W dniach 10-11 października 2023 roku dyrektor Centrum Europy Wschodniej, prof. dr hab. Walenty Baluk, dr Nadia Gergało-Dąbek oraz dr Marta Drabczuk (Katedra Ruchów Politycznych i Badań Etnicznych, Instytut Nauk o Polityce i Administracji UMCS) przebywali z wizytą służbową w Kijowie. Podczas wyjazdu pracownicy UMCS wzięli udział w pierwszym Forum Historii Mówionej, zorganizowanym przez Muzeum Głosy Ludzi Pokoju Fundacji Rinata Achmetowa (FRA) we współpracy z USC Shoah Foundation, Oral History Association, Kijowskim Uniwersytetem Narodowym im. T. Szewczenki oraz Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej.
fot. Fundacja Rinata Achmetowa
Jednym z głównych celów Forum było omówienie problemów związanych z rozwojem kwestii dokumentacji doświadczeń wojennych oraz rozwijanie i pogłębianie istniejących powiązań pomiędzy badaczami a instytucjami zajmującymi się obecnie tą dziedziną.
Forum odbywało się w trzech panelach pt.: „Gdy doświadczenie staje się wiedzą”, „Historia mówiona: zadania, role, zagadnienia”; „Dokumentacja doświadczeń wojennych i przyszłość”, w których uczestniczyli m. in. naukowcy, dziennikarze, korespondenci wojenni, przedstawiciele organizacji pozarządowych, muzealnicy, prawnicy, obrońcy praw człowieka. W części powitalnej głos zabrała m.in. Natalia Jemczenko, dyrektorka ds. komunikacji FRA, która zwróciła uwagę na to, jak ważna jest pamięć dla przetrwania narodu i jego tożsamości. Muzeum Ludzi Głosy Pokoju zgromadziło już ponad 85 000 historii dokumentujących doświadczenia wojenne i opowiedzianych przez ludność cywilną (Civilvoicesmuseum.org).
Ze strony Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej głos zabrał prof. dr hab. Walenty Baluk, który przeczytał list powitalny JM Rektora UMCS prof. dr hab. Radosława Dobrowolskiego do organizatorów Forum i jego uczestników. Partnerzy ukraińscy ze strony Fundacji Rinata Achmetowa oraz Kijowskiego Narodowego Uniwersytetu im. T. Szewczenki podkreślili znaczenie współpracy z UMCS i nadzieję, że będzie ona kontynuowana i rozwijana w przyszłości.
Podczas pierwszego panelu dyskusyjnego „Gdy doświadczenie staje się wiedzą” uczestnicy poruszyli kwestie etyki badań i podejść metodologicznych. Uczestnicy dyskutowali także o różnym definiowaniu historii mówionej i odmiennym podejściu do jej dokumentowania stosowanym przez przedstawicieli różnych ośrodków: akademickich, dziennikarskich, prawniczych i artystycznych. W tym panelu swoje przemyślenia zaprezentowali: Anton Drobowycz (Dyrektor Instytutu Pamięci Narodowej Ukrainy), Natalia Krywda (KUN im. T. Szewczenki), Helinada Hrinczenko (Ukraińskie Stowarzyszenie Historii Mówionej), dr Agata Tatarenko (Instytut Europy Środkowej), prof. Ołena Dobrżańska (prorektor KUN im. T.Szewczenka), Olha Opałenko (Truth Hounds).
W drugim panelu dyskusyjnym - „Historia mówiona: zadania, role, zagadnienia” - poruszono kluczowe wyzwania stojące przed praktykami w dziedzinie dokumentacji doświadczeń wojennych. W szczególności o doświadczeniu przezwyciężania wypalenia emocjonalnego, powikłań pourazowych i przestrzeganiu standardów etycznych w dokumentacji. Uczestnikami tego panelu m.in. byli: Anton Lahusza (Kyiv School of Economics), Julia Manukjan (NGO Urban Republic), Natalia Jemcznko (FRA), Janine di Giovanni (dyrektorka The Reckoning Project), Katia Taylor (NGO „Port Kultury).
Trzeci panel dyskusyjny – „Dokumentacja doświadczeń wojennych i przyszłość” – poświęcony był m.in. znaczeniu udokumentowanych doświadczeń wojennych dla przyszłości, dla wymierzenia sprawiedliwości dla sprawców za zbrodnię oraz adwokatowanie Ukrainy na poziomie międzynarodowym. W panelu tym wystąpili: Stephen Sloan (Oral History Association), Anastasija Płatonowa (kulturolożka, dziennikarka i redaktorka), dr Piotr Cywiński (historyk i dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau), Ołeksandra Matwijczuk (NGO Centrum Swobód Obywatelskich), Sołomija Borszosz (Instytut Ukraiński), Natalia Mykolska (Dattalion) oraz przedstawiciel USC Shoah Foundation.
Forum cieszyło się dużym zainteresowaniem, wzięło w nim bowiem udział około 200 osób.
W trakcie Forum z prof. dr. hab. Walentym Balukiem, dyrektorem Centrum Europy Wschodniej UMCS przeprowadzono wywiad w zakresie realizacji trójstronnego projektu pt.: „Głosy Ludzi Pokoju” Ukrainy / Muzeum „Głosy Ludzi Pokoju” Fundacji Rinata Achmetowa w kontekście pamięci historycznej i mediatyzacji historii. Doświadczenie Ukrainy i Państw europejskich, realizowanego przez Fundację Rinata Achmetowa, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej i Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki. Ponadto dziennikarka Detector Media przeprowadziła rozmowę-wywiad z dyrektorem Centrum Europy Wschodniej na temat stosunków polsko-ukraińskich
Nagranie wideo wydarzenia można obejrzeć:
- w języku ukraińskim — https://bit.ly/4000k5t
- w języku angielskim — https://bit.ly/48TlLJF
W dniu 11 października br. dyrektor Centrum Europy Wschodniej, prof. dr hab. Walenty Baluk, dr Nadia Gergało-Dąbek oraz dr Marta Drabczuk wzięli udział w Międzynarodowej Konferencji Naukowej pt. Strategiczne partnerstwo Polski i Ukrainy w kontekście geopolityki regionu Europy Środkowo-Wschodniej, która odbywała się w Instytucie Stosunków Międzynarodowych Kijowskiego Uniwersytetu Narodowego im. T. Szewczenki. Konferencja została zorganizowana we współpracy z Instytutem Stosunków Międzynarodowych UMCS, Centrum Europy Wschodniej UMCS oraz Instytutem Europy Środkowej w Lublinie. W części powitalnej głos zabrał prof. Walerij Kopijka (dyrektor Instytutu Stosunków Międzynarodowych KUN im. T. Szewczenki), prof. dr hab. Beata Surmacz (dyrektor Instytutu Europy Środkowej) oraz prof. dr hab. Walenty Baluk (dyrektor Centrum Europy Wschodniej UMCS). W części panelowej swoje przemyślenia na temat aktualnego stanu partnerstwa polsko-ukraińskiego i wyzwaniach, które pojawiły się w nim ostatnio, przedstawił prof. dr hab. Walenty Baluk. Prof. Hryhorij Perepełycia przeanalizował główne cechy i mechanizmy partnerstwa oraz wskazał, dlaczego partnerstwo strategiczne Ukrainy z Polską znacząco i korzystnie wyróżnia się spośród kilkudziesięciu innych partnerstw zawartych przez państwo ukraińskie z innymi krajami. Prof. Perepełycia uzasadnił znaczenie partnerstwa polsko-ukraińskiego w kontekście rywalizacji takich państw jak m.in. Rosja, Chiny i USA oraz dla przyszłości tej części Europy. Dr Jakub Olchowski z Instytutu Europy Środkowej zwrócił uwagę na różnice w podejściu polityków i badaczy w obszarze partnerstwa strategicznego oraz na znaczenie współpracy pomiędzy nimi. Prof. Serhij Danyłenko omówił kwestie komunikacji strategicznych w relacjach polsko-ukraińskich oraz wskazał na popełnione w tym obszarze błędy. Dr Marta Drabczuk przeanalizowała współpracę gospodarczą z perspektywy partnerstwa strategicznego oraz wyzwania, które pojawiły się w tej dziedzinie po wybuchu wielkoskalowej wojny. Zwróciła ona uwagę na znaczenie współpracy na poziomie samorządów i jej wkład na rzecz wzmocnienia partnerstwa. Dr Nadia Gergało-Dąbek wskazała na znaczenie płaszczyzny kulturalnej dla partnerstwa strategicznego oraz na dysproporcje instytucjonalne związane z tym obszarem w postaci braku przedstawicielstwa Instytutu Ukraińskiego w Polsce. Obecność ponad miliona obywateli Ukrainy w Polsce spowodowała wzrost zapotrzebowania na kulturę oraz edukację ukraińską, który wymaga określonych rozwiązań.
Podczas konferencji poruszana była również kwestia problemów w relacjach polsko-ukraińskich związanych z transportem i sprzedażą zboża ukraińskiego. Zdaniem uczestników, problemy te są tymczasowe i nie wpłyną znacząco na stan partnerstwa, które należy do żywotnych interesów zarówno Ukrainy, jak i Polski. Dyrektor CEW, prof. dr hab. Walenty Baluk, zwrócił uwagę na to, że środowisko akademickie, które przygotowało raport Stan i perspektywy partnerstwa strategicznego Polski i Ukrainy. Punkt widzenia Polski i Ukrainy, wyraża gotowość do świadczenia usług eksperckich na rzecz rządzących w Polsce i Ukrainie w celu uniknięcia problemów w zakresie partnerstwa strategicznego w przyszłości.
Tekst: dr Nadia Gergało-Dąbek
Fot. Fundacja Rinata Achmetowa
