Wiśniowski Jarmark Rzemiosł i Zawodów Tradycyjnych – lokalna tradycja w działaniu - 2020 - Aktualności - Międzynarodowa Organizacja Sztuki Ludowej (IOV) Sekcja Polska

Autor/organizator/wykonawca: Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Wiśniowej, dr Joanna Dziadowiec-Greganić – koordynator naukowo-merytoryczny, Agnieszka Wargowska-Dudek – koordynator organizacyjny.

http://wisniowskijarmark.gokis-wisniowa.pl/

Projekt badawczo-animacyjny zainicjowany został przez przedstawicieli lokalnej społeczności. Wbrew nazwie, która sugerować może popularne dziś jednorazowe bądź cykliczne jednak w dużej mierze jednowymiarowe przedsięwzięcia eventowe, składa się z wielu konsekwentnie ze sobą połączonych elementów i działań – jasno zdefiniowanych, zaplanowanych i połączonych ze sobą etapów (m.in. obozy etnograficzne, warsztaty, spotkania ze społecznością lokalną, inwentaryzacje, wystawa, filmy, książka, interaktywna strona internetowa, jarmark, konkursy, koncerty, występy, konferencje, wystąpienia). To projekt wielowymiarowy i przede wszystkim otwarty (forma włączająca, aktywizująca). Ukierunkowany był na wypełnienie znaczących luk w zakresie inwentaryzacji, dokumentacji, ochrony, interpretacji i popularyzacji wybranego – przez samych mieszkańców – aspektu różnorodnego dziedzictwa kulturowego pogranicznej gminy Wiśniowa (dzisiejszy powiat myślenicki, województwo małopolskie): tradycyjnych profesji/zawodów/umiejętności (rzemieślniczych, rękodzielniczych) oraz handlu będącego sposobem dystrybucji owoców tych pierwszych m.in. w specjalnie do tego zaaranżowanej przestrzeni miejscowego targu/jarmarku.

Gmina Wiśniowa (etnograficzna „biała plama”) zlokalizowana jest na styku trzech regionów etnograficznych: część południową za pasmem Lubomira i Łysiny zamieszkują górale zagórzańscy i Kliszczacy, część wschodnią i południowo-wschodnią Lachy Limanowskie a część zachodnią i północną (największy obszar) Krakowiacy Zachodni. Ze względu na swoje pograniczne usytuowanie została przez etnografów zaszeregowana jako „teren przejściowy”, który do dziś nie doczekał się osobnych, bardziej szczegółowych opracowań.

Głównym celem projektu było zbadanie współczesnych znaczeń, funkcji i przemian profesji/zawodów/umiejętności: rzemiosł, rękodzieła, lokalnego wytwórstwa, przetwórstwa oraz wszelkiej twórczości i produkcji gminnej – uchodzących wśród tamtejszej społeczności jako aktywności tradycyjne – w szerszym kontekście społeczno-kulturowym. Jednym z nich jest kontekst popularnych dziś działań na rzecz umacniania tożsamości lokalnej oraz prób budowania wspólnotowości wokół rodzimych tradycji (ich roli w życiu kulturowym, społecznym, religijnym, kulturalnym i ekonomicznym mieszkańców). Inicjatorzy i wykonawcy projektu wyszli z założenia, że profesje te odegrały i nadal odgrywają ważną rolę w życiu mieszkańców gminy i stanowią ważny element ich dziedzictwa. Badania terenowe potwierdziły to założenie. Takie aktywistyczne podejście wpisuje się w założenia Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, według której dziedzictwem tym są różnorodne znaczące praktyki kulturowe realizowane przez członków danej wspólnoty w określonej przestrzeni kulturowej i w określonym kontekście kulturowym z użyciem związanych z nimi określonych artefaktów/wytworów, z którymi członkowie tej wspólnoty nadal się utożsamiają (tj. czują się ich spadkobiercami i kontynuatorami). Tradycyjne profesje/zawody/umiejętności odwołują się bezpośrednio do dziedziny/domeny nazwanej w konwencji jako umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym. Jednocześnie ów wytwórczy aspekt dziedzictwa gminy Wiśniowa, który we współczesnym dyskursie międzynarodowym funkcjonuje jako dziedzictwo niematerialne wcześniej zaliczany był zarówno przez teoretyków, jak i praktyków do kategorii kultury materialnej.

Ponadto podczas badań próbowano również dotrzeć do tego jak w świadomości współczesnych mieszkańców rysują się wielokulturowe aspekty dziedzictwa rzemieślniczo-rękodzielniczego tamtejszych pogranicznych terenów, które ukształtowało się m.in. poprzez obecność na nich społeczności żydowskiej trudniącej się głównie handlem, kramarstwem, szynkarstwem i karczmarstwem.

Kolejnym istotnym elementem projektu była próba przybliżenia jak w pamięci lokalnej społeczności gminy funkcjonują tytułowe jarmarki, które (według ksiąg parafialnych) odbywały się na tych terenach od około XVII wieku, oraz jaki mają one związek z tradycyjnymi profesjami i umiejętnościami wytwórczymi współcześnie. Jednym z zamierzeń lokalnych inicjatorów projektu jest bowiem próba ich reaktywacji (idea: cykliczne wielowymiarowe wydarzenie aktywizujące i integrujące różne grupy twórców i odbiorców zorientowane w pierwszej kolejności na społeczność miejscową). Ten rodzaj praktyki poza tym, że odzwierciedla w działaniu ważną i ponadczasową profesję jaką jest handel i kupiectwo – szczególnie we współczesnej formie – wpisuje się jednocześnie w dziedzinę/domenę, która we wspomnianej konwencji została określona jako zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne.

Badania prowadzone w gminie poza studiami nad dziedzictwem wpisują się w równie popularny dziś nurt badań nad pamięcią społeczno-kulturową: regionalną, lokalną.

Na Wiśniowski Jarmark Rzemiosł i Zawodów Tradycyjnych – lokalna tradycja w działaniu złożyły się m.in.:

- uroczysta inauguracja projektu w postaci imprezy plenerowej, podczas której wystąpili lokalni artyści połączona z prezentacją lokalnych wyrobów przez twórców, rzemieślników, rękodzielników i organizacje (m.in. KGW), konkursami na potrawy tradycyjne oraz konferencją praktyków i teoretyków;

- etnograficzne badania terenowe prowadzone przez zespół badawczo-dokumentacyjny z Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie oraz pracowników Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Wiśniowej przy aktywnym współudziale lokalnej społeczności;

- przeprowadzenie inwentaryzacji gorsetów z gminy Wiśniowa będących własnością mieszkańców i lokalnych instytucji oraz utworzenie „tradycyjnego” (w postaci kart inwentarzowych) oraz wirtualnego, multimedialnego KATALOGU GORSETÓW(teren gminy to nadal sprawnie funkcjonujące „zagłębie” hafciarstwa i krawiectwa strojów ludowych, regionalnych, wśród których dominują gorsety);

- tematyczne spoty “WIŚNIOWSKI JARMARK”stworzone przez autorki projektu oraz absolwentów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (specjalność: sztuka nowych mediów) oraz filmy – reportaże, relacje z projektu, rozmowy o projekcie zrealizowane przez lokalne media, które pełnią rolę nie tylko dokumentacji całego przedsięwzięcia ale również formę profesjonalnych materiałów promujących gminę Wiśniowa.

- etnograficzny dokument filmowy “HANDMADE IN WIŚNIOWA”– owoc badań terenowych – wiśniowskie rozmowy rzeki w pigułce. Film prezentuje fragmenty wywiadów z wybranymi (wy)twórcami w gminie Wiśniowa oraz z miejscowym proboszczem i jest rodzajem preludium zapraszającego do pełnych rozmów zamieszczonych w książce.

- interaktywna strona internetowa stanowiąca zalążek wiśniowskiego archiwum społecznego, na której znalazły się m.in. KATALOG GORSETÓW, interaktywna mapa tradycyjnych profesji/zawodów:rzemiosł, rękodzieła, lokalnej wytwórczości, produkcji i icha fotograficzna, audio i wideo, wirtualna wystawa, o nas w mediach;

- inwentaryzacja (przeprowadzona we wszystkich sołectwach gminy) starych fotografii stanowiących własność mieszkańców przedstawiających tytułowe tradycje rzemieślnicze, rękodzielnicze, wytwórcze i przetwórcze oraz dawne lokalne jarmarki w działaniu;

- stacjonarna i wirtualna wystawa “WIŚNIOWSKIE DZIEDZICTWO W DAWNYM OBIEKTYWIE” prezentująca fotografie pozyskane w trakcie inwentaryzacji przełamane współczesnymi portretami ich narratorów tj. (wy)twórców, rzemieślników, rękodzielników, wśród których prowadzone były badania terenowe;

- wietrzenie wiśniowskiej domowej spuścizny z warsztatów, pracowni, szaf, strychów, garaży, piwnic, magazynów, archiwów – przyniesione pamiątki, kroniki, wyroby i kolekcje zasiliły wystawę „Wiśniowskie dziedzictwo w dawnym obiektywie”;

- problemowa, ilustrowanamonografia“HANDMADE IN WIŚNIOWA. WIŚNIOWSKO RÓCNO ROBOTA”(forma drukowana i elektroniczna – formaty PDF, EPUB – w wolnym dostępie);

- tematyczne warsztaty oraz animacyjne spotkania i debaty praktyków i teoretyków;

- tematyczne widowiska współtworzone przez różne pokolenia mieszkańców działających w lokalnym ruchu artystycznym, folklorystycznym;

- wieńczący projekt JARMARK, który w swoim zamierzeniu bazował na dawnych, cyklicznych jarmarkach wiśniowskich (współtworzony w różnym wymiarze i charakterze przez mieszkańców a przede wszystkim przez wszystkich zidentyfikowanych w trakcie projektu przedstawicieli tradycyjnych profesji/zawodów: rzemieślników, (wy)twórców, przetwórców, rękodzielników, hodowców, przedsiębiorców, twórców, artystów etc.).

- podsumowująca projekt konferencja teoretyków i praktyków pt. „Wielokulturowe dziedzictwo rzemieślniczo-rękodzielnicze i targowo-handlowe pogranicznej gminy Wiśniowa w działaniu”, której towarzyszyła m.in. promocja książki i projekcje filmów z projektu.

Badawczo-animacyjny projekt Wiśniowski Jarmark bazując na podejściu etnograficznym, terenowym łączy różne perspektywy badawcze i animacyjne. Stanowi efekt antropologicznych badań dziedzictwa w działaniu (prowadzonych z perspektywy emicznej, tj. z punktu widzenia danej wspólnoty oraz partycypacyjnej, czyli bezpośrednio wraz z nią – jej członkowie traktowani są jako współbadacze a nie jako badani). To ciekawy przykład współpracy środowiska badawczego (akademicy, muzealnicy) i lokalnego (pracownicy lokalnych ośrodków kultury, przedstawiciele organizacji i stowarzyszeń, szeroko pojęci lokalni twórcy oraz różnorodni mieszkańcy).

Wiśniowski Jarmark Rzemiosł i Zawodów Tradycyjnych – lokalna tradycja w działaniu” (2018-2019) dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, program „Kultura ludowa i tradycyjna” 2018

Współorganizatorzy i partnerzy:

Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Gmina Wiśniowa

Gminna Biblioteka Publiczna im. Janiny Czaja w Wiśniowej

Fundacja Sztuki, Przygody i Przyjemności ARTS z Myślenic

Patronaty:

Patronat naukowy:

Polskie Towarzystwo Ludoznawcze

Patronat merytoryczny:

Narodowy Instytut Dziedzictwa

Stowarzyszenie Twórców Ludowych

Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ

Patronat honorowy:

Marszałek Województwa Małopolskiego

Starosta Powiatu Myślenickiego

Patronaty medialne:

TVP3 Kraków, Radio Kraków, Kultura Ludowa.pl, Pismo Folkowe, Myślenice ITV, KMY.pl, SEDNO, MiastoInfo, Gazeta Myślenicka, Dobczycki Portal Informacyjny

Materiały audio i wideo o projekcie:

https://www.youtube.com/watch?v=xlCvp95INY0&feature=emb_title

https://www.youtube.com/watch?v=T0XBOOYSn54&feature=emb_title

https://www.youtube.com/watch?v=Mw0urv0Ds5s&feature=emb_title

https://www.youtube.com/watch?v=_okbMeQ7HKQ&t=61s

https://www.youtube.com/watch?v=X-liPvn3Ytc&list=PLieTuqSsgxguC_-i_bKtF8TwGVR0vnCs4

https://www.youtube.com/channel/UCyEGPt8qELWoqLRW9E5BQig

https://www.youtube.com/watch?v=TgQD63bUCrM&feature=emb_rel_pause

https://www.youtube.com/watch?v=0U47vjg3Ev0&feature=emb_logo

https://www.youtube.com/watch?v=5_-zkRe35NA

https://www.youtube.com/watch?v=89uSe6c3J9U

https://www.youtube.com/watch?v=9GUcjtxWm6g&feature=emb_logo