Znalazł się Pan w światowym rankingu najbardziej wpływowych ludzi nauki. Serdecznie gratulujemy. Jakie to uczucie znaleźć się w takim prestiżowym gronie?
Jestem dumny i szczęśliwy, ale też wdzięczny wszystkim, z którymi miałem okazję współpracować w ostatnich dziesięcioleciach. W rzeczywistości nigdy nie znalazłbym się w tym rankingu bez wspólnego działania z wieloma doskonałymi naukowcami z całego świata, od których wiele się nauczyłem. Począwszy od mojego promotora pracy doktorskiej (prof. Jana de Ploeya), badaczy ze stopniem doktora, osób odbywających studia magisterskie oraz doktoranckie, które nadzorowałem, a także wielu kolegów zaangażowanych we wspólne projekty badawcze. Co więcej, ranking ten uznaje problemy badawcze, którymi się zajmujemy, za istotne pod względem środowiskowym i społecznym.
W 2014 r. został Pan doktorem honoris causa UMCS. Od 2019 r. jest Pan ściślej związany z naszą Uczelnią jako pracownik Instytutu Nauk o Ziemi i Środowiska UMCS (zatrudniony w ramach programu „Research in Lublin”), ale z naukowcami z UMCS-u współpracuje Pan znacznie dłużej. Jak rozpoczęła się ta współpraca?
W sierpniu 2003 r. poznałem prof. Wojciecha Zgłobickiego (Instytut Nauk o Ziemi UMCS) podczas międzynarodowej konferencji na Islandii dotyczącej degradacji gleby i prób ograniczania jej skutków. Ze względu na moje zainteresowanie procesami geomorfologicznymi badania prowadzone przez profesora i jego współpracowników zwróciły moją uwagę. W kwietniu 2010 r. zorganizował on V International Symposium on Gully Erosion (V Międzynarodowe Sympozjum „Wpływ człowieka na erozję wąwozów” na UMCS-ie). Podczas tego sympozjum miałem okazję odwiedzić kilka obszarów na Lubelszczyźnie, gdzie wraz ze swoimi kolegami (m.in. prof. Janem Rodzikiem) prof. Zgłobicki prowadził badania terenowe. Miałem także okazję omówić wyniki badań naukowych, które uzyskali.
Następnie prof. Wojciech Zgłobicki wraz z dr Renatą Kołodyńską-Gawrysiak zaprosili mnie do udziału w projekcie badawczym pt. „The origin and evolution of closed depressions in loess areas of Lublin Upland and their value for the reconstruction of postglacial morphogenesis of loess cover” (Geneza i ewolucja zagłębień bezoodpływowych na obszarach lessowych Wyżyny Lubelskiej oraz ich znaczenie dla rekonstrukcji postglacjalnej morfogenezy pokryw lessowych). Lubelszczyzna posiada tysiące bezodpływowych zagłębień, których geneza nie jest jeszcze w pełni poznana. Projekt ten zaowocował lepszym zrozumieniem genezy i ewolucji tych depresji, a także kilkoma publikacjami międzynarodowymi. W międzyczasie rozpoczęliśmy współpracę w zakresie badania potencjału wąwozów i badlandów na całym świecie jako geostanowisk, a także ich wartością geoturystyczną. Zaowocowała ona również kilkoma publikacjami.
Na czym obecnie koncentruje się Pana praca na naszym Uniwersytecie?
Moje zadanie na UMCS-ie polega na przeprowadzaniu badań naukowych i nauczaniu. Badania prowadzone we współpracy z kilkoma pracownikami UMCS-u dotyczą roli wąwozów drogowych w krajobrazach Europy, roli bezodpływowych zagłębień w magazynowaniu dwutlenku węgla, wpływu działań wojskowych (bombardowania) na gleby i procesy glebotwórcze. Równolegle prowadzę również zajęcia na studiach licencjackich i magisterskich na UMCS-ie z zakresu degradacji gleb, ochrony gleb i wód, globalnych zmian środowiska, antropogenicznej transformacji środowiska i zarządzania atrakcjami geoturystycznymi. Uczę również doktorantów geografii krajów rozwijających się, współczesnych trendów i perspektyw w naukach przyrodniczych i pisaniu prac naukowych.
Jak już Pan wspominał, w swojej działalności naukowej zajmuje się Pan m.in. problematyką erozji i pustynnienia gleb oraz zapobiegania tym zjawiskom. Czym jest erozja gleb? Jakie zagrożenia ze sobą niesie?
Erozja gleby jest procesem geomorfologicznym w wyniku którego cząsteczki glebowe, fragmenty skał, agregaty glebowe i materia organiczna są usuwane z pierwotnego miejsca, a następnie transportowane w inne miejsce za pomocą różnych procesów. Należą do nich naturalne procesy erozyjne (tj. deszcz, spływ powierzchniowy, lawiny śnieżne, wiatr i grawitacja), procesy biologiczne (np. upadające drzewa, udeptywanie gleby i kopanie nor przez zwierzęta) i procesy wywołane przez człowieka (np. uprawa gleby, zbieranie plonów, niwelacja terenu, górnictwo, wykopy pod infrastrukturę i konstrukcje budowlane, kratery wybuchowe).
Erozja gleby jest również głównym procesem jej degradacji, który w wielu częściach świata uniemożliwia dostarczanie usług ekosystemowych (produkcja żywności, włókien i biomasy, filtrowanie wody, składowanie dwutlenku węgla, funkcjonowanie jako siedlisko biologiczne i pula genetyczna, dostarczanie surowców, wkład w dziedzictwo fizyczne i kulturowe, tworzenie platformy dla konstrukcji wykonanych przez człowieka, takich jak budynki i drogi). W związku z tym erozja powoduje degradację środowiska i często prowadzi do ubóstwa (szczególnie w biednych krajach świata). Powoduje również znaczne problemy związane z pojawianiem się osadu w zbiornikach wodnych, takie jak np. zanieczyszczenie wód powierzchniowych, powódź błotna, zamulenie zbiorników, zmiany morfologii rzek. Spośród wszystkich procesów degradacji gleby erozja została uznana za najpoważniejsze zagrożenie dla naszych gleb i usług ekosystemowych dostarczanych przez nie ludzkości.
Jaki wpływ na procesy erozyjne mają zmiany środowiska? Czy my w swoim codziennym życiu przyczyniamy się w jakiś sposób do tych procesów?
Zmiany środowiskowe są wywoływane przez klimat, użytkowanie gruntów i zmiany w zarządzaniu gruntami. Te dwa ostatnie są napędzane przez rozwój społeczno-gospodarczy i politykę rolno-środowiskową. Według Wspólnego Centrum Badawczego (KE, Ispra, Włochy) globalne ocieplenie i związane z nim zmiany w intensywności opadów i ich erozyjności w Europie mają zwiększyć natężenie erozji wodnej w 2050 r. o 13% do 22,5% w porównaniu do 2016 r. Intensyfikacja rolnictwa często prowadzi również do zwiększenia tempa erozji gleb powodowanych przez wodę i wiatr oraz procesy antropogeniczne (np. uprawa gleby, zbiór roślin korzeniowych i bulwiastych). W antropocenie za przyspieszenie tempa erozji gleby odpowiada najczęściej działalność człowieka.
Jak można powstrzymać procesy erozyjne lub im zapobiegać? W jaki sposób należy chronić zasoby glebowe?
Tempo erozji gleby można zmniejszyć do akceptowalnego poziomu w najbardziej zagrożonych obszarach, stosując odpowiednie środki ochrony gleby i wody. Obejmują one działania biologiczne (np. stosowanie odpowiednich roślin [uprawy ochronne], aby chronić glebę w jak największym stopniu przed erozyjnymi deszczami i spływami powierzchniowymi), techniki gospodarowania glebą (np. poprzez zwiększenie zawartości materii organicznej w glebie w celu poprawy struktury gleby lub poprzez zmniejszenie intensywności uprawy ziemi) lub poprzez wprowadzenie struktur mechanicznych (np. zbiorniki retencyjne, tamy w wąwozach). Wybór najbardziej odpowiednich środków zależy od czynników biofizycznych i społeczno-ekonomiczno-politycznych. Na szczęście od początku XXI w. więcej uwagi poświęca się ochronie środowiska, dlatego obecnie opracowuje się i wdraża różne polityki ochrony gleby i wody na skalę regionalną, krajową i europejską.
Ma Pan bardzo imponujący dorobek naukowy i wiele osiągnięć. Jaki jest Pana przepis na sukces naukowy? Co mógłby Pan doradzić młodym naukowcom, którzy dopiero rozpoczynają swoje kariery naukowe?
Nie jest możliwe znalezienie idealnego przepisu na sukces naukowy. Do prowadzenia badań potrzeba sporej dawki szczęścia i motywującego środowiska. Miałem szczęście, że w trakcie mojej kariery naukowej mogłem poświęcić dużo czasu na badania, pracując przez 16 lat w Research Foundation – Flanders (FWO). Miałem również możliwość wymiany wielu pomysłów poprzez wizyty studyjne i udział w konferencjach naukowych oraz współpracę z wieloma osobami na całym świecie (w tym pracownikami UMCS-u). Jako promotor mogłem przetestować kilka hipotez podczas badań na studiach magisterskich lub doktoranckich moich studentów. Rada dla młodych naukowców? Podążaj za zainteresowaniami naukowymi, które Cię fascynują, ponieważ wtedy będziesz zmotywowany do pogłębiania wiedzy w odpowiedniej dziedzinie badawczej. Krytycznie czytaj związane z tym publikacje. Odkryj inne sposoby uczenia się, myślenia i działania, wymieniając się pomysłami z rówieśnikami i współpracownikami podczas wizyt studyjnych i konferencji, zdobywając doświadczenie za granicą i tworząc sieć inteligentnych przyjaciół. Jeśli napotkasz nieoczekiwane trudności, nie poddawaj się szybko, ale kontynuuj realizację swoich pomysłów w zdecydowany sposób. Zaangażuj się w nauczanie, ponieważ poszerzy to twoją wiedzę.
Wywiad przeprowadziła Ewa Kawałko-Marczuk
