Jeż wschodni (Erinaceus roumanicus), fot. George Chernilevsky Źródło: Wikipedia
Dziś obchodzimy Międzynarodowy Dzień Jeża, a więc to dobra okazja, żeby przyjrzeć się, jak jeż był postrzegany w polskiej kulturze ludowej. Hasło jeż znajdzie się bowiem w drugim zeszycie tomu Zwierzęta naszego Słownika stereotypów i symboli ludowych, który będzie poświęcony zwierzętom dzikim. Choć materiał dokumentacyjny dotyczący jeża nie jest zbyt bogaty, dotarliśmy do kilku ciekawych kontekstów związanych z tym kolczastym zwierzęciem.
Na początek zamieszczamy skan baśni ludowej z powiatu radzyńskiego. Została ona opublikowana w 1903 roku w czasopiśmie „Wisła” (s. 549-550). W baśni tej jeż przemienia się w... ładnego chłopca.
A poniżej bajka Koziczka rogata zanotowana w 1899 roku w „Wiśle” (s. 523) – dawny ludowy wariant znanej nam wszystkim Kozuchy Kłamczuchy, w którym pojawia się dzielny jeż.
Jeż był też wykorzystywany w różnych praktykach ludowych. Henryk Biegeleisen w 1929 roku w Lecznictwie ludu polskiego (s. 264) pisze o jeżu w kontekście leczenia kołtuna.
W okolicy Łowicza zanotowano natomiast takie „użycie” kłującego jeża: „Żeby cielę odstawić od krowy, przywiązywano mu do pyszczka jeża, z którym jak tylko cielę zbliżyło się do krowy i ukłuło ją w wymię, krowa uciekała i nie pozwalała się ssać” („Wisła” 1893, s. 749).
A na koniec fragment z Ziemi Chełmińskiej Władysława Łęgi, gdzie autor opisuje wierzenia o dwupostaciowości i (nie)jadalności jeża: „Ciekawy pogląd ma lud na właściwości jeża, mianowicie utrzymuje on, że istnieją dwa gatunki jeża – jeden, który mam ma pysk podobny do świńskiego, drugi – podobny do psiego (Biskupice, Kornatowo). Pierwszego rzekomo spożywano, a szczególnie sporządzano z niego lekarstwa i maści na choroby – natomiast drugi gatunek z psią mordą uchodzi za niejadalny” (1961, s. 255).
Mamy nadzieję, że na tyle wzbudziliśmy Waszą ciekawość, że będziecie czekać na zeszyt słownika, w którym ukaże się hasło jeż!
