Przed oficjalnym utworzeniem i zarejestrowaniem Polskiej Sekcji Międzynarodowej Organizacji Sztuki Ludowej (IOV), co nastąpiło na początku stycznia 1989 r., trwał długi, prawie dziesięcioletni okres działalności nieoficjalnej. Głównym tworzywem na tej drodze było wówczas wielkie bogactwo polskiej kultury ludowej, autentycznej, nie naruszonej jeszcze znacząco poprzez współczesną cywilizację i przemiany polityczne. Dobrym popularyzatorem tej kultury w Polsce i za granicą – zwłaszcza tanecznej i muzycznej – był mgr Stanisław Leszczyński i kierowany przez niego „Zespół Tańca Ludowego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej” (ZTL UMCS) w Lublinie. W grudniu 1970 r. w Eisenstadt (Austria) odbyło się pierwsze spotkanie Stanisława Leszczyńskiego z czołowym austriackim działaczem folklorystycznym Alexandrem Veiglem. Od tej pory rozpoczęła się dwustronna choć wówczas bardzo ograniczona) wymiana artystyczna zespołów folklorystycznych między Polską i (Austrią, a następnie – stopniowo z dużymi trudnościami – z innymi krajami zachodnimi. Alexander Veigl był silnym promotorem tej wymiany. Gdy w 1980 r. powstała Międzynarodowa Organizacja Sztuki Ludowej (IOV) z siedzibą w Mödling pod Wiedniem, a jej sekretarzem generalnym został Alexander Veigl – związki polskich działaczy kultury ludowej z IOV stały się dużo łatwiejsze – niektórzy z nich już wówczas zostali członkami IOV. Pierwszym polskim członkiem IOV był Stanisław Leszczyński, który w 1982 r. jako przedstawiciel polskich folklorystów wszedł do naczelnych władz IOV – został członkiem Prezydium IOV. To pierwsza ścieżka prowadząca polskich folklorystów do IOV.
 |
|
| A. Veigl i S. Leszczyński na I. spotkaniu 20.12.1970 r. Eisenstadt, Austria |
Drugą ścieżką był wówczas Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym od 20 lat organizowany przez Wojewódzki Dom Kultury (WDK) w Lublinie wspomagany przez Targi Sztuki Ludowej prowadzone przez Stowarzyszenie Twórców Ludowych (STL). Corocznie ogólnopolskie eliminacje autentycznych artystów ludowych na Festiwal i ich prezentacje na Festiwalu sprzyjały zachowaniu autentycznej kultury ludowej i promocji jej wykonawców, a w społeczeństwie jej popularyzację. Natomiast dla IOV był Festiwal potencjalnym terenem zainteresowań i źródłem kandydatów na członków. Alexander Veigl wyrażał bardzo duże zainteresowanie Festiwalem w Kazimierzu i zmierzał do poznania jego walorów., co też wkrótce nastąpiło.
Trzecią ścieżką prowadzącą do Polskiej Sekcji IOV był funkcjonujący na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS kierowany przez doc. dra Mieczysława Marczuka Zespół Badań i Popularyzacji Kultury Ludowej UMCS skupiający część młodych pracowników naukowych Zakładu Andragogiki, po kilku z Instytutu Filologii Polskiej UMCS i z WDK oraz kilku kierowników zespołów folklorystycznych. Znaczna część członków Zespołu już należała do IOV. Zespół gromadził literaturę naukową z zakresu polskiej kultury ludowej, śledził i wskazywał na zagrożenia dla polskiej kultury ludowej płynące z rozwoju procesów cywilizacyjnych, wspierał naukowo Festiwal w Kazimierzu i organizował towarzyszące mu tematycznie konferencje naukowe. Analizował też założenia programowe oraz pierwsze działania IOV. Był również zainteresowany wymianą naukową z zagranicą w sferze kultury ludowej, na którą dawał nadzieję IOV, a która - zwłaszcza z Zachodem - była wówczas bardzo utrudniona.
Czynnikiem wspomagającym te działania i nadającym im trwałe miejsce w środowisku kultury był mgr Edward Balawejder dyrektor Wydziału Kultury i Sztuki Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego. Wspierał je organizacyjnie, materialnie i legislacyjnie, nadawał im status podmiotów uznawanych i cenionych przez wojewódzkie władze samorządowe. Bardzo pozytywnie odnosił się też do programu i działalności IOV, był zwolennikiem jej popularyzacji na Lubelszczyźnie i w Polsce poprzez utworzenie Polskiej Sekcji IOV, co potwierdził w 1985 r. osobistym przystąpieniem na członka IOV.
| Główni organizatorzy Polskiej Sekcji IOV | |||
 |
 |
 |
 |
| Edward Balawejder | Alexander Veigl | Mieczysław Marczuk | Stanisław Leszczyński |
Rok 1985 był rokiem przełomowym na drodze do faktycznego powstania Polskiej Sekcji IOV. Wiosną tego roku E. Balawejder, S. Leszczyński i Edward Chanaj (dyrektor WDK) zaprosili Alexandra Veigla do Lublina celem prowadzenia przygotowań do utworzenia w Polsce Sekcji IOV. W czasie dwudniowego spotkania zapoznano go ze specyfiką i różnorodnością kultury ludowej na Lubelszczyźnie i w Polsce, z historią i dorobkiem Festiwalu w Kazimierzu, z działalnością Zespołu Badań i Popularyzacji Kultury Ludowej UMCS, ze stanem ponad 30 członków zwyczajnych IOV w Polsce mogących stanowić bazę osobową Sekcji i poparciem Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego dla utworzenia Polskiej Sekcji IOV. Na zakończenie zaproszono Sekretarza Generalnego IOV do osobistego udziału w XIX edycji Festiwalu w Kazimierzu w końcu czerwca 1985 r. Wracając z Lublina A. Veigl udał się do Ministerstwa Kultury i Sztuki w Warszawie, gdzie przedłożył wstępne ustalenia dotyczące utworzeniu Polskiej Sekcji IOV, ale tam spotkał się ze zdecydowanym sprzeciwem. Negatywne w tej sprawie stanowisko otrzymał też dyr. Wydziału Kultury i Sztuki UW E. Balawejder. Powodem odmowy był argument, iż na terenie Polski działa już międzynarodowa organizacja o częściowo zbliżonym profilu – CIOFF.
Było to niepowodzenie znaczące, gdyż bez zgody Ministerstwa Kultury nie było wówczas możliwości utworzenia krajowej jednostki związanej z kulturą jako sekcji organizacji międzynarodowej sfery kultury. To niepowodzenie jeszcze bardziej zmobilizowało członków IOV w Lublinie do aktywnej działalności. Dalej sprawy nabrały juz szybkiego tempa. W końcu czerwca 1985 r. A. Veigl uczestniczył w XIX edycji Festiwalu w Kazimierzu i w Targach Sztuki Ludowej. Przekonał się osobiście o wielkich walorach i autentyzmie polskiej sztuki ludowej, był też zachwycony programem Festiwalu. Wówczas również przedyskutowano formy przygotowań do utworzenia PS IOV w warunkach powstałych trudności. A. Veigl – korzystając z przychylności władz wojewódzkich i Rektora UMCS do utworzenia PS IOV (z którymi się spotkał) – zachęcał lubelski aktyw IOV do dalszych działań na rzecz utworzenia Sekcji mimo zaistniałych trudności, zapewniając zarazem osobistą pomoc. Następnie Mieczysław Marczuk w imieniu Zespołu Badań i Popularyzacji Kultury Ludowej UMCS zaprosił A. Veigla do kolejnego (trzeciego w 1985 r.) przyjazdu do Lublina w połowie listopada tegoż roku na konferencję Zespołu poświęconą naukowym podstawom Festiwalu w Kazimierzu, natomiast A. Veigl zaprosił M. Marczuka do udziału w posiedzeniu Prezydium IOV w Mödling (Austria) w dniach 26- 30.09.1985 r., zaś przedstawicieli Festiwalu w Kazimierzu na Festiwal IOV w sierpniu w Krems (Austria). W końcu września rzeczywiście M. Marczuk uczestniczył w posiedzeniu Prezydium IOV w Mödling, gdzie na wniosek A. Veigla został wybrany na członka Prezydium IOV (w miejsce S. Leszczyńskiego, który z tej funkcji zrezygnował). Natomiast w dniach 14-16 listopada 1985 r. w Lublinie i Krasieninie odbyła się zapowiedziana konferencja naukowa wspomnianego Zespołu UMCS (około 30 członków IOV z UMCS, WDK i działaczy folklorystycznych) oraz A. Veigla na temat: Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych jako forma ochrony kultury ludowej i narodowej oraz edukacji kulturalnej społeczeństwa. Obok kilku referatów związanych z Festiwalem A. Veigl przedstawił stan i plany rozwoju IOV w świecie oraz oczekiwania wobec polskich członków IOV. Wysoko ocenił obrady konferencji i stwierdził, że były one punktem startowym w realizacji jego idei nadania IOV charakteru organizacji także o profilu naukowym. Stwierdził też, że do czasu rejestracji PS IOV jej podstawową rolę powinien pełnić Zespół Badań i Popularyzacji Kultury Ludowej UMCS kierowany przez M. Marczuka, wspierany przez Lubelski Urząd Wojewódzki i Rektora UMCS. Na zakończenie A. Veigla przyjęli wojewoda lubelski Tadeusz Wilk i rektor UMCS prof. dr hab. Stanisław Uziak. Wysoko ocenili jego działania na rzecz utworzenia PS IOV i zaakceptowali propozycję dotyczącą pełnienia czasowo niektórych organizacyjnych funkcji Sekcji przez M. Marczuka z Zespołem Badań UMCS w konsultacji z dyr. E. Balawejderem.
 |
|
| 15.11.1985 r. M. Marczuk otwiera konferencję inaugurującą w praktyce (nieoficjalną) działalność Polskiej Sekcji IOV |
Zgodnie z powyższymi ustaleniami w 1986 r. rzeczywista działalność nie uznawanej przez Ministerstwo Kultury Polskiej Sekcji IOV odbywała się metodą faktów dokonanych. Pozyskiwano do IOV nowych członków zwyczajnych z instytucji kultury w Warszawie, Łodzi i Wrocławiu, nawiązywano kontakty z katedrami etnografii i etnologii w uniwersytetach. W konsultacji z A. Veiglem i przy jego pomocy M. Marczuk przygotował i zorganizował z zespołem w dniach 26-28 czerwca 1986 r. w czasie XX Festiwalu w Kazimierzu I europejskie seminarium kultury ludowej na temat: Muzyka i pieśń ludowa w uprzemysłowionym świecie a walka o pokój i przyjaźń między narodami (40 uczestników, w tym 7 z zagranicy – Austria, RFN, Grecja i Egipt). Sekretariat Generalny IOV reprezentowali Aleksander Veigl i dr Edgar Niemeczek. Po seminarium A. Veigl zasugerował M. Marczukowi włączenie się do tworzenia Międzynarodowej Komisji Nauki i Badań IOV i w tym celu zaprosił go do udziału w dniach 1-8 sierpnia 1986 w Zgromadzeniu Generalnym IOV w Monastirze (Tunezja). Podczas obrad w Monastirze do Prezydium IOV wybrano 2 przedstawicieli z Polski – M. Marczuka i K. Ciejpę-Znamirowskiego, powołano Międzynarodową Komisję Nauki i Badań IOV, a na wniosek A. Veigla na jej przewodniczącego wybrano M. Marczuka. To bardzo wzmocniło lubelskie środowisko członków IOV oraz zachęciło do ponownych starań w Ministerstwie Kultury i Sztuki o zgodę na zarejestrowanie Polskiej Sekcji IOV.
Na początku 1987 r. M. Marczuk - na podstawie nowej wersji centralnego statutu IOV przygotował projekt statutu PS IOV. W marcu powołano oficjalny 25-osobowy Komitet Założycielski Polskiej Sekcji IOV, przygotowano odpowiedni wniosek z wymaganymi załącznikami i poparciem wojewody lubelskiego. Te dokumenty dyr. Edward Balawejder w imieniu Wydziału Kultury i Sztuki LUW złożył w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Niestety i tym razem decyzja była odmowna. Prowadzono więc dalej bieżącą działalność zastępczą nieoficjalnie istniejącej PS IOV. Pozyskiwano nowych członków, których liczba wzrosła do 50 zwyczajnych i kilkunastu wspierających, w tym Katedrę Etnografii Uniwersytetu Łódzkiego i ZG Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. W lipcu 1987 r. 7-osobowa grupa naukowców członków IOV uczestniczyła czynnie w międzynarodowej konferencji naukowej IOV w Larissie (Grecja). W kwietniu 1988 r. zorganizowano seminarium naukowe na temat „Taniec ludowy dziś”, związane z 35-leciem działalności ZTL UMCS kierowanym przez S. Leszczyńskiego, z udziałem około 20 uczestników zagranicznych. Przyjęto też 10-osobową delegację Chińskiej Federacji Stowarzyszeń Kulturalnych i Artystycznych i umożliwiono jej udział w tymże seminarium. W czerwcu 1988 r. w czasie Festiwalu w Kazimierzu zorganizowano II Międzynarodowe Seminarium Kultury Ludowej IOV z udziałem 40 uczestników, w tym 6 z zagranicy na temat: Obrzędy i zwyczaje weselne w kulturze ludowej, na którym wygłoszono 15 referatów. W przygotowaniu części merytorycznej seminarium zaznaczyła swoją aktywność dr Anna Brzozowska-Krajka z Instytutu Filologii Polskiej UMCS. Wówczas zacieśniono też współpracę z naukowo-artystycznym Juri Festiwalu w Kazimierzu, profesorami: Jerzym Bartmińskim z UMCS, Bogusławem Linet’tem z Uniwersytetu Poznańskiego i Janem Stęszewskim z Warszawy. Wszyscy trzej wstąpili do IOV.
W połowie 1988 r. ponowiono starania w Ministerstwie Kultury i Sztuki o wyrażenie zgody na utworzenie w Polsce Sekcji IOV. Postępująca wówczas w Polsce demokratyzacja życia politycznego oraz zmiany personalne w Ministerstwie Kultury i Sztuki spowodowały, że w końcu roku nadeszła decyzja o wyrażeniu zgody na utworzenie Polskiej Sekcji IOV z siedzibą w Lublinie o charakterze ogólnopolskim. Sekcja została zarejestrowana w Urzędzie Spraw Wewnętrznych 9 stycznia 1989 r., czyli po czterech latach od rozpoczęcia starań o zgodę na jej powołanie i w czwartym roku jej rzeczywistej, choć nieoficjalnej, działalności. Zatem istotnie narodziny Polskiej Sekcji IOV były bardzo trudne. W dniu 30 stycznia 1989 r. odbyło się Walne Zgromadzenie polskich członków IOV, które wybrało władze statutowe Sekcji: 15-osobowe Prezydium, z którego wyłoniono Radę Wykonawczą, wybrano też Komisję Kontrolno-Rewizyjną i Sąd Rozjemczy. Przewodniczącym Sekcji został doc. dr Mieczysław Marczuk (UMCS), wiceprzewodniczącymi mgr Edward Balawejder (LUW) i mgr Helena Weremczuk (wicedyrektor WDK), a sekretarzem mgr Elżbieta Sendejewicz (dyrektor wykonawczy Festiwalu w Kazimierzu).
| Władze statutowe Sekcji | ||
|
|
 |
| Mieczysław Marczuk | Edward Balawejder | Elżbieta Sendejewicz |
| Przewodniczący PS IOV | Wiceprzewodniczący PS IOV | Sekretarz PS IOV |
Zaakceptowano też pierwszą wersję Statutu Sekcji, określono główne kierunki działań Sekcji na okres kadencji i powołano do ich realizacji 5 komisji problemowych:
Tak rozpoczęła się pierwsza oficjalna kadencja Polskiej Sekcji IOV. Było to duże zwycięstwo szczególnie aktywnych polskich członków IOV, ale też wielki sukces osobisty sekretarza generalnego IOV Alexandra Veigla.
Oprac. Mieczysław Marczuk
