Miło jest nam zakomunikować, że Tradycje Wigilii Bożego Narodzenia w Polsce zostały decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 15 stycznia 2025 wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.
Wpis na Krajową listę otwiera możliwość wpisu na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO. Przygotowaniem takiego wniosku zajmuje się Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Departament Ochrony Zabytków) w wraz z Ukrainą i Litwą, która koordynuje wniosek.
Tradycje polskiej Wigilii są zróżnicowane regionalnie, przebogate w symbole, kolędy, kulinaria, wymianę darów, świąteczny wystrój i praktyki religijne w domach, kościołach i na cmentarzach. Odziedziczyliśmy te tradycje po poprzednich pokoleniach i zobowiązani jesteśmy przekazać jak najwięcej następnym generacjom. Niech wpis na krajową listę dziedzictwa niematerialnego i na Listę UNESCO będzie naszym świadectwem głębokiego szacunku dla tradycji Wigilii – ważnego elementu kultury polskiej (Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego).
Departament Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jesienią 2024 roku poprosił Katedrę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej o pomoc w przeprowadzeniu konsultacji społecznych, koordynację prac nad wnioskiem na Krajową listę oraz wsparcie w przygotowaniu wniosku na Listę UNESCO. Dla Katedry jest to poważne zadanie, ogromne wyróżnienie i zaszczyt. Tym większa radość, że wpis tradycji wigilijnych na Krajową Listę został sfinalizowany. Kierownik Katedry, dr hab. Katarzyna Smyk, prof. UMCS, zaprosiła do współpracy przy wniosku grupę ekspertów, instytucji i organizacji. Zaproszenie to przyjęli i czynnie włączyli się w prace nad opisem tradycji wigilijnych do jednego z punktów wniosku:
- z Katedry Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego INoK UMCS:
• dr Beata Maksymiuk
• dr Agata Kusto
• dr Agnieszka Kościuk-Jarosz
• dr hab. Katarzyna Smyk, prof. UMCS – koordynatorka całości prac nad wnioskiem, kierownik Katedry
- z innych instytucji i jednostek badawczych:
• dr Hubert Czachowski – dyrektor Muzeum Etnograficznego im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu
• ks. dr Marcin Kołodziej – Wydział Teologiczny Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• dr Tomasz Kosiek – Zakład Kulturoznawstwa Uniwersytetu Rzeszowskiego
• mgr Hanna Łopatyńska – Muzeum Etnograficzne im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu
• dr Andrzej Ner – doktor Instytutu Nauk o Kulturze UMCS
• ks. Grzegorz Brudny – proboszcz Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Lublinie
• dr hab. Aneta Rayzacher-Majewska, prof. UKSW – Katedra Katechetyki Fundamentalnej i Materialnej w Instytucie Nauk Teologicznych Wydziału Teologicznego UKSW w Warszawie
Instytucje i organizacje z terenu całej Polski zgodziły się na oficjalne ujęcie we wniosku krajowego i UNESCO w charakterze podmiotów wspierających depozytariuszy tradycji wigilijnych na obszarze swojego działania (kolejność alfabetyczna; w tym też instytucje odpowiedzialne za programy wpisane do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie dziedzictwa niematerialnego):
1. Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy” w Bukowinie Tatrzańskiej
2. Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu
3. Centrum Spycimierskie Boże Ciało w Spycimierzu
4. Centrum Kulturalne w Przemyślu
5. Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej – sekcja Regionalnego Centrum Kultur Pogranicza w Krośnie
6. Fundacja Dla Dziedzictwa
7. Fundacja Wspomagania Wsi
8. Gminny Ośrodek Kultury w Narolu
9. Instytut Śląski
10. Katedra Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Instytutu Nauk o Kulturze UMCS
11. Małopolskie Centrum Kultury „Sokół” w Nowym Sączu
12. Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi
13. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku
14. Muzeum Etnograficzne im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu
15. Muzeum Etnograficzne w Zielonej Górze-Ochli
16. Muzeum Fabryki w Łodzi
17. Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie
18. Muzeum Krakowa – Centrum Interpretacji Niematerialnego Dziedzictwa Krakowa
19. Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
20. Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej
21. Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie
22. Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie
23. Muzeum Narodowe w Poznaniu
24. Muzeum Narodowe w Szczecinie
25. Muzeum Okręgowe w Rzeszowie
26. Muzeum Okręgowe w Suwałkach
27. Muzeum Regionalne w Zwoleniu
28. Muzeum Rolnictwa im. ks. K. Kluka w Ciechanowcu
29. Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo-Parkowy
30. Muzeum Wsi Kieleckiej
31. Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu
32. Muzeum Wsi Radomskiej
33. Muzeum Ziemi Tarnowskiej
34. Muzeum Ziemi Sądeckiej w Nowym Sączu
35. Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
36. Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej w Wasilkowie
37. Radiowe Centrum Kultury Ludowej – Polskie Radio S.A. Program 2
38. Smartlink Sp. z o.o.
39. Stowarzyszenie Twórców Ludowych
40. Tarnogrodzki Ośrodek Kultury
41. Towarzystwo Kultury Teatralnej Ziemi Lubelskiej
42. Trzebiatowski Ośrodek Kultury
Zdjęcia do wniosku na listę krajową i Listę UNESCO dostarczyli badacze, muzealnicy i osoby prywatne z całej Polski, przyjmując zaproszenie Katedry NDZK:
• Małgorzata Bandosz
• Dr Joanna Banik
• dr Jolanta Dragan
• Magdalena Fołta
• Justyna Kalandyk
• Łukasz Kopeć
• Dr Katarzyna Kraczoń
• Muzeum Krakowa
• Teresa Muszyńska
• Paweł Onochin
• Anna Piera
• Dr Janusz Radwański
• Katarzyna Smyk
• Dr Małgorzata Strzelec
• Dr Andrzej Iwo Szoka
• Monika Śliwa
• Helena Urbańczyk
• Karolina Witt
• Jakub Zawadziński
• Jakub Żeligowski
oraz
• Muzeum Wsi Kieleckiej
• Muzeum Narodowe w Szczecinie
• Muzeum Ziemi Sądeckiej w Nowym Sączu
• Stowarzyszenie Twórców Ludowych
* * *
Katedra Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UMCS pragnie serdecznie podziękować wszystkim osobom zaangażowanym w przygotowanie wniosku, pozyskanie fotografii, wsparcie idei ochrony tradycji wigilijnych autorytetem swojej instytucji czy organizacji. Dziękujemy za zaufanie!
Osobne podziękowania pragniemy skierować do Polaków, którzy zechcieli poprzeć proces wpisu tradycji wigilijnych na listy dziedzictwa niematerialnego poprzez ankietę Katedry NDZK (realizowaną za pomocą aplikacji UMCS i wedle zasad przetwarzania danych obowiązujących na UMCS). Do 11 lutego 2025 roku na ankietę odpowiedziało ponad tysiąc stu respondentów z całej Polski i spoza jej granic. Szanowni Państwo, to dzięki Waszym głosom tradycje Wigilii Bożego Narodzenia są chronione narzędziami Konwencji UNESCO 2003!
Ankieta działa nadal i wciąż można za jej pomocą popierać wpis tradycji wigilijnych na Listę UNESCO:
W imieniu Katedry
Dr hab. Katarzyna Smyk, prof. UMCS
– Kierownik Katedry NDZK UMCS – koordynatorka całości prac nad wnioskiem
– przewodnicząca Rady ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w kadencjach 2019-2027)
– ekspertka w zakresie niematerialnego dziedzictwa kulturowego
– K.Smyk@umcs.pl
