Na podstawie sformułowanego w 1968 r. przez UNESCO Programu Man And Biosphere (MAB – człowiek i Biosfera) zainicjowane zostały interdyscyplinarne badania relacji między ludźmi i ich środowiskiem. Celem badań było wskazanie warunków harmonijnego roz­woju socjalnego i ekonomicznego z utrzymaniem miejs­cowych wartości kulturowych i ochroną naturalnego środowiska wraz z lokalnymi ekosystemami. Koncepcja zakłada pokrycie siecią rezerwatów biosfery głównych biomów, regionów oraz stref geograficznych. Ostateczna koncepcja rezerwatów biosfery została sformułowana w 1974 roku, a w 1976 r. powołano Światową Sieć Rezerwatów Biosfery (WNRB), jako przestrzeni osiągnięcia trwałej równowagi między zachowaniem różnorodności biologicznej, promowaniem rozwoju gospodarczego i utrzymania związanych z nimi wartości kulturowych. Koncepcja funkcjonowania Rezerwatów Biosfery ewoluowała wraz ze zmieniającymi się okolicznościami zewnętrznymi – zwłaszcza postępującą degradacją środowiska, zanikiem bioróżnorodności, wyczerpywaniem się nieodnawialnych zasobów naturalnych i klęską klimatyczną , a zwiększającą się antropopresją na ekosystemy.

Rezerwaty biosfery są podzielone na trzy strefy, w których stopniowo zmieniają się priorytety między celami ochrony przyrody a potrzebami i działalnością człowieka. I tak, strefa podstawowa (rdzeniowa) służy wyłącznie ochronie przyrody i zachowaniu różnorodności biologicznej; strefa buforowa jest wykorzystywana do działań kooperacyjnych, które są zgodne z użytkowaniem przyjaznym dla środowiska. Strefa ta jest również wykorzystywana do celów rekreacyjnych; zaś strefa przejściowa (współpracy) służy zrównoważonemu rozwojowi i zarządzaniu zasobami tego obszaru .

Cele strategiczne MAB na lata 2015-2025 określone zostały w Ramach Ustawowych WNBR.

Cel strategiczny 1. Ochrona bioróżnorodności, przywracanie i wzmacnianie usług ekosystemowych oraz wspieranie zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych. Utrata bioróżnorodności skutkuje redukcją usług ekosystemowych, stwarza bezpośrednie zagrożenia dla dobrostanu człowieka i jest miernikiem braków w równowadze ekosystemu. Utrata i fragmentacja siedlisk spowodowana presją antropocentryczną, a zwłaszcza niezrównoważonymi wzorcami konsumpcji i produkcji, jest główną przyczyną zmniejszania się bioróżnorodności na całym świecie. Obecna bezprecedensowa skala eksploatacji zasobów naturalnych wymaga ich lepszego zarządzania i wykorzystania.

Cel strategiczny 2. Przyczynianie się do budowania zrównoważonych, zdrowych i sprawiedliwych społeczeństw, gospodarek i prosperujących osiedli ludzkich w harmonii z biosferą. Wybór celu oparty został na twierdzeniu, że ludności na świecie w coraz większym stopniu żyje w szybko rozwijających się obszarach miejskich o różnej wielkości, co prowadzi do nadmiernej eksploatacji i niezrównoważonego wykorzystania ograniczonych zasobów naturalnych, przyspiesza zanieczyszczenie środowiska i jego degradację, co ma istotny wpływ na ludzkie zdrowie oraz dobrostan. Zdrowe, sprawiedliwe społeczeństwa i gospodarki oraz proekologiczne osiedla ludzkie są kluczowe dla osiągnięcia długoterminowej stabilności i rozwoju społecznego. Osiągnięcie tego celu wymaga dogłębnej znajomości dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, realiów społeczno-gospodarczych oraz innowacyjnego podejścia do zwiększania odporności na zamiany środowiskowe. Transgraniczne rezerwaty biosfery tworzą możliwości współpracy, sprzyjają harmonijnemu współistnieniu ludzi, ludzi i przyrody oraz promują kulturę pokoju w odniesieniu do korzystania ze wspólnych zasobów naturalnych i czerpania z nich korzyści przez wszystkich zainteresowanych.

Cel strategiczny 3. Ułatwienie nauki o bioróżnorodności i zrównoważonym rozwoju, edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju (ESD) i budowania potencjału. Rezerwaty biosfery, mogą mieć kluczowe znaczenie w operacjonalizacji i włączaniu nauki o zrównoważonym rozwoju na poziomie lokalnym i regionalnym w celu budowania wiedzy naukowej, identyfikowania najlepszych praktyk i wzmacniania powiązań między nauką, polityką oraz edukacją i szkoleniem na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Cel strategiczny 4. Wspieranie łagodzenia i adaptacji do zmian klimatu oraz innych aspektów globalnych zmian środowiskowych. Zgodnie z piątym Raportem Oceniającym Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), globalne ocieplenie jest bezdyskusyjnym faktem, wymagającym radykalnych zmian. Walory i możliwości rezerwatów biosfery w tym zakresie wskazane zostały już w Madryckim Planie Działań na rzecz Rezerwatów Biosfery (2008-2013) oraz Deklaracji Drezdeńskiej w sprawie Rezerwatów Biosfery i Zmian Klimatu (2011). Działania Rezerwatów biosfery powinny być włączane w krajowe i międzynarodowe strategie i polityki klimatyczne.

Procedura powołania rezerwatu biosfery UNESCO jest kilkustopniowa.

Rezerwaty biosfery tworzą i zgłaszają do Sieci UNESCO rządy krajowe, za pośrednictwem krajowych Komitetów MAB. Dla uznania i wpisania do Sieci, zgłoszonego obszaru muszą zostać spełnione określone minimalne kryteria.

Pierwsza grupa obligatoryjnych wymagań dotyczy funkcji, jakie każdy z rezerwatów biosfery ma spełniać. Są to: funkcja ochronna, i funkcja rozwojowa.

Druga grupa wymagań minimalnych dotyczy cech obszarów objętych statusem rezerwatu biosfery. Każdy rezerwat biosfery powinien zawierać trzy elementy: jeden lub więcej obszarów rdzeniowych, chronionych dla zachowania różnorodności biologicznej i utrzymania minimalnie zaburzonych ekosystemów; strefę buforową, wykorzystywaną do ­działań ekologicznych tj. edukacja ekologiczna, rekreacja, ekoturystyka i badania. Elastyczny obszar przejściowy zwany też obszarem współpracy, może obejmować różnorodne działania rolnicze, infrastrukturalne oraz inne sposoby użytkowania. Na tych obszarach społeczności lokalne, agencje zarządzające, naukowcy, organizacje pozarządowe, grupy kulturowe, podmioty gospodarcze i inne zainteresowane strony współpracują w celu zarządzania i zrównoważonego rozwoju zasobów obszaru.

W Polsce istnieje 11 rezerwatów biosfery UNESCO, w tym 3 transgraniczne, ale ich funkcjonowanie nie ma umocowania w przepisach prawa krajowego, brakuje spójnej koncepcji ich zarządzania, finansowania, monitorowania i nadzoru. Problemy stąd wynikające wymagają prezentacji, poszukiwania rozwiązań oraz zmian legislacyjnych.