Centrum Europy Wschodniej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie jest jednostką naukowo-badawczą działającą w obszarze problematyki Europy Wschodniej w znaczeniu geograficznym, politycznym, historycznym i cywilizacyjnym. Po upadku ZSRR i rozpadzie Jugosławii na arenie międzynarodowej powstała grupa państw, która po II wonie światowej była nieobecna lub nie odgrywała znaczącej roli w życiu politycznym i gospodarczym Europy. Państwa te nie tylko funkcjonują jako suwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych, lecz w miarę rozwoju swojego potencjału społecznego, gospodarczego i militarnego kształtują procesy oraz wydarzenia polityczne w Europie, w poszczególnych regionach kontynentu oraz na świecie.
Podmiotowość polityczną rozwijają zwłaszcza Ukraina, państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia), bałkańskie (Serbia, Chorwacja, Słowenia) i kaukaskie (Gruzja, Armenia, Azerbejdżan), stając się członkami Unii Europejskimi i Sojuszu Północnoatlantyckiego, kandydatami do członkostwa we wspólnocie euroatlantyckiej lub jej partnerami. Współcześnie niektóre z państw wschodnioeuropejskich (Mołdawia, Białoruś, Azerbejdżan) są słabo obecne w polityce europejskiej, działalności ideotwórczej oraz badaniach naukowych. Niezależnie od swojego statusu, państwa znajdujące się w Europie Wschodniej, cały region oraz społeczeństwa wschodnioeuropejskie są również przedmiotami odniesienia w polityce zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej oraz dla podmiotów działających na jej terytorium (przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, ruchy społeczne, kościoły i związki wyznaniowe, partie polityczne), a także obywateli polskich (politycy, samorządowcy, przedsiębiorcy, turyści).
Odrębny przedmiot zainteresowań stanowi Federacja Rosyjska, która chociażby z racji przeszłości imperialnej carskiej Rosji i ZSRR oraz aktualnego potencjału zmierza w kierunku restytucji utraconej potęgi w skali globalnej lub przynajmniej odgrywania roli mocarstwa regionalnego w Europie Wschodniej. Nie ulega wątpliwości, iż w danym obszarze geograficzno-cywilizacyjnym w najbliższych dekadach będą ścierać się interesy różnych państw i organizacji międzynarodowych. Ta sytuacja w połączeniu ze złożonością globalizacji oraz procesów transformacyjnych i integracyjnych dyktuje dziś potrzebę posiadania specjalistów orientujących się w problematyce Europy Wschodniej w zakresie polityki, kultury, gospodarki, społeczeństwa, turystyki. Bez uwzględnienia określonych systemów – politycznego, społecznego, prawnego, ekonomicznego, mentalnościowego i światopoglądowego – oraz mechanizmów decyzyjnych w dużym stopniu jest utrudnione prognozowanie w różnych sferach i związane z nim podejmowanie optymalnych decyzji, od których zależy stan rzeczywistości politycznej, życia gospodarczego, ładu moralnego i społecznego w całej Europie.
Centrum Europy Wschodniej UMCS powstało jako odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie badawcze nad w/w problematyką. Zostało ono utworzone na mocy zarządzenia JM Rektora UMCS prof. dr hab. Andrzeja Dąbrowskiego z dnia 1 marca 2011 roku. Bardzo istotną cechą Centrum jest fakt, iż powstało ono na bazie ponad 10-letniej działalności Europejskiego Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów, które funkcjonowało w Lublinie w okresie 2000-2011 jako zalążek Uniwersytetu Polsko-Ukraińskiego. W ciągu niespełna 10 lat Kolegium wykazało się wybitną aktywnością naukową i dydaktyczną będąc organizatorem przeróżnych konferencji, warsztatów, debat naukowych i innych wydarzeń kulturalno-oświatowych i naukowo-badawczych. Wykłady otwarte dla społeczności akademickiej Lublina w ramach Kolegium wygłosili wybitni europejscy naukowcy i politycy, m.in.: Bogdan Osadczuk, Jarosław Isajewicz, Mykoła Żułynski, Adam Rotfeld, Zbigniew Kruszewski, Jerzy Kłoczowski, Jerzy Buzek, Daniel Beauvois, Paul Moreau, Chantal Millon-Delsol, Antoine Assaf, Giovanna Brogi Berkoff, Oxana Pachlovska i inni. Ponadto Kolegium było organizatorem licznych konferencji, prezentacji książek i innych wydarzeń kulturalno-oświatowych. W tym czasie w ramach Kolegium przeprowadzono 125 przewodów doktorskich, które wniosły istotny wpływ w rozwój nauki europejskiej.
