Prawne instrumenty ochrony środowiska

Emilia Ewa Nawrotek
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Sprawozdanie z Konferencji Naukowej
nt. „Prawne instrumenty ochrony środowiska”

     W dniu 28 kwietnia 2016r., na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa, która wieńczyła projekt finansowany ze środków Funduszu Stypendialnego i Szkoleniowego FSS, Norway Grants (FSS/2014/HEI/W/0033) pt. „Studia podyplomowe – Prawne instrumenty ochrony środowiska”, realizowany przez Wydział Prawa i Administracji UMCS w Lublinie w partnerstwie z Regionalną Izbą Gospodarczą w Lublinie oraz Lubelską Izbą Rolniczą. Konferencja naukowa składała się z trzech paneli: sesji plenarnej, sesji panelowej poświęconej ochronie środowiska w działalności gospodarczej oraz sesji panelowej dotyczącej ochrony środowiska w działalności rolniczej.
     Konferencję naukową otworzyła Dziekan Wydziału Prawa i Administracji prof. dr hab. Anna Przyborowska-Klimczak. W wystąpieniu podkreśliła znaczenie zagadnień z zakresu prawa ochrony środowiska, które są szczególnym czynnikiem rozwoju społeczno-gospodarczego. Zwróciła także uwagę na wielopłaszczyznowość oraz rozległość regulacji prawa ochrony środowiska, co powoduje, iż poruszana problematyka należy do zawiłej zarówno w teoretycznych, jak i praktycznych aspektach.
     W pierwszym wystąpieniu prof. dr hab. Jerzy Stelmasiak (UMCS) pt. Realizacja interesu publicznego w ochronie środowiska na przykładzie obszaru specjalnego o charakterze ekologicznym zwrócił uwagę, iż pojęcie obszaru specjalnego o charakterze ekologicznym jest pojęciem doktrynalnym, obejmujący swoim zakresem obszar, na którym obowiązuje specjalny reżim prawny, utworzony dla ochrony zasobów środowiska. Zasadnicze rozważania skoncentrowane były na problematyce interesu publicznego w ochronie środowiska na terenie obszaru o specjalnym charakterze ekologicznym.
     Zagadnienia prawnofinansowe przedstawił dr hab. prof. nadzw. (UZ) Andrzej Gorgol w referacie pt. Kontrowersje uregulowania prawnofinansowych środków ochrony środowiska. Zagadnienia systemowe. Wstępne rozważania dotyczyły istoty środków finansowych w znaczeniu legalnym, a późniejsze kontrowersji uregulowania poszczególnych środków prawnofinansowych ochrony środowiska, uchybienia legislacyjne w postaci nieprawidłowości definicji „finansowo-prawnych środków”, posługiwanie się w różnych przepisach ustawowych zarówno określeń „finansowo-prawne środki” jak i „finansowo-prawne środki ochrony środowiska”. Nadto zostały zasygnalizowane niespójności w wykładni wewnątrzsystemowej w relacjach formalnych i merytorycznych pomiędzy przepisami tej samej ustawy, a także niezgodności w wykładni zewnątrzsystemowej dotyczącej relacji ustawy o finansach publicznych i ustawy prawo ochrony środowiska.
     Szczególnie mocno zaznaczona została problematyka ochrony różnorodności biologicznej przed obcymi gatunkami inwazyjnymi omówiona przez dr hab. prof. nadzw. (UMCS) Beatę Jeżyńską oraz dr Radosława Pastuszko (UMCS) w referacie pt. Ochrona bioróżnorodności przed uwalnianymi do środowiska obcymi gatunkami inwazyjnymi. Zagadnienie prawne. Autorzy omówili zagadnienie uwalniania do środowiska obcych gatunków inwazyjnych w prawie międzynarodowym, prawne pojęcie gatunku obcego oraz przepisy prawa krajowego dotyczącego ochrony przed obcymi gatunkami inwazyjnymi. Ponadto w wystąpieniu przedstawione zostały przykłady zagrożeń wynikających z uwolnienia do środowiska gatunków obcych inwazyjnych.
     Problematykę ochrony bioróżnorodności podjął również dr Przemysław Litwiniuk (SGGW) w wystąpieniu pt. Prawna ochrona bioróżnorodności jako element polityki zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Prelegent omówił pojęcie bioróżnorodności, przedstawił prawną ochronę bioróżnorodności, a także instrumenty wspierania bioróżnorodności zawarte w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Tezą główną było założenie, że środowisko naturalne jest fundamentalną wartością wymagającą ochrony. Poruszając zagadnienie gatunków inwazyjnych Autor zwrócił uwagę ma problematykę dotyczącą udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym naszego państwa. Zasygnalizował niewłaściwe praktyki mającej miejsce w elektrowniach, polegającej na współspalaniu biomasy z węglem. Innym problemem podnoszonym w wystąpieniu jest pozyskiwanie biomasy pochodzącej spoza krajowych źródeł m.in. z Ameryki Południowej, Azji Południowo Wschodniej. Sprowadzona biomasa na tereny Polski, angażowana jest do zrealizowania celów spełnienia warunków udziału zielonej w bilansie energetycznym naszego kraju, tworząc jednak zagrożenie biologiczne dla biosfery rodzimej.
     Postęp technologiczny, cywilizacyjny, a także nadmiernie ekstensywne prowadzenie działalności gospodarczej oddziałuje na środowisko naturalne w sposób negatywny. Stad też liczne ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej wprowadzone przez ustawodawcę, które omówiła dr Eliza Kozieradzka (UMCS) w referacie pt. Istota ograniczeń wolności działalności gospodarczej spowodowanych ochroną środowiska.
     Z dyskusji podsumowującej tę część konferencji wynikało, że zasady, które przenikają porządek krajowy, europejski, jak i międzynarodowy zostały wyraźnie sformułowane w wielu aktach prawnych, poza fundamentalną zasadą zrównoważonego rozwoju, znalazły się też zasady m.in. przezorności, ostrożności, prewencji jak i zasada zanieczyszczający płaci. Są to standardy uwzględniane w porządku normatywnym, które kształtują rozwiązania zarówno w regulacjach prawnych, jak i działania podejmowane na podstawie odpowiednich przepisów. Podkreślono także, iż przepisy dotyczące podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz z wymaganiami w zakresie ochrony środowiska nadal stanowią novum dla przedsiębiorców.
     Sesje panelową dotycząca ochrony środowiska w działalności gospodarczej prowadził dr hab. prof. nadzw. Andrzej Gorgol. Pierwszą prelegentką w tej części była dr Justyna Goździkiewicz-Biechońska (UAM) z referatem pt. Wpływ energii odnawialnej na ochronę środowiska i rozwój obszarów wiejskich-wybrane aspekty prawne. Zaprezentowała na jakich zasadach i warunkach powinno się wspierać zrównoważony rozwój wykorzystania energii odnawialnej na obszarach wiejskich. Zaznaczyła także jakimi uwarunkowaniami prawnymi działania takie powinny być objęte. Referat w głównej mierze zmierzał do odpowiedzi na pytanie czy określone regulacje prawne są zachętą czy raczej zniechęcają do wykorzystywania energii odnawialnej na obszarach wiejskich.
     Istotność oceny oddziaływania na środowisko przy procesie lokalizacji sieci szerokopasmowej została przedstawiona przez dr Elżbietę Małecką (URz) w referacie pt. Ocena oddziaływania ma środowisko jako element postępowania w sprawie wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji regionalnej sieci szerokopasmowej. Problematyką pozycji prawnej właściciela lasu, który ubiega się o jego zmianę na użytek rolny niż w przypadku zmiany przeznaczenia gruntu leśnego na cele nieleśnie inne niż rolne zajęła się dr Anna Ostrowska (UMCS). W referacie pt. Zakres dyskrecjonalnej władzy organu administracji publicznej w sprawach dotyczących zmiany lasu na użytek rolny. Zaś opracowania pojęcia szkody w ujęciu cywilnym, jak i administracyjnym podjęła się mgr Sandra Sekuła-Barańska (ALK) w referacie o tytule Koncepcja szkody w środowisku na gruncie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.
     Po wygłoszeniu wszystkich referatów rozpoczęła się dyskusja panelowa dotycząca poruszanych zagadnień. W dyskusji podkreślono szczególny udział społeczeństwa przy inwestycjach związanych ze źródłami energii odnawialnej na obszarach wiejskich. Zwrócono uwagę na to, że społeczeństwo mimo możliwości dostępu do informacji o planowanych inwestycjach głosi najczęściej populistyczne hasła sprzeciwiające się takim działaniom. Za przykład posłużyły protesty ludzi przed farmami wiatrowymi, czy przed wykorzystaniem biomasy do wytwarzania energii. Kolejno, uczestnicy dyskutowali nad najnowszymi projektami ustawodawczymi dotyczących m.in. zagadnień związanych z odnawialnymi źródłami energii.
     Równocześnie prowadzona była druga sesja panelowa dotycząca ochrony środowiska w działalności rolniczej, którą prowadzili dr hab. prof. nadzw. Prodziekan WPiA Beata Jeżyńska oraz Waldemar Banach, Dyrektor Biura Lubelskiej Izby Rolniczej. Dwa pierwsze wystąpienia poruszały problematykę instrumentów prawnych realizowanych na obszarach wiejskich, dr Adam Niewiadomski(UW) w referacie pt Prawne instrumenty kształtowania obszarów Natura 2000 w Polsce przedstawił wybrane instrumenty prawne, które w znaczący sposób oddziałują na realizacje praw i obowiązków rolników, jak i innych podmiotów prowadzących działalność na obszarach Natura 2000. Zaś dr Monika A. Król (UŁ) w wystąpieniu pt. Środowiskowy wymiar płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego – zagadnienia prawne omówiła wpływ spadku bioróżnorodności oraz zmian klimatu na nowy model wsparcia bezpośredniego, wspierający prośrodowiskowe praktyki rolnicze. Prelegentka przedstawiła ewolucje regulacji prawnej w zakresie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych od traktowania płatności jako rekompensata za spadek cen gwarantowanych aż do wprowadzenia obowiązkowego elementu środowiskowego. Kolejno problematyką instrumentów służących ochronie lasu, w tym plan urządzania lasu oraz uproszczony plan zarzadzania lasu, zajął się dr Łukasz Dubiński (USz) w referacie pt. Prawne instrumenty ochrony lasu. Następnie instrumenty prawne zapewniające bezpieczeństwo nowej żywności przedstawił Łukasz Mikołaj Sokołowski (UAM) w wystąpieniu pt. Bezpieczeństwo środowiska jako przesłanka wprowadzenia nowej żywności do obrotu na obszarze Unii Europejskiej. Autor podjął się analizy regulacji wprowadzania nowej żywności do obrotu na obszarze Unii Europejskiej. Wprowadzanie nowej żywności do obrotu budzi znaczne wątpliwości jako zagrożenie dla środowiska naturalnego oraz łańcucha żywnościowego.
     Obrady panelu zdominowała problematyka prawa żywnościowego. Zwrócono uwagę na to, że bezpieczeństwo żywnościowe jest elementem bezpieczeństwa środowiska, a w Unii Europejskiej podstawową zasadą jest zasada prewencji z klauzulą ostrożności, stąd też muszą istnieć badania naukowe potwierdzające negatywny skutek wpływu żywności na środowisko naturalne. Poruszono też kwestie związane z Transatlantyckim Porozumieniem o Wolnym Handlu i Inwestycjach. Szereg postanowień w nim zawartych może wzbudzać wątpliwości co do standardów ochrony konsumenta, właściwości sądu w sporze konsumenta z przedsiębiorcą. Zaakcentowano również problematykę struktury agrarnej – przystępując do Unii Europejskiej polskie rolnictwo miało ulegać dynamicznej zmianie przede wszystkim struktura gospodarstw, wielkość, sposób produkcji. Zmiany te następują, ale nie tak jak zamierzono. Następuje polaryzacja gospodarstw rolnych jednakże w ślad z nią nie idą zmiany prawne w postaci zróżnicowania statusu prawnego oraz reżimów prawnych dla typów gospodarstw rolnych.
     Obrady podsumowała i zamknęła prof. Beata Jeżyńska dziękując wszystkim prelegentom i gościom za uczestnictwo w konferencji, a także podkreśliła bezdyskusyjny walor wymiany poglądów teoretyków i praktyków. Publikacja pokonferencyjna w formie książki zawierająca wygłoszone referaty została wydana w wydawnictwie UMCS, sfinansowana ze środków Funduszu Stypendialnego i Szkoleniowego FSS oraz Norway Grants.