Pani projekt, który uzyskał finansowanie w konkursie MINIATURA Narodowego Centrum Nauki, nosi tytuł: „Wrogościnność i solidarność społeczna: artystyczny aktywizm na granicy meksykańsko-amerykańskiej jako przykład walki z wykluczającymi praktykami”. Proszę na wstępie wytłumaczyć, co kryje się pod pojęciem „wrogościnność”?
Wrogościnność” jest pojęciem ukutym przez Jacques’a Derridę. Wychodząc od teorii gościnności proponowanych przez Immanuela Kanta i Emmanuela Levinasa, Derrida zauważa, że bez względu na założenia gościnność nie jest ani uniwersalna, ani bezwarunkowa, ale aporetyczna z natury i obwarowana ograniczeniami. Swoje rewizje tego pojęcia Derrida opublikował w książce pt. Of Hospitality, która powstała na podstawie cyklu seminariów z 1996 r., oraz w eseju pt. Hostipitality z 2000 r. W ten sposób dochodzimy do „wrogościnności”, gdyż tak można przetłumaczyć oryginalny tytuł francuski eseju oraz jego angielskie tłumaczenie. Termin ten odzwierciedla złożony i niejednokrotnie sprzeczny charakter gościnności – zarówno w sensie konceptualnym, jak i językowym, który ukazuje potencjał wrogości w gościnności (ich współzależność) i wpływa na relacje gospodarz – gość. Gościnność często bywa chwilowa, ograniczona wielorakimi warunkami i niejednokrotnie przemienia się we wrogość.
Na czym dokładnie chce się Pani skupić w swoich badaniach?
Celem mojego projektu jest przeanalizowanie, w jaki sposób wrogościnność obecna jest w życiu Latynosów w Stanach Zjednoczonych oraz jak artyści i aktywiści tworzący swoje prace dosłownie na granicy meksykańsko-amerykańskiej walczą z wykluczającymi praktykami i w ramach solidarności społecznej (z ang. conviviality) wspierają imperatyw dialogu z innym (który w ten sposób przestaje być obcym) poprzez tworzenie stref kontaktu, w których wybrzmiewają wielorakie historie pogranicza. Artyści i aktywiści, których prace analizuję w projekcie, w swoich przedstawieniach granicy uwzględniają przemiany społeczno-ekonomiczne oraz historyczne w tym rejonie.
Drugą kwestią podejmowaną w projekcie jest problem przekłamań historycznych związanych z przestrzenią granicy meksykańsko-amerykańskiej, tego, w jaki sposób teraźniejszość dominuje nad historią pogranicza i zarazem definiuje podejście do tej przestrzeni i osób ją zamieszkujących oraz jak konflikt ten jest obrazowany w sztuce latynoskiej tworzonej w Stanach Zjednoczonych. Należy tu wspomnieć, że w dyskusjach dotyczących Latynosów w USA, a zwłaszcza Meksykanów, dominującym paradygmatem stał się paradygmat imigranta, który zakłada, że każda osoba pochodzenia latynoskiego mieszkająca w USA jest nowo przybyłym imigrantem. Takie podejście w dużej mierze nie uwzględnia skomplikowanej historii osób pochodzenia meksykańskiego, ignorując tzw. rdzenny paradygmat, który także opisuje historię tej grupy etnicznej w USA.
Consuelo Jimenez Underwood, Ana Teresa Fernández, JR, M. Jenea Sanchez czy Ronald Rael to artyści, których prace uwzględniają skomplikowaną historię pogranicza, a co za tym idzie – ilustrują obydwa wyżej wspomniane paradygmaty. Często odwołują się do przestrzeni pogranicza sprzed militaryzacji granicy meksykańsko-amerykańskiej jako do przestrzeni bez granic i podkreślają rolę dialogu międzykulturowego i między społecznościami, co wpisuje się w założenia solidarności społecznej i ma na celu zwalczanie praktyk wykluczających konkretne grupy społeczne.
Czy szeroko pojęta twórczość pisarzy i artystów pochodzenia latynoskiego ma wpływ na amerykańskie społeczeństwo, a temat etniczności jest widoczny w literaturze i produkcjach kulturowych? Czy stosowane przez twórców zabiegi artystyczne przekładają się w jakiś sposób na jej lepszy odbiór/większe zrozumienie?
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, gdyż to, na ile taka twórczość może mieć jakikolwiek wpływ zależy w dużym stopniu od odbiorcy. Jak wiadomo, społeczeństwo amerykańskie jest mocno zróżnicowane i dodatkowo w chwili obecnej bardzo spolaryzowane, a u sporej grupy popularnością cieszą się populistyczne slogany, co było widać chociażby w ostatnich wyborach połówkowych. Wydaje mi się, że w dużej mierze ta twórczość ma wpływ na społeczeństwo, ale ten wpływ i reakcje na nią zależą od tego, kim jest jej odbiorca i czy w ogóle ma możliwość zapoznania się z tą twórczością.
Temat etniczności pojawia się obecnie w licznych dziełach literackich i produkcjach kulturowych – jeśli mówimy tylko o Latynosach, to są to prace dotyczące naprawdę wielorakich problemów: od kwestii granicy i migracji po tematy tożsamościowe, polityczne, rolę kobiet w tej społeczności, rolę religii czy w końcu rosnący obecnie rynek książek dla dzieci i młodzieży. Książka Sandy Cisneros pt. The House on Mango Street jest omawiana w wielu szkołach średnich w Stanach Zjednoczonych. Zatem takie próby przybliżenia kwestii dotyczących społeczności latynoskiej w USA są obecne. Na ich widoczność wpływają też w pewnej mierze inne ruchy społecznościowe, jak np. #BlackLivesMatter. Jeśli chodzi o performances wspomnianych wyżej artystek i artystów, to często przyciągają one nie tylko ludzi mieszkających na pograniczu, ale też osoby z odległych od granicy miejsc. Dzięki mediom społecznościowym odzew na takie akcje jest zdecydowanie większy, a często też w ten sposób informacje o tych wydarzeniach trafiają do pozostałych mediów. Kwestie migracji, migrantów, uchodźców i stosunek do nich wydają się jednymi z najbardziej istotnych problemów współczesnego świata. Dlatego też interdyscyplinarne badanie granic, ich przekraczania oraz mechanizmów pojawiania się i funkcjonowania wrogościnności, a także prób tworzenia stref kontaktu w ramach solidarności społecznej jawi się obecnie jako jedna z istotniejszych kwestii badawczych.
Rozmawiała Katarzyna Skałecka
Fot. Bartosz Proll
