Absolwent archeologii z roku 1981. Kolejne stopnie naukowe zdobył w IHKM PAN – doktorat (1989) i na Wydziale Historycznym UJ – habilitacja (1996) oraz tytuł profesorski (2003). Autor i współautor ponad 270 publikacji, w tym 20 książek/monografii. Specjalizacja naukowa – archeologia epoki brązu i wczesnego żelaza. Jego najważniejsze odkrycie to tzw. aglomeracja chotyniecka – zachodnia rubież Scytii. W latach 1981–2008 pracował w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie (w latach 1990–2008 pełnił funkcję dyrektora), od 1997 r. (po habilitacji) na WSP Rzeszów. Od 2021 r. pracuje na Uniwersytecie Rzeszowskim, którego był twórcą i dyrektorem Instytutu Archeologii (1999–2008). W latach 2008–2012 dziekan Wydziału Socjologiczno-Historycznego, w latach 2012–2016 – prorektor ds. nauki, od grudnia 2015 r. do sierpnia 2016 r. p.o. rektora, a w latach 2016–2020 i 2020–2024 – rektor UR.
Od 2015 r. członek-korespondent, a od 2021 r. członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności. Wieloletni członek Komitetu Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN (w latach 2015–2019 wiceprzewodniczący, a w latach 2020–2023 przewodniczący). Posiadacz wielu odznaczeń i wyróżnień, m.in. Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski, Złotego Krzyża Zasługi, Srebrnego i Brązowego Medalu „Gloria Artis” Zasłużony dla Kultury Polskiej, Złotego Medalu Polskiej Akademii Biznesu. Od roku 2019 Honorowy Obywatel Miasta Rzeszowa, a od 2024 r. posiadacz Medalu Signum Uniwersitatis KUL.
