Centrum Prasowe UMCS

10 marca 2020 r. nakładem Wydawnictwa Norbertinum ukazała się kolejna książka dr hab. Anny Łosowskiej pt. Wierny Syn Ojczyzny naszej Ksiądz Prałat Jan Poddębniak (1907–1994). Jest to biografia duchownego ks. Jana Poddębniaka – wiejskiego kapłana, proboszcza dwóch parafii w diecezji lubelskiej, a w czasie wojny i okupacji niemieckiej kanclerza i notariusza Kurii Biskupiej w Lublinie. Znanego wszystkim, od najstarszego po najmłodszego duchownego. Przyjaźnił się z największymi: biskupem M. L. Fulmanem, prymasem S. Wyszyńskim, ks. biskupem B. Pylakiem, arcybiskupem S. Wielgusem, ks. BP S. Stefankiem i wieloma innymi.

Pomysł napisania książki zrodził się przypadkowo w trakcie kwerendy źródłowej nad innym tematem. Autorka natknęła się na relację prasową dotyczącą wystąpienia księdza Jana w Dominowie w 1945 r. Autor artykułu, cytując obszerne fragmenty kazania, pytał retorycznie: „jak długo Kuria będzie tolerować wyskoki swojego kapłana i jak długo będzie państwem w państwie?”. Pod wpływem tych słów Autorka postanowiła przybliżyć sylwetkę ks. Jana sobie – jako kapłana swojego dzieciństwa, jak i młodszej generacji parafian – jako kapłana niezwykłego. Obok poszerzonej biografii dr hab. A. Łosowska przedstawiła działalność ks. Poddębniaka na tle ogólnej sytuacji politycznej. Wskutek wojny sytuacja ustrojowa Polski wpływała niemal na wszystkie działania Kapłana. Autorka, kierując się przesłaniem, iż „[w] gestii historyka leży realizacja prawa zmarłych do pamięci, do ocalenia od zapomnienia nie tylko ich istnienia, lecz również charakterystycznych cech ich osobowości”, uznała za swą powinność „nadanie historycznej egzystencji tym, którzy zostali skazani na niebyt przez współczesnych oraz przywrócenie godności tym, którzy zostali jej pozbawieni za życia w wyniku niesprawiedliwości, kłamstwa czy przestępstw przeciwko ludzkości”[1].

Niezłomni duchowni diecezji lubelskiej, poza krótkimi wspomnieniami pośmiertnymi publikowanymi na łamach „Wiadomości Diecezjalnych Lubelskich” oraz przyczynkami w wydawnictwach okolicznościowych, nie byli szczególnie przedmiotem monografii naukowych. Tym bardziej cieszy podjęcie się przez dr hab. A. Łosowską, doświadczonego historyka z UMCS-u, napisania biografii tak wyjątkowego księdza.

„Książka nie jest jedynie powierzchownym zestawem sekwencji zdarzeń i udokumentowanych faktów, lecz udaną próbą stworzenia tzw. biografii kompletnej. Jej celem było pokazanie pewnych regularności losów ludzkich, obrazu życia społecznego tkwiącego w świadomości księdza i jego otoczenia, pozyskanie informacji odnośnie do konkretnych wydarzeń, istotnych w życiu bohatera książki. Autorka nie tylko opisała bohatera z perspektywy naukowości metody biograficznej, ale mocno podkreśliła znaczenie kontekstu historycznego, ukazała przemilczane lub słabo eksplorowane w dotychczasowej literaturze fakty, na przykład zagadnienie funkcjonowania kurii diecezjalnej w Lublinie w okresie II wojny, czy w czasie okupacji niemieckiej”[2].

Dr hab. A. Łosowska zweryfikowała różnorakie fakty związane z życiem kapłana (kwestia rzekomego aresztowania przez UB czy ucieczki z transportu do Auschwitz). Wyjaśniła też ostatecznie okoliczności zamachu na życie księdza w Niedrzwicy.

Książka składa się z 9 rozdziałów oraz rozbudowanych aneksów dokumentujących życie ks. Jana Poddębniaka. Autorka przyjęła układ chronologiczno-problemowy, który obrazuje bieg życia jej bohatera i towarzyszące mu uwarunkowania. W pierwszych 7 rozdziałach są przedstawione kolejno: Dzieciństwo, młodość i formacja duchowa ks. Jana Poddębniaka; W pierwszych parafiach: Gościeradów, Niedrzwica Kościelna, Chełm. Prokurator Wyższego Seminarium Duchownego w Lublinie; W obliczu zagrożenia – okres wojny i okupacji; Kościół lubelski wobec zmian ustrojowych po zakończeniu wojny. Postawa ks. Jana Poddębniaka; Na celowniku służb bezpieczeństwa – probostwo w parafii p. w. św. Bartłomieja w Niedrzwicy Kościelnej (1946-1955); Pod nadzorem służb – probostwo w Parafii p.w. św. Stanisława BM w Czemiernikach; Ostatnie lata pracy i życia Księdza Prałata. Końcowe 2 rozdziały noszą tytuł Duszpasterstwo księdza prałata oraz Ksiądz Prałat w społeczności parafialnej – gospodarz, społecznik, stryj.

Dużą wartością pracy jest obszerny aneks zawierający dokumenty wytworzone przez aparat bezpieczeństwa, korespondencję urzędową oraz wspomnienia osób, które zetknęły się w swym życiu z kapłanem, jak i biogramy wybranych kapłanów czemiernickich. Istotnym uzupełnieniem biografii jest ikonografia, dr hab. A. Łosowska dołączyła do książki zbiór 88 fotografii osób i dokumentów związanych z opisywanym tematem.

Prezentowana książka dr hab. Anny Łosowskiej wpisuje się w nurt biografistyki kościelnej. Jest refleksją naukową nad dziejami Kościoła i pomaga zrozumieć rzeczywistość społeczną opisywanych czasów. Biografie duchownych są interesującymi portretami osób, które poświęcały życie niesieniu wiary we własnych wspólnotach. Ukazują ludzi nierzadko heroicznych, którzy poświęcali całe swoje życie dla wspólnoty Kościoła. Takim duchownym był ksiądz Jan Poddębniak. Zarysowany obraz ks. prałata Jana Poddębniaka jest wielowymiarowy. Portretuje osobę, która ratowała życie ludzkie, nie tylko dwóm Żydówkom Sarze i Lei Bass, chrzcząc je oraz wyrabiając im polskie dokumenty, a następnie umożliwiając wyjazd do Rzeszy w ramach tzw. pracy przymusowej (ks. Jan otrzymał za to w 1986 r. medal „Sprawiedliwy wśród narodów świata”[3]), ale i tym których wspierał w obozie na Majdanku, organizując zaopatrzenie w potrzebne rzeczy, czy więzionym na Zamku Lubelskim. Obojętnie, czy „[…] pędząc na rowerze, na tzw. balonówce na wysokich oponach, a potem na motocyklu […] był zawsze kapłanem. Bardzo swobodnie korzystał z wszystkich form pracy, stroju, zachowania, ale zawsze był jeden: zgarniał nas w kierunku, którym żyje Kościół i potrzeby wiernych. Dwadzieścia cztery godziny na dobę. […] Kapłaństwo i służba wiernym była istotą jego osobowej męskiej sylwetki” ^[4] .

Anna Romanowska
Archiwum UMCS