkuje wieloetniczną wieś Ostojićevo w dzisiejszej Wojwodinie, w granicach Republiki Serbii. To wreszcie społeczność, której członkowie posiadają kompetencje posługiwania się wieloma językami, w tym gwarą wiślańską jako językiem domowym, językiem słowackim używanym w liturgii kościelnej, językiem węgierskim przydatnym głównie w kontaktach sąsiedzkich, a także językiem serbskim jako oficjalnym językiem urzędowym w zamieszkiwanym przez nich państwie. Etnonim „Tout” pochodzi od węgierskiego określenia „Tōth”, używanego w stosunku do Słowaków osiedlających się na obszarze Banatu.
Książka zrodziła się z potrzeby ukazania przemian zachodzących w społeczności Toutów, które nastąpiły w ostatnim dziesięcioleciu na poziomie porządku symbolicznego i poznawczego tworzącego wspólnotę. Aktualnie dochodzi bowiem do przeobrażeń pamięci zbiorowej ostojićevskich Wiślan: pamięć komunikatywna, ukształtowana w oparciu o sagi rodzinne, czyli narracje przekazywane między członkami kolejnych pokoleń, przechodzi w pamięć kulturową, budowaną na fundamencie polskiego narodowego uniwersum symbolicznego. Ewolucja ta jest procesem, który prowadzi z kolei do modyfikacji tożsamości członków społeczności touckiej. Niepowszednią rolę odgrywa tu język, rozumiany jako „medium”, a zatem jako środek wyrazu i przekazu informacji, jako system zawierający dorobek kulturowy danej wspólnoty komunikatywnej, a jednocześnie nośnik, przekaźnik i zbiór wszelkich wartości i norm postępowania.
Katarzyna Marcol, antropolożka kultury i folklorystka, adiunkt w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego. Zainteresowania naukowe oscylują wokół szeroko rozumianego problemu zależności między językiem a kulturą. Prowadzi prace badawcze nad interferencjami językowymi oraz transmisją tekstów kultury w środowiskach wieloetnicznych. Autorka tekstów poświęconych śląskocieszyńskiemu pograniczu, w tym monografii Słowo i zabawa. Ustna twórczość dzieci na pograniczu polsko-czeskim (Wrocław 2008) oraz artykułów, w których analizuje wpływ dyskursu publicznego na obraz świata mieszkańców pogranicza. Książka pt. Toutowie. Język i pamięć w ustanawianiu wspólnoty Wiślan w Banacie (Katowice 2020) jest efektem badań etnograficznych prowadzonych w latach 2008–2019 wśród członków społeczności ostojićevskich Wiślan.
Katarzyna Smyk, Obrzęd jako tekst kultury. Przykład Bożego Ciała w Spycimierzu, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2020, 344 s.
Monografia K. Smyk odznacza się walorami merytorycznymi, poznawczymi i nowatorstwem zarówno na poziomie podejmowanego tematu, jak i w wymiarze zastosowanej i wypracowanej metodologii. Celem monografii jest bowiem całościowa analiza obrzędu jako tekstu kultury, rozumianego zgodnie z założeniami szkoły tartusko-moskiewskiej. W nowatorski sposób rozwija ideę antropologiczno-strukturalnych analiz wielokodowych kompleksów obrzędowych (Tołstoj), lokując je w semiotycznym rozumieniu kultury jako zbioru tekstów i zjawiska komunikacyjnego (Łotman, Uspieński, Eco, Czerwiński). Semiotyczno-funkcjonalne podejście do kultury jako komunikacji zaowocowało włączeniem do rozważań o obrzędzie elementów analizy filologicznej, ustaleń tekstologii i tekstologii folklorystycznej. Autorka korzysta z własnego sporego doświadczenia tekstologicznego, folklorystycznego, kulturoznawczego i językoznawczego, przez co monografia na nowy sposób wykorzystuje szereg dyscyplin do całościowej odważnej analizy i interpretacji obrzędu, wpisującej rozważania o obrzędzie w nowoczesny nurt tekstocentryczny współczesnej humanistyki.
Monografia składa się z dwóch części. Część I zawiera na nowo uporządkowaną definicję pojęcia obrzędu, a – po przeglądzie definicji tekstu kultury – przynosi autorską definicję operacyjną tekstu kultury jako narzędzia badawczego. Część tę zamykają syntezy definiujące w duchu semiotycznym „miejsca wspólne” obrzędów i tekstu kultury oraz nowa w literaturze przedmiotu definicja operacyjna obrzędu jako tekstu kultury.
Następnie przedstawiono przedmiot badań, jakim jest współczesna, postludowa obrzędowość Bożego Ciała w Spycimierzu (z zarysem istoty uroczystości katolickiej i tradycyjnego obrzędu dorocznego oraz dość skromnego stanu badań na ten temat obchodów spycimierskich). Specyfiką świętowania w Spycimierzu jest to, że niewielka parafia w zbiorowym trudzie od ponad 100 lat układa na całej niemal 2-kilometrowej trasie procesji około 1,5-2-metrowy kobierzec z żywych kwiatów i innych roślin. Motywacją wyboru spycimierskiego święta do analizy jest również to, że zostało ono wpisane w 2018 roku na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a w 2020 roku zostało zgłoszone przez państwo polskie (wraz z podobnymi zwyczajami kilku wsi na Opolszczyźnie) na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości. Powoduje to, że bardzo wyraźnie rysuje się wspólnota depozytariuszy, o których obrazie świata i systemie wartości można mówić, analizując obrzęd. Po trzecie, K. Smyk prowadziła samodzielnie i w zespole (członkowie PTL: A.W. Brzezińska, M. Ziółkowska, A. Jełowicki, J. Dragan, K. Dziubata) systematyczne etnograficzne badania terenowe w latach 2018-2020, dzięki czemu w pracy przywołuje – w myśl podejścia podmiotowego – niepublikowany, najświeższy i niezwykle cenny materiał analityczny (wywiady z 33 osobami; fotografie i ilustracje częściowo zawarte w Aneksie), co stanowi również poznawczy walor monografii.
Część II (s. 73-281) przedstawia całościową systematyczną analizę obrzędu jako tekstu kultury. Otwiera ją interpretacja obrzędu w kategoriach procesu rozciągniętego w czasie i zajmującego wiele przestrzeni, wielokodowego, tak schematycznego – o wyraźnych zasadach organizacyjnych, jak i zmiennego czasowo i sytuacyjnie w wymiarze godzin oraz w wymiarze dziesięcioleci. Następnie pokazano przykładową interpretację struktury obrzędowej, jaką są kwietne dywany, w odniesieniu do kolejnych cech definicyjnych tekstu kultury: właściwości przestrzenne, rama tekstowa, odrębność na tle innych tekstów kultury, wielokodowość obrzędowej struktury, zasady konstrukcyjne. Ostatni rozdział stanowi niepodejmowana dotąd w literaturze przedmiotu rekonstrukcja mechanizmów spójności obrzędu, najpierw – na poziomie spójności semantycznej, skorelowanej ze spójnością wspólnoty kultywującej obrzęd i podzielanego przez nią światopoglądu, a następnie – na poziomie integralności strukturalnej. Obrzęd okazuje się nośnikiem idei, dobrem wspólnym, kulturowym modelem świata i produktem kultury, a jego spójność formalna opiera się na tendencji do maksymalnej wielokodowości, jaką wykazuje każdy z integratywnych schematów spójnościowych (termin wprowadzony przez K. Smyk), zmieniających rzeczy w obrzędowe znaki i wiążących znaki w obrzędowe teksty.
K. Smyk z dobrym skutkiem zrealizowała starania, by odpowiedzieć na pytanie, do czego obrzęd dziś służy społeczności, by na tej podstawie mówić o współczesnych zjawiskach kulturowych i procesach poznawczych. Pokazuje, że obrzęd reprezentuje model świata i programuje zachowania, postrzeganie świata społeczności go realizującej. Na nowym sposób w terminach tekstu kultury zdefiniowano obrzęd, całościowo go zinterpretowano pod nowym kątem – znakowym, komunikacyjnym i tekstowym. Holistyczne, semiotyczno-funkcjonalne podejście do kultury jako komunikacji zaowocowało utrzymaniem zrównoważonej multidyscyplinarności, istotnej dla współczesnego dyskursu humanistycznego.
Spis treści i fragment recenzji:
Problem etnokultury w warunkach „przeszczepienia”, translokacji, należy do centralnego obszaru badań etnicznych (ethnic studies) w humanistyce amerykańskiej, zwłaszcza od lat 70-tych XX wieku, kiedy to nastąpiło wyraźne „odrodzenie etnicznej Ameryki”, a zatem zmieniła się strategia amerykańskiej polityki kulturalnej przeciwstawiającej teorię „prostej linii”, stapiania kultur (melting pot), strategii „zszywania” (metafora patchworku) czyli pluralizmu kulturowego, zgodnie ze starożytnym mottem e pluribus unum. Zainteresował on zwłaszcza historyków emigracji, socjologów, psychologów, w niewielkim stopniu antropologów, folklorystów czy generalnie badaczy z kręgu studiów kulturowych (cultural studies), obejmujących „wiele zróżnicowanych perspektyw i punktów widzenia”, wiele języków teoretycznych, „w których można by je opisać”, zorientowanych na analizę sytuacyjną, „która ma ustalony i swoisty dla danego kontekstu i momentu historii charakter”. Właśnie w tym ostatnim nurcie, czyli studiach kulturowych jako formacji dyskursywnej tzn. „zbioru […] idei, obrazów i praktyk, które dostarczają sposobów mówienia o konkretnym temacie, działaniu społecznym lub pozycji instytucjonalnej w społeczeństwie, a także kojarzonych z nimi form wiedzy i postępowania” mieści się monografia Ethnoculture in the Diaspora: Between Regionalism and Americanisation, której idea dojrzewała dosyć długo. Wybór określonej subgrupy etnicznej w ramach Polonii amerykańskiej jako znaczącego obiektu kulturowych ekspresji nie był przypadkowy. Poprzedziły go wieloletnie gruntowne studia „kultury wyjścia”, czyli zainteresowania autorki fenomenem góralszczyzny w aspekcie literacko-kulturowym w warunkach polskich. Potwierdzenie tegoż fenomenu w warunkach amerykańskich jako naturalne przedłużenie prowadzonych wcześniej obserwacji kulturowych z zakresu regionalizmu podhalańskiego było zadaniem o wiele bardziej skomplikowanym, wymagającym przede wszystkim uwzględnienia trzech perspektyw oglądu badanych zjawisk, czyli „kultury dojścia”: polskiej, polonijnej i amerykańskiej.
Pierwsze zetknięcie autorki z amerykańskim wariantem regionalizmu podhalańskiego nastąpiło w drugiej połowie lat 70-tych XX wieku podczas kompletowania bazy materiałowej dla realizacji tematu rozprawy doktorskiej pt. „Kształt i tendencje rozwojowe współczesnej ludowej poezji podhalańskiej” (obronionej w UMCS w 1982r. ). Wśród materiałów tych jako źródło kontekstowe znalazło się czasopismo „Tatrzański Orzeł/The Tatra Eagle” wydawane nieprzerwanie w latach 1947-2019 przez rodzinę Gromadów z New Jersey. I właśnie od tego pisma wyszedł ów pierwszy impuls, aby w przyszłości, w sprzyjających warunkach skonfrontować te dwie kultury: „kraju wyjścia” i „kraju dojścia”, osadzając je w teoretycznym kontekście „figury zmiany”, lecz w specyficznym kształcie, właśnie z kategorią „między – pomiędzy” jako stanem permanentnym charakterystycznym dla kulturowych ekspresji góralskiej diaspory na Ziemi Waszyngtona. Te sprzyjające okoliczności pojawiły się po raz pierwszy pod koniec lat 90-tych XX wieku, kiedy mogłam wyjechać wraz z całą rodziną (dzięki wizytującej profesurze mojego męża na Uniwersytecie Illinois) do Chicago, centrum amerykańskiej góralszczyzny, aby zainicjować realizację mojego nowego profilu badawczego, mojego „naukowego marzenia” (wzmacnianego nieustannie rodzinną mitologią – dziadka, amerykańskiego imigranta). Kontakt z żywą kulturą polonijną i góralską oraz wstępny rekonesans badawczy w bibliotekach chicagowskich utwierdziły mnie w przekonaniu, iż mój projekt naukowy jako case study nie jest pozbawiony sensu. Powinien też stanowić propozycję dwupłaszczyznową: z jednej strony obejmującą, formułując najogólniej, zagadnienie „widoczności i niewidoczności kulturowej” (kształt tradycji dziedziczonej w obrębie konkretnej subgrupy etnicznej w „tęczy” amerykańskich etniczności), z drugiej zaś determinanty kontekstowe (kody kulturowe) tejże „widoczności/niewidoczności” istotne z perspektywy dynamicznych procesów w obrębie kulturowego obrazu współczesnej Ameryki (stopnie/skale etniczności i jej formy, „markery” etniczności z uwzględnieniem roli lokalizacji etnograficznej, mainstream America a kultury etniczne). Kolejne wyjazdy za ‘Wielką Wodę” w latach 1999-2019 poszerzone o kulturową eksplorację Wschodniego Wybrzeża (Stany New York, New Jersey – w tym 3-krotna wizytująca profesura w The Polish Institute of Arts and Sciences of America w Nowym Jorku) przyniosły obszerny materiał egzemplifikacyjny i teoretyczny pozwalający na zaproponowanie nowego profilu w polonijnych badaniach kulturowo-literackich w USA z uwzględnieniem zwrotu topograficznego i problemu geotożsamości diasporycznej, a zatem regionalnej kultury przeszczepionej o podwójnej translokacji – terytorialnej, międzykontynentalnej i społecznej w procesie przemian.
Stąd struktura Ethnoculture in the Diaspora: Between Regionalism and Americanisation, obejmuje dwie części. Pierwsza z nich, zatytułowana “’Betwixt-and-Between’: Diasporic Experience in Macroperspective” (Między – pomiędzy: doświadczenia diasporyczne w makroperspektywie), buduje podstawę dla badań zasadniczych. Zawiera próbę stworzenia formalnego języka preferowanej w niniejszej monografii analizy kulturowej - propozycję swoistego „słownika” studiów etnicznych specyficznego dla badań amerykańskiej wielokulturowości, różnej niż europejska (wszakże przedmiot badań pochodzi z tamtego obszaru kulturowego) oraz ogólną charakterystykę pól zainteresowań, tendencji i metodologicznych wyborów w obrębie badań polskiej diaspory w Ameryce ze wskazaniem na obszary dotychczas słabo rozpoznane w tym bogatym stanie badań. W części II książki: “’Betwixt-and-Between’: Diasporic Experience in Microperspective” (Między – pomiędzy. Doświadczenia diasporyczne w mikroperspektywie) znajdziemy dwanaście autonomicznych mikroanaliz układających się w ciąg myślowy: od ideowych znaczników podhalanizmu (jako „religii wiary” i „religii wierności”) – rozdziały: „Regionalism as a Specific Form of Religion: the Podhale Paradigm and Its American Variant”; “Tatra Highlanders in America: Reproducing the Source Culture”; “Spatial Distance from the Roots: Continuation or Transformation?” po regionalne markery tożsamości etnicznej (imitacyjnej i kreatywnej) w amerykańskiej kulturze zurbanizowanej, wpisane w różne formy działań zinstytucjonalizowanych - rozdziały: „Metropolitan and Regional Identity in the Diaspora”; “’Being’ and Community: Polonia Memoir ‘Poetry’”; ”’We for Ours’: Commemorative Books in Polonian Advertising”; “Nationality and Ethnicity in Polonian Journalism (as Illustrated by Tatrzański Orzeł/ The Tatra Eagle)”; “Tatrzański Orzeł/ The Tatra Eagle as a Formatted Polonian Medium”, oraz znaczniki figury zmiany charakteryzujące “publiczną twarz” etnicznosci (public face of ethnicity) – rozdziały: “Góral Theater in America: Autocommunication or Expression of Ethnicity?”; “Polish Folklore on the American Stage: Imitation or Style?”; “Between Ethnic Folklore and American Pop Culture: Eddie Blazonczyk’s Polish-style Polka”; “Christmas in the Diaspora and American Political Correctness”.
Owe mikroanalizy z akcentem na współczesność doświadczeń diasporycznych odsłaniają szereg prawidłowości odnoszących się do „etnokrajobrazów” tożsamości, przede wszystkim grupowej, w warunkach przestrzennej deterytorializacji, prowokując przy tym do polemiki z sądami dotyczącymi globalnych interakcji kulturowych we współczesnym świecie, którego jedną z cech są wędrówki ludzi i kultur (wędrujące kultury). Czy jednak istotnie ta „nowoczesność” pozbawiona jest granic, za czym opowiada się Arjun Appadurai, czy istotnie jest to Baumanowska „płynna lub roztopiona nowoczesność”? Góralska subgrupa etniczna w amerykańskiej mozaice kultur jest tych przemyśleń odpowiednią ilustracją, z potwierdzeniem tezy, że „kostium ‘z garderoby natury’” (determinizm etniczny) nie może być swobodnie zastępowany „kostiumem z garderoby kultury” (wolny wybór tożsamości etnicznej) w przypadku diaspory funkcjonującej w oparciu o ideę pierwotnej więzi społecznej, o „silną świadomość grupową podtrzymywaną przez długi czas i opartą na przekonaniu o wyjątkowości, wspólnej historii i losie”.
Dołączona do monografii bardzo obszerna bibliografia potwierdza sygnalizowane trzy perspektywy oglądu badanych zjawisk.
(ze Wstępu,i Zakończenia, Anna Brzozowska-Krajka)
Joanna Dziadowiec-Greganić, Agnieszka Wargowska-Dudek, Handmade in Wiśniowa. Wiśniowsko rócno robota. O najbardziej materialnym z niematerialnych aspektów dziedzictwa kulturowego w pogranicznej gminie Wiśniowa, Gminny Ośrodek Sportu i Kultry w Wiśniowej, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wiśniowa-Wrocław 2019.
Publikacja z założenia nie jest ani historyczną, ani etnograficzną klasyczną monografią gminy Wiśniowa. Nie stanowi też encyklopedii twórców ludowych z tego terenu czy też katalogu charakterystycznych dlań rodzajów twórczości. Przedmiotem niniejszej publikacji jest dziedzictwo kulturowe tego administracyjnie wyznaczonego terenu, które stanowią szeroko rozumiane tradycyjne profesje, umiejętności i praktyki. Jej główny cel natomiast stanowi nakreślenie i interpretacja dwóch wybranych wymiarów owego dziedzictwa:
– artystycznych i użytkowych działań (wy)twórczych ogniskujących się wokół tytułowego klucza handmade in Wiśniowa, czyli wiśniowskiej rócnej / rocnej / ryncnej / ręcnej roboty oraz
– handlu będącego sposobem dystrybucji owoców tych pierwszych m.in. w specjalnie do tego zaaranżowanej przestrzeni miejscowego targu / jarmarku.
Dokument filmowy opisujący pracę przy książce.
Festiwale, konkursy, przeglądy a ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego ochrona, red. Anna Weronika Brzezińska i Katarzyna Smyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Lublin–Wrocław–Warszawa 2019, ss. 354.
Książka do pobrania w formacie PDF
Prezentowane w tomie teksty są efektem spotkania, które miało miejsce w dniach 7–8 grudnia 2017 roku Lublinie. Jego celem było przedstawienie problematyki dotyczącej rozpoznawania funkcji festiwali, przeglądów i konkursów w aspekcie zapisów Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku.
Publikacja pod pod redakcją Anny Weroniki Brzezińskiej i Katarzyny Smyk została podzielona na pięć części, a w każdej z nich autorzy opisują i analizują inny aspekt społeczno-kulturowego wymiaru funkcjonowania festiwali i przeglądów.
W pierwszym dziale pt. Festiwale w przestrzeniach społecznych rozważaniom poddane zostały kwestie miejsca badań festiwalologicznych we współczesnych naukach humanistycznych i społecznych, zjawisko wspólnotowości i partycypacji – także w odniesieniu do kwestii kształtowania tożsamości lokalnej, zagadnienia z zakresu polityki dotyczącej ruchów folklorystycznych na terenie Polski oraz ogólne rozważania na temat miejsca festiwali w dobie kultury globalnej i massmediów.
Kolejna część, zatytułowana Festiwal jako przedmiot badań, zawiera omówienia poszczególnych form praktykowania wspólnotowości. Autorzy skupiają się na takich zjawiskach jak sejmiki teatrów wiejskich, dni miast i wsi oraz wybrane elementy z zakresu obrzędowości rodzinnej.
Część trzecia pt. Festiwale – kategoria wyobrażona? przynosi rozważania z obszaru kontaktów międzykulturowych oraz zjawisk przynależnych festiwalom, takich jak integracja uczestników i organizatorów, transmisja treści kultury oraz aspekty promocji kultur regionalnych i narodowych.
Kolejny blok artykułów, pod wspólnym tytułem Dziedzictwo scen festiwalowych, skupia się na omówieniu funkcji i roli tych wydarzeń, które organizowane są od kilkudziesięciu lat i same w sobie stanowią dziedzictwo ruchu festiwalowego. Autorzy stawiają pytania o to, jaką formę powinny te wydarzenia przybierać w kolejnych latach, by spełniać postulat Konwencji dot. żywotności kultur oraz stałego i aktywnego udziału depozytariuszy w procesie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Ostatnia część publikacji, zatytułowana Dziedzictwo kulinarne, dotyczy niezwykle popularnych w wielu
miejscach Polski (i nie tylko) festiwali kulinarnych, w tym bicia różnego typu rekordów oraz rozwijającej się intensywnie turystyki kulinarnej.
Mamy nadzieję, że kolejna publikacja skupiająca się na problematyce ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego przyczyni się do udokumentowania zjawisk zasługujących na ochronę, ale też skonsoliduje jeszcze bardziej środowisko naukowe i regionalne, a także przyniesie dobre efekty w postaci wspólnych i odpowiedzialnych działań na rzecz kultur lokalnych i regionalnych w ich niematerialnym wymiarze.
Ze wstępu
Anna Weronika Brzezińska
Katarzyna Smyk
Between Folk Culture and Global Culture in Contemporary Europe. Papers from the 14th IOV European Scientific Conference of Folk Culture, ed. Anna Brzozowska-Krajka,The Polish Section of IOV, Lublin, Printed and distributed by the International Organization of Folk Art (IOV) Communication & Publications Commission, The Kingdom of Bahrain 2019, ss. 259.
Monografia powstała na kanwie wygłoszonych referatów podczas 14 Europejskiej Naukowej Konferencji, która odbyła się w Andorf, w Austrii (23-26. 11. 2017) i stanowi zbiór tekstów prezentujących wyniki naukowych dociekań badaczy– członków narodowych sekcji IOV z Austrii, Białorusi, Litwy, Łotwy, Ukrainy, Włoch oraz Polski. Całość przygotowała do druku oraz opatrzyła wstępem prof. Anna Brzozowska-Krajka, wprowadzając czytelnika w główne nurty rozważań dotyczących dynamiki zjawisk, jakie zachodząmiędzy kulturą ludową a kulturą globalnąw kontekście procesów kulturowej unifikacji.
W niniejszym tomie znaleźć można rozważania na temat roli dziedzictwa kulturowego we współczesnej rzeczywistości, które zestawiono według szczegółowych, wspólnych wątków w kilku działach. Pierwszy z nich dotyczy tradycyjnych praktyk społecznych, w tym rytuałówzwiązanych z macierzyństwem na przykładach z Białorusi (Valentina Novak), interpretacji symboli kłódki i klucza w obrzędowości weselnej u Słowian (Oksana Mykytenko), obrzędów przejścia związanych z macierzyństwem i zamążpójściem w Polsce (Agnieszka Monies-Mizera) oraz zachodzących w ostatnim czasie zmian narracji eschatologicznych występujących na Białorusi (Inna Shved).
Wiodącym tematem drugiegodziału są tradycje artystyczne irole, jakie pełnią w podtrzymywaniu spójności wspólnot lokalnych, ze szczególnym uwzględnieniem litewskiejmuzyki ludowej(RimantasAstrauskas) oraz ludowych strojów na Łotwie (AijaJansone) i w wybranych regionach polskich Karpat (Kinga Czerwińska).
Trzeciagrupa artykułów zawiera rozważania dotyczące dziedzictwa kulturowego w społeczeństwie informatycznym w perspektywie europejskiej (Violetta Krawczyk-Wasilewska) oraz problematyka nowego folkloru – między sacrum a profanum na przykładach polskich e-życzeń (Anna Brzozowska-Krajka).
Klamrą kolejnejczęści stały się zagadnienia dotyczące dynamiki procesów występujących na pograniczach, prezentowana na przykładach z Serbii (Katarzyna Marcol), z Austrii (Fran Wright) oraz na pograniczu polsko-białorusko-ukraińskim (Larysa Vakhnina).
Tom zamykajątesty dotycząceregionalnej i międzynarodowej polityki kulturalnej, w której wykorzystywane są elementy kulturowego dziedzictwa(LetiziaBindi, Maria Ochab).
Z prezentowanych materiałów wyłania się niezwykle ciekawy, różnorodny obraz europejskiego dziedzictwa kulturowego, które w obliczu globalizacji nie dość, że nie traci swojej unikalności, tonieustająco i intensywnie ją eksponuje.
oprac. dr hab. Kinga Czerwińska
red. Larysa Vakhnina, Roots and Routes of Traditional European Cultures in the XXIst Century of the 13th International Scientific Conference of Folk Culture. Papers and Materials (2013, June 27 – July 5, Kyiv – Sevastopol, Ukraine), wyd. Kyiv: IASFE Publishers, 2017, ss.276, nlb. 11.
Publikacja stanowi pokłosie 13th Europejskiej Konferencji Kultury Ludowej IOV/UNESCO, która odbyła się w dniach 27 czerwca 2013 – 05 lipca 2013 w Sewastopolu na Krymie (Ukraina). Została ona zorganizowana przez Instytut Sztuki, Folklorystyki i Etnologii im. Maksyma Rylskiego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Ukraińską Sekcję IOV oraz Międzynarodową Komisję Nauki i Badań IOV na Europę Centralną i Wschodnią. Formuła tytułowa konferencji została oparta na dwóch słowach–kluczach: źródła i ścieżki, które podkreślają dynamiczny aspekt kultury. Publikacja pokonferencyjna poświęcona jest kulturze tradycyjnej we współczesnej Europie (i świecie) z perspektywy takich nauk jak folklorystyka, etnologia i etnomuzykologia. Jest dedykowana wszystkim zainteresowanym ochroną dziedzictwa kulturowego. W pracy zamieszczono 29 artykułów naukowych, które są napisane w języku angielskim, ukraińskim lub rosyjskim. Zostały one ułożone alfabetycznie, według krajów pochodzenia ich autorów. W publikacji zamieszczono teksty badaczy - członków sekcji narodowych IOV z Bangladeszu, Białorusi, Cypru, Egiptu, Kazachstanu, Łotwy, Polski, Rosji, Hiszpanii, i Ukrainy, co umożliwia poznanie specyfiki kultury z różnych regionów Europy i świata, ale również jej wspólnych, uniwersalnych cech.
red. Zdzisław Kupisiński SVD, Chrześcijaństwo w religijności ludowej - 1050 lat po Chrzcie Polski, Wyd. KUL, Lublin 2017, ss. 262.
Chrzest Polski to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii naszego kraju, bowiem zapewnił nam miejsce wśród krajów chrześcijańskiej Europy. Dzięki przyjęciu chrztu Polska została włączona w zachodni krąg europejskiej kultury i chrześcijańskiej cywilizacji. Przypadająca 1050. rocznica Chrztu Polski skłania do refleksji nad tym historycznym wydarzeniem, zarówno w skali jednoczenia plemion i kształtowania państwowości, jak i w sferze zagadnień dotyczących początków chrystianizacji i rozwoju chrześcijaństwa w tym tysiącletnim okresie.
(fragment Wprowadzenia)
Przeczytaj "Wprowadzenie" (plik PDF, 456 KB)
Zobacz spis treśc (plik PDF, 208 KB)
Tomasz Rokosz, Obrzęd sobótkowy. Tradycja i jej transformacje (studium etnokulturowe), Wrocław–Siedlce 2016, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze/ Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, seria „Archiwum Etnograficzne”, nr 59, ss. 632.
Czas największej aktywności słońca przypadający na drugą połowę czerwca, powszechnie w tradycji ludowej uznawany był za okres niezwykły. Kulminacja działań obrzędowych następowała w noc poprzedzającą święto narodzin Jana Chrzciciela, obchodzone najczęściej 24 czerwca (w tradycji prawosławnej także 7 lipca). Czas ten naznaczony był wieloma praktykami rytualnymi, związanymi z systemem tradycyjnych wierzeń i wyobrażeń o świecie.
Praca zawiera wieloaspektową analizę obrzędu sobótkowego prowadzoną w perspektywie diachronicznej. Zrekonstruowano w niej zarówno tradycyjny model obrzędu, jak również jego późniejsze przemiany. W monografii wykorzystano metody wypracowane na gruncie antropologii kulturowej, etnolingwistyki, kulturoznawstwa, folklorystyki i muzykologii.
Studium wpisuje się w szerszą problematykę ritual studies i badań nad obrzędami, „zawiera wszechstronną, wieloaspektową oraz interdyscyplinarną analizę obrzędu sobótkowego prowadzoną w perspektywie diachronicznej, z wykorzystaniem metod i teorii wypracowanych na gruncie antropologii kulturowej, muzykologii i folklorystyki. Jest to niewątpliwie bardzo wartościowe studium, ponieważ jego autor jako pierwszy na polskim gruncie podjął próbę całościowego, monograficznego opisu tytułowego obrzędu, zarówno rekonstruując jego wersje tradycyjne, jak i ukazując późniejsze przemiany oraz stan obecny” (z recenzji wydawniczej dr hab. Piotra Grochowskiego,UMK Toruń).
Violetta Krawczyk-Wasilewska, E-folklor w dobie kultury digitalnej. Szkice i studia, przedmowa Andy Ross, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.
Publikacja jest fascynującym zbiorem esejów autorki, bazujących na jej referatach, prezentowanych środowisku międzynarodowemu w ostatnim 15-leciu i dotyczy nowego folkloru, przekraczającego granice cyberprzestrzeni i wkraczającego już do życia codziennego użytkowników globalnych mediów elektronicznych. Pojęcie e-folkloru zmienia oblicze współczesnej folklorystyki, która z nauki historycznej, badającej lokalne dziedzictwo niematerialne staje się nauką o mediach, ukierunkowaną antropologicznie.
Violetta Krawczyk-Wasilewska, Folklore in the Digital Age: Collected Essays, foreword by Andy Ross, Wyd. Uniwersytetu Łódźkiego, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Łódź-Kraków 2016.
Online and digital cultures are among the most personally gripping effects of globalisation in our increasingly networked world. While global multimedia culture may seem to endanger traditional folklore, there is no doubt that it creates new folklore as well.
Folklore in the Digital Age vividly illustrates the range of e-folklore studies in updated papers and essays from the author’s 21st-century research. The themes covered include not only the most serious issues of the day, such as the 9/11 attacks and natural disasters, but also cheerier topics, such as online dating and food culture.
In these essays Professor Krawczyk-Wasilewska paints a convincing picture of digital folklore as a cultural heritage. She covers a wide range of issues from all levels of society and offers fascinating insights into how online culture affects our postmodern lives.
Spis treści oraz fragment publikacji
red. Jan Adamowski, Mariola Tymochowicz, Sacrum w kulturze tradycyjnej i współczesnej, Wyd. UMCS, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Lublin - Wrocław 2016.
"Sacrum w tradycji i kulturze współczesnej" stanowi wieloaspektowe studium poświęcone interesującemu, ale zarazem trudnemu zagadnieniu. Problem ten w obecnym okresie intensywnych przemian kulturowych i społecznych w naszym kraju nabiera szczególnego znaczenia, gdyż pozwala trafniej ocenić stan zachowania, aktualny status i role różnych tradycyjnych elementów "sacrum", dokumentujące w tym zakresie modyfikacje w sekularyzującym się świecie. Ale jak wskazują wyniki badań, "sacrum" nie jest skazane na zanikanie, można zauważyć tendencje zachowawcze, czasem nawet "rewitalizujące", nadające dawnym formom sakralnym nowe znaczenie, a w niektórych przypadkach obserwuje się również wprowadzanie różnego typu nowych elementów sakralnych i praktyk obrzędowych w naszą kulturę społeczną. [...] Z przytoczonych materiałów można by wysunąć ostrożny wniosek, że ludzka psychika nie dopuści do powstania zupełnego "vacuum" w sferze "sacrum".
Ks. prof. dr hab. Franciszek M. Rosiński
Pragniemy poinformować, że niedawno nakładem Narodowego Centrum Kultury ukazała się książka członka naszej Sekcji, dr Joanny Dziadowiec:
Joanna Dziadowiec, Festum Folkloricum. Performatywność folkloru w kulturze współczesnej. Rzecz o międzykulturowych festiwalach folklorystycznych, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2016, s. 600, seria Kurs na kulturę.
Główny celem książki, będącej wynikiem badań terenowych, było zbadanie na ile specyficzne, z jednej strony wyreżyserowane, z drugiej odrealnione, świąteczne, ludyczne i zrytualizowane międzykulturowe praktyki folklorystyczne (sceniczne i zakulisowe) mogą stanowić interakcyjną odpowiedź na wyobcowanie i bierność człowieka we współczesnym świecie. Międzykulturowe festiwale folklorystyczne jako synkretyczne systemy strukturalno-organizacyjne stanowiące pomost między kulturami, budząc z letargu uczestników tych wydarzeń usposabiają ich do aktywności. Motywują zarówno do poznania, porównania, zrozumienia, akceptacji i integracji, jak i negocjacji, negacji, rywalizacji a czasem również konfliktu, przy czym zawsze owocują wymianą i przemianą. Równocześnie są one okazją do umocnienia i manifestowania własnej tożsamości i wyznawanych wartości. W sytuacji zwielokrotnionego i wyeksponowanego spektaklu otwierają drogę do interpretacji współczesnej kultury jako widowiska. Rozumiane jest ono jako aktywny pokaz i jednocześnie przekaz, wykonanie, akcja (zawieszone pomiędzy dromena: dzianie się, akt a drama: akcja odgrywana), którym zawsze przyświeca jakaś intencja. Ta swoista seria performansów może stanowić zarówno przewodnik po różnorodności kulturowej, jak i reprezentację rzeczywistości społeczno-kulturowej.
Książka jest podsumowaniem wieloletnich badań terenowych autorki przeprowadzonych w latach 2006-2011 wśród uczestników 37 europejskich festiwali folklorystycznych i folkowych (12 krajów). Ponadto w książce zawartych zostało kilka postulatów, których realizacja może przyczynić się do pogłębienia wielopłaszczyznowej refleksji i dyskusji nad poruszaną materią, jak i do zwiększenia nacisku na uświadomienie roli i znaczenia festiwali i ruchu folklorystycznego w dyskursie społeczno-kulturowym (w kulturze popularnej) głównie w kontekście relacji międzykulturowych oraz współpracy w zakresie ochrony i zarządzania niematerialnym dziedzictwem kulturowym.
Praca otrzymała w 2014 roku I nagrodę w Konkursie na najlepszą pracę doktorską z dziedziny nauk o kulturze, organizowanym przez Narodowe Centrum Kultury. Książkę w wersji drukowanej lub jako e-book można nabyć m.in. w sklepie internetowym Narodowego Centrum Kultury.
Joanna Dziadowiec, doktor nauk humanistycznych w zakresie etnologii (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Wydział Historyczny UJ), magister kulturoznawstwa (specjalność: kulturoznawstwo międzynarodowe, Instytut Studiów Regionalnych, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ). Wykładowca akademicki w Instytucie Kultury (Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ). Badacz, ekspert Fundacji Obserwatorium Żywej Kultury – Sieć Badawcza w Warszawie, animator i menadżer kultury w Agencji Eventowej “TatraGroup” z Zakopanego. Główne obszary zainteresowań naukowo-badawczych: kultura współczesna, zarządzanie humanistyczne, międzykulturowe i zarządzanie różnorodnością, dziedzictwo kulturowe (ze szczególnym uwzględnieniem dziedzictwa niematerialnego), turystyka kulturowa, etnomarketing, zagadnienia tożsamości, etniczności, regionalizmu, wielokulturowości i transkulturowości, komunikacja i kompetencja międzykulturowa, współczesny rytualizm i mitologie, performatyka, antropologia widowisk kulturowych, świąt i festiwali, ludyczność, transformacje tradycji kulturowych, współczesny ruch folklorystyczny, trendy zmian w folklorze i kulturze ludowej. Badania naukowe łączy z praktyką jako menadżer i animator przedsięwzięć kulturalnych i naukowych, koordynator naukowo-merytoryczny i konsultant projektów, festiwali i mediów, jak i członek organizacji kulturalnych i zespołów folklorystycznych. Należy do Polskiej Sekcji organizacji konsultacyjnej UNESCO International Organization of Folk Art IOV World, Komisji Polskiej Akademii Umiejętności Zarządzania Kulturą i Mediami, Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Sekcji Folklorystycznej PTL oraz Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Społecznego i Dialogu Międzykulturowego “Cooperantis”. Obecnie jest odpowiedzialna za badanie gmin w Województwie Małopolskim w szerszym projekcie Obserwatorium Żywej Kultury pt. Wpływ diagnoz i badań na kształtowanie polityk i działalności kulturalnych na poziomie gmin i województw. Pracuje również nad projektem habilitacyjnym pt. Strategie ochrony i zarządzania niematerialnym dziedzictwem kulturowym w Polsce w świetle polityki UNESCO i polityki UE oraz w kontekście współczesnych nurtów zarządzania: zarządzania humanistycznego, międzykulturowego i zarządzania różnorodnością z uwzględnieniem koncepcji zrównoważonego rozwoju, a także nad innymi autorskimi projektami badawczymi m.in. Etnomarketing polski?, Góralskie mitologie współczesne, joanna.dziadowiec@uj.edu.pl.
Lidia Przymuszała, Dorota Świtała-Trybek, Leksykon dziedzictwa kulinarnegoŚląska, Opole 2021, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, ss. 558, 40 zdjęć autorstwaD. Świtały-Trybek
Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska to efekt wieloletniej współpracy DorotyŚwitały-Trybek i Lidii Przymuszały reprezentujących różne dyscypliny naukowe. Stanowirodzaj tematycznego słownika języka i kultury kulinarnej regionu, łącząc tym samym aspektlingwistyczny i kulturoznawczy. To praca o charakterze interdyscyplinarnym, którejzasadniczym celem jest zaprezentowanie bogactwa kulinariów w powiązaniu z tradycją ikulturą regionu. W leksykonie zarchiwizowano słownictwo kulinarne utrwalone wpowszechnej świadomości Ślązaków, jak i to odchodzące do językowego lamusa. Trzon bazyźródłowej stanowią materiały zebrane przez autorki podczas badań terenowychprowadzonych w latach 2008-2020, którymi objęto 156 miejscowości (wiejskich,małomiasteczkowych, jak i wielkoprzemysłowych), w obrębie dwóch województw: śląskiegoi opolskiego. Opracowanie liczy 974 hasła oraz 40 autorskich zdjęć, będących wzbogaceniem,a zarazem integralną częścią opracowania.Publikacja jest adresowana nie tylko do badaczy wielu dyscyplin naukowychzajmujących się problematyką dziedzictwa kulturowego, ale także do szerokiego gronaodbiorców, w tym do miłośników regionu zainteresowanych tradycjami kulinarnymi.
dr hab., prof. UO Dorota Świtała-Trybek – pracownik naukowo-dydaktycznyUniwersytetu Opolskiego, wiceprzewodnicząca ds. badań naukowych i praktyk PS IOVSekcja Polska; członek Komisji Folklorystycznej przy Międzynarodowym TowarzystwieSlawistów, członek Zarządu Sekcji Folklorystycznej Polskiego TowarzystwaLudoznawczego; kulturoznawca, folklorystka, regionalistka, autorka ponad 100 artykułów; 6monografii, m.in.: Święto i zabawa. Odpusty parafialne na Górnym Śląsku (2000); W moimmałym gołębniku. O hodowcach i hodowli gołębi pocztowych (2006), Śląska spiżarnia (2008,2010, 2014); Tragedia w kopalni. Kulturowe konteksty katastrof i wypadków górniczych(2014); Dobry żur, kiej w nim szczur. Dziedzictwo kulinarne Śląska w tekstach kultury(wespół: L. Przymuszałą, 2018); Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska (wespół: L.Przymuszałą) 2021), 2 antologii folklorystycznych i 5 prac pod redakcją.
dr hab., prof. UO Lidia Przymuszała – pracownik naukowo-dydaktyczny UniwersytetuOpolskiego; językoznawca (etnolingwista, leksykograf, badaczka leksyki i frazeologiiśląskiej); autorka monografii Dobry żur, kiej w nim szczur. Dziedzictwo kulinarne Śląska wtekstach kultury (współautorstwo D. Świtała-Trybek, 2018) i Struktura i pragmatyka„Postylli” Samuela Dambrowskiego (2003), Słownika frazeologizmów i typowych połączeńwyrazowych w gwarach śląskich (2013), Leksykonu dziedzictwa kulinarnego Śląska (wespół zD. Świtałą-Trybek) i licznych artykułów dotyczących dialektu śląskiego, 3 prac pod redakcją.Przez dziesięć lat związana z pracownią Słownika gwar śląskich, czego efektem są autorskiehasła (ponad dwa tysiące) opracowane do jedenastu tomów Słownika.
