Senat RP na pamiątkę setnej rocznicy powstania Polskiego Towarzystwa Botanicznego ustanowił rok 2022 Rokiem Botaniki. Miało to na celu podkreślenie zasług polskich botaników dla światowej nauki. Proszę więc o wyjaśnienie, czym zajmują się botanicy, jak wygląda ich praca.
Botanika, mówiąc najkrócej, to nauka o roślinach: ich budowie, klasyfikacji, rozwoju i procesach, które w nich zachodzą lub na nie wpływają. Składa się z wielu różnych działów. Polskie Towarzystwo Botaniczne, które zostało tutaj przywołane, posiada kilkanaście specjalistycznych sekcji tematycznych w pewien sposób odzwierciedlających złożoność i bogactwo zagadnień, jakimi zajmuje się botanika. Mamy zatem botaników specjalizujących się w danym dziale, np. taksonomów, geobotaników, fizjologów roślin, lichenologów, dendrologów itd. Botanicy prowadzą swoje badania w terenie. Zajmują się roślinami, które rosną w danym miejscu, badają ich siedliska, stanowiska, populacje, zależności zachodzące między nimi i innymi organizmami bądź ich środowiskiem. Niektórzy botanicy zajmują się florą rodzimą danego kraju, a inni z kolei wyjeżdżają, aby poznawać florę odległych miejsc, zwracając szczególną uwagę na gatunki rzadkie i zagrożone wyginięciem. Botaników można również spotkać w laboratoriach, gdzie przy pomocy bardzo specjalistycznej aparatury m.in. poznają cechy budowy, procesy życiowe roślin, analizują skład związków w nich zawartych itd.
Botanika to wspaniała nauka, dzięki której możemy dowiedzieć się wielu rzeczy na temat otaczającej nas natury.
Różnego rodzaju rośliny towarzyszą nam na co dzień. W jaki sposób wpływają na nasze zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne?
Myślę, że o ich wpływie na nasze zdrowie fizyczne łatwiej jest powiedzieć bądź łatwiej ten wpływ stwierdzić m.in. dlatego, że rośliny dostarczają nam niezbędnego do życia tlenu. Ponadto rośliny stanowią podstawowy składnik naszego pożywienia. Niektóre zjadamy w całości, inne mają jadalne części, np. liście, owoce czy korzenie. Dostarczają nam witamin i minerałów potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania.
Natomiast jeśli chodzi o sferę psychiczną, to na pewno obcowanie z roślinami, ich pielęgnacja w domu, czy praca w ogrodzie wpływają na nas uspokajająco. Gdy idziemy na spacer, na łąkę czy do lasu, to nie tylko dbamy o swoją kondycję fizyczną, ale także mamy do czynienia z kojącym wpływem natury. My nawet chyba nie jesteśmy do końca świadomi, że to właśnie rośliny wpływają pozytywnie na nasz nastrój. Sam ich kolor – zielony – jest kojący dla oczu, co szczególnie dziś, gdy jesteśmy bombardowani licznymi bodźcami, oddziałuje wręcz terapeutycznie na nasz organizm.
Nie sposób także pominąć dekoracyjnej roli, jaką pełnią w naszym otoczeniu, dostarczając pozytywnych wrażeń estetycznych. Ktoś może jednak powiedzieć, że ma alergię i nie może jeść niektórych roślin, wdychać zapachów unoszących się z pyłków, które w różnych okresach roku produkują trawy, krzewy lub drzewa. Tak też się oczywiście zdarza. Ale gdy porównamy liczbę wad i zalet roślin, to tych drugich jest zdecydowanie więcej.
A czy istnieją specjalne gatunki roślin, którymi powinniśmy się otaczać, aby mieć lepsze samopoczucie, a może jest wręcz odwrotnie i powinniśmy jakichś unikać?
Jest wiele roślin, które – jak już powiedziałam – bardzo pozytywnie na nas wpływają, ale istnieją też rośliny, które są trujące. To jednak nie znaczy, że one same w sobie, tylko przez to, że istnieją, stanowią dla nas zagrożenie. Jeśli np. dana roślina zawiera trujące substancje, to po prostu nie powinniśmy jej jeść czy dotykać. Powinniśmy mieć pewną wiedzę o florze, która nas otacza i tego uczymy się od najmłodszych lat.
Jest wiele roślin pożytecznych, które wręcz zaleca się, aby uprawiać w mieszkaniach i domach. Wśród nich warto wymienić chociażby paprocie, zielistki, sansewierie czy skrzydłokwiaty. Na podstawie różnych badań stwierdzono, że neutralizują one szkodliwe substancje, oczyszczają powietrze z toksyn, tj. amoniaku, acetonu, benzenu, formaldehydu, ksylenu, toluenu czy dwutlenku węgla. Otaczamy się różnymi przedmiotami, które są nam oczywiście niezbędne, jak meble, urządzenia elektroniczne, remontujemy mieszkania: malujemy ściany, wymieniamy podłogi, kładziemy nowe wykładziny, czy po prostu sprzątamy, używając różnych środków czyszczących. Jednocześnie nie do końca jesteśmy świadomi, że mamy wokół siebie właśnie tak wiele źródeł substancji dla nas niekorzystnych.
Jeśli mieszkamy w dosyć szczelnych pomieszczeniach, to samo wietrzenie nie zawsze będzie wystarczające. Tu z pomocą właśnie przychodzą nam rośliny. Takich pożytecznych roślin można wymienić bardzo dużo, a informacje na ich temat bez problemu znajdziemy w Internecie. Oprócz tego, że filtrują powietrze ze szkodliwych substancji, to mają jeszcze jedną zaletę – są zazwyczaj dekoracyjne i tym samym, o czym już wspomniałam, poprawiają nasze samopoczucie.
Co możemy zrobić, aby pomóc roślinom pięknie rosnąć. Jak należy o nie dbać? Czy musimy posiadać jakieś specjalne umiejętności?
Myślę, że przede wszystkim trzeba je lubić, mieć do nich dużo serca oraz posiadać chociaż podstawową wiedzę na ich temat, np. gdy chcemy posadzić jakąś roślinę w doniczce i umieścić w mieszkaniu na parapecie okiennym, to powinniśmy wiedzieć, jakie ma wymagania: czy potrzebuje dużo światła, czy mało, jakie lubi podłoże (kwaśne czy zasadowe), czy to będzie niewielka roślina, która może stać na parapecie, czy może po kilku latach urośnie do sporych rozmiarów i będzie potrzebować znacznie więcej przestrzeni, by prawidłowo się rozwijać. Gdy zdobędziemy takie informacje, to będziemy wiedzieć, jak o nią dbać.
Jeśli roślina pięknie rośnie, to znak dla nas, że się nią dobrze opiekujemy. Jeśli jednak zauważymy jakieś nieprawidłowości, to być może coś zrobiliśmy nie tak i musimy poszukać przyczyny.
Oczywiście istnieją pewne ogólne zasady, którymi powinniśmy się kierować. Na przykład rośliny doniczkowe co jakiś czas potrzebują przesadzenia do większej doniczki, a drzewa i krzewy w ogrodzie odpowiedniego przycięcia gałęzi, starych lub chorych pędów. Zarówno jedne, jak i drugie wymagają właściwego nawożenia. Warto pamiętać, że w przypadku roślin doniczkowych w okresie zimowym nawożenie powinno być ograniczone lub należy go w ogóle zaniechać aż do wiosny. Jeśli chcemy mieć piękne kwiaty, to musimy dostarczyć roślinie specjalnych substancji zawierających minerały, które będą ją pobudzały do tworzenia pąków kwiatowych.
I tak na koniec, jeśli kochamy rośliny i lubimy się nimi zajmować, to umiejętności pojawiają się samoistnie, nawet nie zauważymy, kiedy staniemy się specjalistami w ich pielęgnacji. Są ludzie, o których mówi się, że mają dobrą rękę do roślin, ale są też ludzie, którzy nie chcą bądź nie potrafią tego robić. Generalnie większość osób, które spotykam, rośliny lubi i je uprawia, a jeśli nie uprawia, a ma potrzebę obcowania z nimi, przychodzi np. do Ogrodu Botanicznego UMCS na spacer, żeby je tu oglądać i przy okazji odpoczywać.
Rozmawiała Magdalena Cichocka
Fot. Bartosz Proll
