Pod koniec roku 2019 ukazał się nr 57 periodyku „Archaeologia Polona”, wydawanego przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie (edytor: Dagmara H. Werra). Jest to monograficzny zeszyt zredagowany przez Halinę Taras (Instytut Archeologii UMCS), Hannę Kowalewską Marszałek (IAiE PAN) i Sławomira Sałacińskiego (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie) w pięćdziesiątą rocznicę od wydania drukiem pracy Jana Kowalczyka pt. Początki neolitu na ziemiach polskich („Wiadomości Archeologiczne”, t. 34/2, s. 3-69). Zawarte w tej publikacji tezy i opinie wzbudziły wówczas szeroką dyskusję w środowisku polskiej archeologii i stały się inspiracją dla późniejszych badań.
Najnowszy zeszyt „Archaeologia Polona”, pt. The Neolithic in Polish Lands. Fundamentals, Research Directions and Interpretations of Cultural Systems – Fifty Years Ago and Today, zawiera wypowiedzi badaczy z polskich ośrodków archeologicznych – w kontekście badań z ostatnich lat – na temat charakteru przemian gospodarczych, technologicznych i kulturowych, jakie dokonały się w VI-III tysiącleciu przed Chrystusem na ziemiach polskich i w ich najbliższym sąsiedztwie. Większość artykułów dotyczy stanu wiedzy o genezie i początkach gospodarki wytwórczej na ziemiach polskich, w tym formowaniu się rodzimych neolitycznych struktur społeczno-kulturowych.
W tomie tym znajdują się także artykuły, które są spojrzeniem, z dzisiejszej perspektywy, na myśl badawczą J. Kowalczyka. Wspomniany badacz – w latach 1946-1955 i 1975-1989 pracownik Katedry Archeologii UMCS – ma ugruntowane miejsce w archeologii polskiej, zaś jego ustalenia i hipotezy do dzisiaj są cytowane w polskiej i zagranicznej literaturze. Takie retrospektywne podejście do dorobku tego wybitnego znawcy problematyki neolitu przyświecało uczestnikom jednodniowej konferencji naukowej („Początki neolitu na ziemiach polskich”. W setną rocznicę urodzin Jana Kowalczyka), która odbyła się w Lublinie 22 listopada 2018 r. Jej organizatorem był IA UMCS, przy współpracy IAiE PAN w Warszawie i PMA w Warszawie. Autorzy wygłoszonych i dyskutowanych wtedy referatów przygotowali obszerniejsze wypowiedzi do druku. Uzupełnienie stanowią prace odnoszące się do problematyki neolitu w wymiarze mikroregionalnym oraz symbolicznym.
W prezentowanym tomie „Archaeologia Polona” zamieszczono sześć artykułów naukowych autorstwa lub współautorstwa pracowników naszego Uniwersytetu – Instytutu Archeologii (J. Gurby, J. Nogaj-Chachaj, H. Taras, M. Szeligi i A. Zakościelnej), Katedry Geomorfologii i Paleografii (R. Dobrowolskiego, P. Mroczka oraz I. A. Pidek) i Katedry Geologii, Gleboznawstwa o Geoinformacji (J. Chodorowskiego).
Halina Taras
