Ogłoszenie Organizatorów XX Lubelskiego Festiwalu Nauki na początku czerwca 2024 roku zmobilizowało pasjonatów astronomii z Instytutu Fizyki UMCS, by pokazać różne możliwości i techniki obserwacji naszej gwiazdy dziennej. Pokazy Słońca przez teleskopy odbyły się jako projekt LFN nr. U241, którego kierownikiem był prof. UMCS Tomasz Kwapiński. Pokazy trwały przez trzy dni: 17, 18 i 19 września w godzinach od 11:00 do 14:00, a miejscem pokazów był plac Marii Curie-Skłodowskiej, w pobliżu pomnika patronki UMCS. W dyspozycji organizatorów były dwa namioty, w tym jeden przeznaczony do obsługi zestawu komputerowego z dużym monitorem LCD, sprzężonego z kamerą astronomiczną zainstalowaną na teleskopie SolarMax Coronado.
W obsłudze pokazów Słońca udział wzięły następujące osoby:
– dr hab. Tomasz Kwapiński, prof. UMCS
– kierownik projektu festiwalowego,
– dr hab. Radosław Zaleski, prof. UMCS,
– dr Piotr Sagan – pracownik IF UMCS,
– mgr Mieczysław Paradowski – emeryt UMCS, wolontariusz,
– inż. Bogumił Bielak – emeryt, wolontariusz,
– Zbigniew Rzepka – emeryt UMCS, wolontariusz,
oraz Martyna Łopuszyńska, Amelia Grzywacz, Maja Stafińska (studentki Wydziału Matematyki, Fizyki i Informatyki UMCS) i Jan Kwapiński (student Wydziału Elektrotechniki i Informatyki PL).
Każdy członek zespołu był przydzielony do swoich zadań: do obsługi sprzętu astronomicznego i objaśniania osobom odwiedzającym obrazów tarczy Słońca. Zaangażowane przy projekcie studentki WMFiI, przy wsparciu najbardziej doświadczonych miłośników astronomii, poradziły sobie znakomicie podczas trzech dni pokazów.
Zestaw teleskopu słonecznego SolarMax 40BF10 firmy Coronado z zainstalowaną kamerą astronomiczną ZWO ASI 585MC podłączoną do komputera przenośnego z dużym zewnętrznym monitorem LCD, obsługiwany był przez prof. UMCS Radosława Zaleskiego oraz studenta Jana Kwapińskiego. W ramach obsługi zestawu pokazywali oni publiczności tarczę Słońca w linii H-alfa na ekranie monitora LCD. To właśnie bezpośrednia transmisja „na żywo” obrazu z teleskopu SolarMax Coronado na ekran dużego monitora wzbudziła bardzo duże zainteresowanie uczestników Festiwalu.
Fot. 3. Teleskop SolarMax 40BF Coronado z zainstalowaną kamerą ZWO ASI 585MC oraz obraz powierzchni Słońca rejestrowany przez kamerę i wyświetlany na ekranie monitora LCD. (fot. T.Kwapiński)
Załączone poniżej reportażowe zdjęcia dobrze obrazują zamysł organizatorów by pokazać możliwości od obserwacji wizualnych Słońca na ekranach przytwierdzonych do teleskopów, po fotografowanie Słońca przy użyciu smartfonów przyłożonych do okularów teleskopów. Plamy słoneczne, czyli chłodniejsze obszary tarczy Słońca, były bardzo dobrze widoczne i łatwe do sfotografowania.
Najważniejszym sprzętem, jakim dysponowano na pokazach był wspomniany wcześniej zestaw do obserwacji Słońca w linii H-alfa, a mianowicie:
Kamerę zamocowano przy użyciu noska 1,25" w wyciągu okularowym teleskopu SolarMax, oraz podłączono kablem sygnałowym do komputera, co pozwoliło nie tylko pokazywać na żywo tarczę Słońca na dużym monitorze, ale także równocześnie rejestrować obrazy Słońca na dysku do dalszej obróbki komputerowej.
Wykorzystując soczewkę Barlowa 3x do teleskopu SolarMax Coronado mogliśmy oglądać i fotografować fragmenty tarczy Słońca z dobrze widoczną strukturą włókien, plam słonecznych oraz protuberancje.
Wykonano także serię klatek fotograficznych obejmujących całą tarczę Słońca, by później w procesie dalszej obróbki komputerowej uzyskać materiał do stackowania w celu otrzymania jak najlepszego obrazu tarczy słonecznej wraz z protuberancjami i obłokami plazmy na skraju tarczy. Efektem wykonanej obróbki jest załączone poniżej zdjęcie Słońca.
Orientację Słońca na zdjęciu określono wg wieloletniego katalogu obserwacyjnego Słońca, prowadzonego przez NASA i dostępnego pod adresem: https://soho.nascom.nasa.gov/data/synoptic/sunspots_earth/ . Porównując otrzymany obraz tarczy słonecznej w linii H-alfa ze zdjęciem zamieszczonym w/w katalogu, łatwo można zauważyć w przynajmniej trzech obszarach nawiązanie do grup plam widocznych w świetle widzialnym. Przyjmując sposób prezentacji tarczy słonecznej w katalogu jako wzorcowy, potraktowano fotografię Słońca zamieszczoną w katalogu NASA, jako odniesienie do zorientowania zdjęcia otrzymanego z obserwacji w czasie Festiwalu.
Na powyższym zdjęciu łatwo można rozpoznać jądra grup plam słonecznych. Ciemne włókna na tle tarczy to są protuberancje, zaś jasne obszary to obłoki plazmy słonecznej w chromosferze. Na skraju tarczy i ponad nią uwidocznione są protuberancje oraz obłoki plazmy.
W trakcie Festiwalu uczestnicy pokazów Słońca mogli jeszcze korzystać z następujących teleskopów:
Projekt „Pokazy Słońca przez teleskopy” skierowany był dla wszystkich chętnych i zainteresowanych obserwacjami Słońca, a część osób, zwłaszcza grupy zorganizowane, dokonywały rejestracji na wybraną godzinę pokazów. Pozwoliło to później na określenie ilości osób przybyłych na pokazy. W ostatnim dniu przed rozpoczęciem pokazów zarejestrowało się 506 osób. Liczba osób przybyłych na pokazy, ale niezarejestrowanych jest trudna do określenia – można jednak bezpiecznie oszacować ich liczbę na co najmniej 200 osób. Zatem ogółem w naszych pokazach uczestniczyło ponad 700 osób.
Podsumowując, tegoroczna edycja projektu „Pokazy Słońca przez teleskopy” w ramach jubileuszowego, XX Lubelskiego Festiwalu Nauki odniosła sukces: mieliśmy wspaniałą słoneczną pogodę, zgrany zespół pasjonatów astronomii i dobrze wyposażone 7 stanowisk obserwacyjnych. To wszystko przyczyniło się to tego, że w czasie trzech dni nasze pokazy astronomiczne cieszyły się dużym zainteresowaniem osób w różnym przedziale wiekowym. Można zastanowić się, czy nie warto stworzyć na terenie UMCS stałej placówki obserwacyjno-popularyzującej tą piękną dziedzinę wiedzy o Wszechświecie.
Opracowanie: Zbigniew Rzepka, Tomasz Kwapiński
