Do zbiorów Archiwum trafiło 27 prac magisterskich studentów Instytutu Wychowania Artystycznego UMCS, których promotorem był doktor Jan Górak. Wszystkie powstały w latach 1979–1984.
22 października 2013 roku minęła ósma rocznica śmierci doktora. Był wybitnym znawcą budownictwa drewnianego Lubelszczyzny, twórcą, założycielem i pierwszym dyrektorem Muzeum Wsi Lubelskiej. W Instytucie Wychowania Artystycznego pracował po przejściu na emeryturę, w latach 1979–1983. Mija zatem 30. rocznica rozstania doktora z uczelnią.
Prace magisterskie przekazali Archiwum pracownicy Muzeum Wsi Lubelskiej, pamiętając o związku doktora z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej, Jego zamiłowaniu do nauczania i znakomitym kontakcie ze studentami.
Zbiór tworzą prace poświęcone kulturze ludowej. Są w swoich formach monografiami z bogatą, starannie przygotowaną przez autorów dokumentacją (fotografie czarno-białe, kolorowe, rysunki, mapy oraz plany i przekroje techniczne). Porządkując zbiór, wyróżniono cztery działy tematyczne:
- architektura sakralna,
- architektura świecka,
- kultura i sztuka ludowa,
- popularyzowanie wiedzy o kulturze i sztuce.
Wśród siedmiu opracowań z zakresu architektury sakralnej są prace prezentujące zabytki drewniane i murowane, pozostające świadectwem ówczesnej myśli architektonicznej, potrzeb estetycznych i zdolności plastycznych twórców ludowych. Poznajemy historię i osobliwą urodę przydrożnych figurek i kapliczek, nieodłącznego elementu polskiego krajobrazu zwanego „małą architekturą” zarówno przez etnografów, jak i architektów. Prace te odkrywają przed nami również historię budowli cerkiewnych w południowo-wschodniej Polsce. Jedna z nich jest analizą problemów dotyczących restauracji zespołu pojezuickiego w Krasnymstawie i jednocześnie szerokim omówieniem historii zakonu jezuitów i jego działalności na terenie miasta. Opisywanie historii i stanu zachowania meczetów tatarskich w Kruszynianach i Bohonikach było dla autora pracy okazją do zaprezentowania dziejów osadnictwa tatarskiego w Polsce od XIV do początku XX wieku. Poznajemy historię i walory artystyczne zabytków sakralnego budownictwa drewnianego w powiecie dębickim. Jest wśród prac niezwykle interesująca analiza kostiumologiczna obrazów z klasztoru Bernardynów w Radecznicy z II połowy XVIII wieku, których treścią są cuda św. Antoniego. Poznajemy formę, ornamentykę, kolorystykę strojów ukazanych postaci, a także tkaniny, z których je uszyto.
Kolejna grupa to 12 prac poświęconych drewnianej i murowanej architekturze świeckiej. Prezentują budownictwo ludowe Lubelszczyzny, jego walory architektoniczne, stan zachowania, funkcjonalność zabytków, a tym samym wyobraźnię plastyczną autorów obiektów. Jest wśród nich ciekawa praca poświęcona specyfice starej architektury drewnianej Otwocka. Eklektyczną, zabytkową architekturę drewnianych willi w tym mieście stworzył Michał Elwiro Andriolli; styl ten został nazwany jego imieniem. Bardziej znane jest jednak określenie K.I. Gałczyńskiego „świdermajer” uwiecznione w wierszu Wycieczka do Świdra jako parafraza nazwy stylu „biedermajer”. W tej grupie znajduje się także opracowanie prezentujące domy tkackie Supraśla, dwory i zespoły pałacowo-parkowe w okolicach Zamościa, architekturę drewnianych leśniczówek w lasach biłgorajskich, a także urokliwe budownictwo pasterskie – malowniczy element krajobrazu bieszczadzkiego.
Ważną pozycją omawianego zbioru w dziale architektury świeckiej jest praca zatytułowana Fundacje Ignacego Łukasiewicza na Podkarpaciu. Powstała w 1984 roku i była wówczas jedyną monografią działalności budowlanej Ignacego Łukasiewicza, opisem szkół, kościoła i ochronki powstałych z inicjatywy i przy wsparciu finansowym polskiego chemika, znanego wynalazcy, wielkiego humanisty, niezwykle skromnego człowieka. Zainteresowanie autora pracy wzbudził nie tyle poziom artystyczny budynków, ile fakt ich powstania i istnienia w trudnym okresie zaboru austriackiego.
W trzecim dziale, poświęconym kulturze i plastycznej twórczości ludowej, znalazło się siedem prac magisterskich. Są wśród nich: omawiająca rozwój kowalstwa na ziemi radomskiej, jednej z tradycyjnych dziedzin sztuki ludowej, poświęcona rzemiosłu artystycznemu i rękodziełu w Polsce i opisująca bogatą tematykę rzeźb ludowych w dawnym powiecie lubartowskim. Jest też udana próba szczegółowego opisania stroju ludowego regionu radomskiego, bogactwa tkanin, kolorystyki i zdobnictwa. Jest praca poświęcona twórczości ludowej Warmii i Mazur, zwłaszcza rzeźbie i ceramice. O ogromnej wartości poznawczej tych prac świadczy również opracowanie Tkanina litewska na terenie Polski północno-wschodniej. Autorkę zauroczyły bogactwo barw, wzorów, oryginalna kompozycja, odmienna od innych, i wysoka technika tkacka, co stało się inspiracją do zebrania i opracowania materiałów po raz pierwszy w języku polskim. Niezwykle interesujące jest także studium Delfty z Gardzienic o jednym z unikalnych dzieł sztuki z przełomu renesansu i baroku, holenderskich kompozycjach zamkniętych w ramach pojedynczych płytek ceramicznych, którymi wyłożona jest jedna sala oficyny zespołu pałacowego w Gardzienicach.
Popularyzowaniu wiedzy o kulturze i sztuce poświęcona jest praca magisterska Wycieczka do muzeum jako metoda dydaktyczno-wychowawcza na przykładzie Zamku w Łańcucie. Przesłaniem tego studium jest ukazanie roli, jaką w rozwoju poczucia dumy narodowej u młodzieży odgrywa odkrywanie przed nią wielkości dorobku artystycznego Polaków, jak również podanie wskazówek metodycznych do organizowania takich wycieczek.
Omówione prace prezentują wysoki poziom merytoryczny i posiadają ogromną wartość dokumentacyjną. Powstały pod troskliwą opieką doktora Jana Góraka; w dużej mierze z pewnością z zafascynowania studentów wiedzą, pasją i osiągnięciami naukowymi promotora, który uczył ich szacunku dla tradycji i nieprzemijających wartości artystycznych i estetycznych sztuki ludowej.
Materiały stanowiące zbiór są niezwykle interesujące i cenne. Serdecznie dziękujemy ofiarodawcom.
Oprac. Alicja Wydra
