Anastazja Szuła (licencjat kognitywistyki, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej),
Mateusz Stępniak (magister filozofii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Strategii i Przedsiębiorczości, Urząd Miasta Lublin)
Badania nad wpływem lubelskiego festiwalu Noc Kultury na sposoby postrzegania i użytkowania przestrzeni miejskiej trwają od 2017 roku. W artykule przedstawiamy wyniki analiz, których celem było zidentyfikowanie sposobów, na jakie uczestnicy festiwalu przedstawiają przestrzeń miasta w kontekście Nocy Kultury. Jako materiał badawczy wykorzystaliśmy wpisy zamieszczone na portalu Instagram w ramach konkursu zorganizowanego we współpracy z organizatorami festiwalu. Zawartość tekstową i wizualną wpisów przeanalizowaliśmy przy pomocy metody pola semantycznego oraz metodologii teorii ugruntowanej. W efekcie analiz udało nam się ustalić, co stanowiło przedmiot uwagi uczestników konkursu oraz jakie skojarzenia budził w nich Lublin w czasie festiwalu.
Słowa kluczowe: pole semantyczne, teoria ugruntowana, analizy wizualne, Instagram, fotografia miasta
W 2019 roku hasłem przewodnim Nocy Kultury była „MiastOpowieść”. Na program złożyło się wiele obiektów i wydarzeń nawiązujących do tematu opowieści, a w przestrzeni miasta można było natknąć się na instalacje takie, jak np. wielka księga stojąca na ulicy Olejnej, rozwieszone nad ulicą, świecące na biało litery alfabetu polskiego, hebrajskiego i cyrylicy, wyświetlone na ścianie budynku wiersze. Uczestnicy festiwalu mieli też okazję spróbować napisać coś na maszynie do pisania, ułożyć słowo z dużych klocków, na bokach których zapisane były litery, czy dodać swoje odpowiedzi do nocokulturowych „Złotych myśli”.
W niniejszym artykule podejmujemy próbę odpowiedzi na pytanie, jak w toku wydarzenia zmienia się sposób postrzegania przestrzeni miejskiej Lublina. Podczas Nocy Kultury w 2019 roku ogłosiliśmy konkurs, w ramach którego uczestnicy festiwalu mieli udostępnić na Instagramie wpis zawierający dokończone zdanie „W Noc Kultury Lublin jest JAK…”, zdjęcie wykonane w czasie wydarzenia oraz hasztag: #NocKulturyJAK. Założyliśmy, że odmienione sposoby postrzegania miasta podczas festiwalu mogą ujawnić się w zawartości wpisów konkursowych: na zdjęciach oraz w towarzyszących im opisach. W artykule przedstawiamy wstępne wyniki przeprowadzonych analiz.
Instagram to serwis społecznościowy powstały w 2010 roku, który służy do udostępniania zdjęć oraz wideo opatrzonych opisami. Został zaprojektowany jako aplikacja przeznaczona na urządzenia mobilne, ale funkcjonuje też w wersji desktopowej. Obraz na profilu można zamieścić z galerii urządzenia, można też zrobić zdjęcie bezpośrednio w aplikacji na urządzenia mobilne. Serwis ten oferuje szeroką gamę narzędzi pozwalających na obróbkę zdjęć, w tym także na nakładanie różnorakich filtrów. We wpisach można oznaczać innych użytkowników serwisu, a także uzupełnić opisy o hasztagi, które ułatwiają wyszukiwanie wpisów oraz stanowią jedno z głównych narzędzi do poruszania się wśród treści znajdujących się w tym serwisie. Instagram umożliwia obserwowanie innych użytkowników (relacja obserwowania i bycia obserwowanym nie wymaga wzajemności), obserwowanie konkretnych hasztagów i reagowanie na konkretne posty. Usługę, jaką jest Instagram, może traktować w kategoriach „neo-retro”[1], ponieważ nawiązuje do praktyki robienia zdjęć aparatem natychmiastowym. Stąd obrazom automatycznie nadawany jest charakterystyczny kwadratowy kształt (obecnie można też zamieścić je w innym formacie), a opis do zdjęcia znajduje się pod nim.
Hasztagi w mediach społecznościowych i na platformach mikroblogowych, poza funkcją agregacyjną, pełnią inne, specyficzne role[2]. Jedną z nich jest metakomentowanie: internauci używają hasztagów jako swoistych komentarzy do swoich wpisów. Instagram nie jest typową platformą mikroblogową i praktyka zapisywania metakomentarzy w hasztagach nie jest tak częsta jak w innych platform mikroblogowych (jak np. Tumblr czy Twitter).
Należy podkreślić, że publikowane na Instagramie treści nie mają charakteru przypadkowego. Są zwykle dużo bardziej dopracowane niż posty umieszczane w innych serwisach społecznościowych, jak np. Facebook. Jak opisują John D. Boy i Justus Uitermark:
[u]żytkownicy serwisu Instagram prezentują światy swojego życia w sposób selektywny, poprzez przedstawianie obrazów, które uznają za właściwe do pokazania. Oznacza to również, że prezentują miasto oraz swoje miejsce w nim w wyrafinowany sposób. Użytkownicy zazwyczaj nie relacjonują swojej wizyty w supermarkecie czy dojazdu do pracy. Prezentują za to obrazy, które stanowią część ich strategii wyróżniania się: ukazują siebie z przyjaciółmi, w ładnych ubraniach, w miejscach, które są dla nich wyjątkowe. Mówiąc krótko, używają Instagrama, by oznaczyć swoje miejsce w strukturze społecznej oraz w samym mieście[3].
Treści umieszczane w serwisie Instagram mają być atrakcyjne estetycznie. Jeśli więc pojawiają się elementy, które nie są jednoznacznie kojarzone jako ładne, jak na przykład obskurne ściany, ruiny, zanieczyszczenia, to przedstawia się jako coś intrygującego, otwartego na interpretację, wartościowego estetycznie dzięki kompozycji lub specyfice konkretnego profilu.
Możemy założyć, że dla części uczestników festiwalu używanie Instagrama jest naturalne i swobodne – konkursy fotograficzne zorganizowane na Instagramie przez zespół badający Noc Kultury cieszyły się popularnością odkąd zostały przeprowadzone pierwszy raz, w 2017 roku[4]. Okazuje się też, że uczestnicy konkursu chętnie umieszczają zdjęcia z festiwalu w sieci, również w innych serwisach, takich jak Facebook[5].
Zaprezentowane w tym tekście wnioski są efektem analizy zbioru danych pozyskanych w konkursie fotograficznym zorganizowanym przez Warsztaty Kultury w Lublinie oraz Wydział Filozofii i Socjologii UMCS w Lublinie. Wymogiem udziału w konkursie było opublikowanie w serwisie Instagram zdjęcia z Nocy Kultury 2019, dokończenie hasła „W Noc Kultury Lublin jest JAK…” w opisie zdjęcia oraz uzupełnienie wpisu o hasztagi #NocKulturyJAK i #NocKultury. Nagrodą w konkursie były trzy aparaty Instax Mini 9 z zapasem kliszy oraz festiwalowe gadżety[6].
Sposób sformułowania hasła konkursowego miał ukierunkować uwagę uczestników na zmiany wprowadzone w mieście w wyjątkowej sytuacji festiwalu. Celem badawczym stojącym za organizacją konkursu było wywołanie metafor wizualnych i słownych opartych na porównaniu. W ten sposób chcieliśmy uzyskać materiał, w którym przestrzeń miasta podczas festiwalu jest przedstawiona w sposób zniuansowany, tj. niedosłowny. Oczekiwaliśmy, że zarówno zdjęcia, jak i opisy do nich stanowić będą więcej niż relację z wydarzenia, czyli będą zawierać treść o charakterze metaforycznym. Tego typu dane chcieliśmy wywołać przy pomocy hasła konkursowego, skonstruowanego w taki sposób, aby zachęcić uczestników do pewnego wysiłku i kreatywności.
W artykule próbujemy odpowiedzieć na pytanie zawarte w haśle konkursowym: w Noc Kultury Lublin jest jak… co? Do czego porównywany jest Lublin przez uczestników festiwalu? Jak jest opisywany? Jak jest przedstawiany? Które elementy Lublina podczas Nocy Kultury, zarówno wyrażone w sposób dosłowny, jak i poprzez metafory, są przedstawiane przez uczestników jako charakterystyczne? Które elementy Lublina podczas Nocy Kultury są przedstawiane we wpisach jako elementy towarzyszące, w tle dla bardziej interesujących obiektów i cech?
Na materiał badawczy składa się 197 wpisów konkursowych, tj. 345 zawartych w nich zdjęć i 176 opisów. Analizy nie objęły wpisów z oficjalnych kont Warsztatów Kultury oraz Nocy Kultury. Ponadto z analiz wizualnych wykluczyliśmy materiały wideo. Wymaganiem konkursowym było opublikowanie zdjęcia, a ponadto, analizy wideo wymagają innych technik niż te, których użyliśmy w tym badaniu.
Zgodnie z wymogami konkursowymi opisy zdjęć miały zawierać dokończenie zdania „W Noc Kultury Lublin jest jak…”. Niemniej w analizie uwzględniliśmy też opisy, które częściowo nie spełniały tego kryterium (m.in. dokończenia zdania „Noc Kultury jest jak…”), ale zawierały zdjęcie i wymagane hasztagi. W analizie uwzględniliśmy także opisy umieszczone pod wideo. Jednocześnie wykluczyliśmy te opisy, w których nie można było wyznaczyć słowa kluczowego („Lublin” w opisach ze zdaniem „W Noc Kultury Lublin jest jak…” oraz „Noc Kultury” w opisach ze zdaniem „Noc Kultury jest jak…”). Kwestię tę opisujemy dokładniej w części artykułu dotyczącej wyników analiz zawartości tekstowej.
Wreszcie z analiz opisów wykluczyliśmy wszystkie umieszczone przez uczestników konkursu hasztagi. Konkurs nie wymagał uzupełnienia wpisów hasztagami poza dwoma, na podstawie których wyselekcjonowaliśmy zgłoszenia. W większości analizowanych wpisów sami autorzy wizualnie oddzielają treść opisu i hasztagi, dodając je na końcu opisu, często po odstępie. Zaznaczają w ten sposób, że są one odrębne od właściwego tekstu i służą celom agregacyjnym, nie stanowią komentarza. Z tych powodów widziane są jako ubogie w treść, która mogłaby być analizowana metodą pola semantycznego. Hasztagi pojawiające się we wpisach konkursowych będą analizowane w przyszłości, w zestawieniu z wynikami zaprezentowanymi w tym tekście.
Analizę danych rozpoczęliśmy bez wyraźnie nakreślonych hipotez. Pojawiły się one dopiero w trakcie kodowania i były udoskonalane w kolejnych etapach prowadzonych analiz. W pierwszej kolejności materiał badawczy podzieliliśmy na zawartość wizualną, na którą złożyły się wyłącznie zdjęcia zawarte we wpisach konkursowych, oraz zawartość tekstową, tj. opisy umieszczone we wpisach. Zabieg ten umożliwił nam przeprowadzenie szczegółowego kodowania zarówno zawartości tekstowej, jak i elementów wizualnych wpisów konkursowych. W ten sposób staraliśmy się możliwie wszechstronnie uchwycić wątki pojawiające się w zebranym materiale, a jednocześnie zachować pewien dystans wobec konkretnych wpisów, które, nierzadko, były niezwykle sugestywne i bogate w znaczenia. Analiza wpisów, potraktowanych jako całościowe, językowo-obrazowe komunikaty, wymagałaby przyjęcia podejścia multimodalnego – podejścia „uwzględniającego nie tylko wszystkie systemy współtworzące komunikat, ale także wszystkie możliwe relacje między nimi i dodatkowe sensy wynikające z tych relacji”[7]. To z kolei ukierunkowałoby nasze wysiłki w większym stopniu na to, jakie są relacje pomiędzy zawartością tekstową i wizualną w poszczególnych, konkretnych wpisach i jakie informacje wynikają z tych relacji[8].
Zawartość wizualna była analizowana przy pomocy metodologii teorii ugruntowanej. Jest to strategia badawczo-analityczna,
[…] która koncentruje się na generowaniu pojęć, hipotez i teorii z danych empirycznych. Metodologia ta wskazuje na to, że badanie jest procesem, w przypadku którego badacz wielokrotnie – już po analizie danych, w trakcie której stawia kolejne pytania – powraca do dalszego zbierania danych. Ten proces powrotów jest powtarzany wielokrotnie. Dane są kodowane, a konceptualne aspekty danych opracowywane podczas samej analizy, aż do osiągnięcia nasycenia kategorii. Nasycenie oznacza, że nie ma żadnych nowych konceptualnych własności kategorii i można już ją opracować pojęciowo i zdefiniować[9].
Zdjęcia kodowane były poprzez wspólne swobodne wypisywanie kategorii w miarę przeglądania danych. Następnie badacze indywidualnie przyporządkowywali zdjęcia do konkretnych kategorii. W toku tego działania pojawiały się kolejne kategorie analityczne. Po zakończeniu tego etapu badacze wspólnie omówili wytworzony klucz kodowy dla całego materiału wizualnego.
Zawartość tekstową zakodowaliśmy przy pomocy metody pola semantycznego, a następnie poddaliśmy pogłębionej analizie z wykorzystaniem metodologii teorii ugruntowanej. Metoda pola semantycznego w wersji Régine Robin służy analizie tekstu, której celem jest „szukanie znaczenia tekstu, zdania, wyrazu”[10] poprzez kategoryzację wyrazów i syntagm w nim występujących. Wykorzystaliśmy wersję metody zmodyfikowaną przez Barbarę Fatygę i członków zespołu pod jej kierownictwem[11]. Polega ona na utworzeniu sześciu osobnych sieci dla wybranych podmiotów – słów kluczy. Sieci te składają się na pole semantyczne danego pojęcia, które ma służyć ustaleniu jego pełnego znaczenia, a są to:
Wybraliśmy tę metodę analizy materiału tekstowego, ponieważ pozwala ona na dokładny i systematyczny wgląd w to, jak opisywane są badane podmioty. Przydzielenie elementów tekstu do konkretnych sieci i przyporządkowanie ich wewnątrz sieci do kategorii generowanych przy pomocy metodologii teorii ugruntowanej pozwala lepiej zrozumieć, jakie znaczenia mają wybrane przez nas podmioty – dokładniej, jak uczestnicy festiwalu przedstawiają Lublin podczas Nocy Kultury oraz samą Noc.
Kodowanie zdjęć oraz opisów metodą pola semantycznego zostało wykonane przez Mateusza Stępniaka, Anastazję Szułę i Aleksandrę Kołtun. Kontrolę jakości procesu zapewniły konsultacje z B. Fatygą. Przydzielenie danej jednostki do konkretnej sieci odbyć się mogło jedynie w zgodzie między wszystkimi osobami kodującymi materiał. Kategoryzowanie i pogłębiona analiza całego materiału przy pomocy metodologii teorii ugruntowanej zostały przeprowadzone przez autorów tego artykułu. Pogłębiona analiza polegała na przeglądaniu zawartości danej sieci semantycznej i wytwarzaniu kolejnych kategorii. Postępowanie to było powtarzane kilkukrotnie, aż do momentu, kiedy można było sformułować wnioski wynikające z danych.
W dalszej części tekstu prezentujemy wnioski uzyskane w efekcie analiz zawartości wizualnej oraz zawartości tekstowej wpisów konkursowych. Ze względu na to, iż zawartości te były analizowane oddzielnie, opisujemy je niezależnie od siebie, a następnie formułujemy wnioski wynikające z całości przeprowadzonych analiz.
Zdjęcia, w liczbie 345, zakodowaliśmy zgodnie z metodologią teorii ugruntowanej. Staraliśmy się uchwycić zarówno formalne aspekty zdjęć, jak i samą ich zawartość czy miejsce, w którym je wykonano. Kodowanie odbywało się metodą zero-jedynkową: konkretne zdjęcie albo zostało uznane za należące do danej kategorii czy przedstawiające element, albo nie.
Kodowanie rozpoczęliśmy od wyznaczenia kategorii wskazujących cechy formalne fotografii – sposób wykadrowania (kadr ogólny, kadr pełny, kadr amerykański, kadr bliski, zbliżenie), kierunek ujęcia (prosto, w górę, w dół)[13] oraz styl (reportażowe, artystyczne, zawierające iluzje, prywatne lub osobiste). Po wstępnym zapoznaniu się z materiałem wytworzyliśmy również kategorie wskazujące najczęściej przedstawiane obiekty, na przykład budynki, instalacje festiwalowe, ludzi. Wówczas dookreśliliśmy też bardziej szczegółowe podkategorie, np. dla kategorii obecność ludzi w kadrze były to osoby pozujące do zdjęcia, osoby pozujące na tle instalacji lub w towarzystwie instalacji, osoby wykonujące inne czynności niż pozowanie z instalacją, tłum lub dużo ludzi. Zgodnie z metodologią teorii ugruntowanej w toku kodowania udoskonalaliśmy przyjęte wstępnie kategorie. Staraliśmy się uwzględnić takie cechy formalne zdjęć oraz pokazywane obiekty, które dostrzegliśmy dopiero po zagłębieniu się w dane. Przykładowo, dodaliśmy kategorię mówiącą o obecności na zdjęciu infrastruktury miejskiej, którą trudno uznać za estetycznie atrakcyjną. Tego typu obiekty – jak na przykład kosze na śmieci, rynny, znaki drogowe – początkowo nie wydawały się nam istotne. Ostatecznie okazało się jednak, że w analizowanym materiale są one wyraźnie widoczne.
Autorzy zdjęć posługiwali się głównie kadrem pełnym (35,9% ogółu), który pozwalał na uchwycenie danej osoby lub obiektu w całości. Na 20,3% zdjęć zastosowali kadr amerykański, przedstawiając większą część danego obiektu. Z kolei 16,2% zdjęć zakwalifikowaliśmy jako kadr bliski (ze zbliżeniem fragmentu obiektu), następne 16,2% – kadr ogólny (najszerszy z wymienionych, gdzie na zdjęciu widoczne jest otoczenie). Najmniej liczne okazały się zbliżenia (10,4%), na których element instalacji zajmował zdecydowaną większość lub całość zdjęcia.
Podczas kodowania zwracaliśmy również uwagę na kierunek tworzonych zdjęć. Większość stanowiły te robione prosto (56,8% całości), tj zgodnie z kierunkiem spojrzenia, następnie kadry skierowane w górę (39,1%). Należy podkreślić, że duża część instalacji, w szczególności te umieszczone w głównych punktach Nocy Kultury, znajdowała się wysoko, ponad głowami uczestników wydarzenia. Zaledwie 4,6% wszystkich zdjęć zostało wykadrowanych w dół, co w głównej mierze spowodowane było niewielką liczbą instalacji znajdujących się na poziomie gruntu.
Obraz 1. Przykład zdjęcia zakodowanego w kategorii artystyczne, na którym uczestnik skupia się na detalu i dokonuje estetyzacji, a w efekcie wydobywa z instalacji nowe znaczenia. Opis zawiera poprawnie sformułowane dokończenie hasła konkursowego
Źródło: wpis umieszczony przez uczestnika Nocy Kultury 2019 w ramach konkursu na Instagramie; za zgodą Warsztatów Kultury w Lublinie
W odniesieniu do stylu jedno zdjęcie mogło zostać przypisane do kilku podkategorii. Wyróżniliśmy zdjęcia reportażowe, co do których można było założyć, że autor chciał pokazać pewien obiektywny, niezabarwiony emocjonalnie stan rzeczy. Do stylu reportażowego zaliczyliśmy 86% zdjęć. Z kolei autorzy zdjęć-iluzji korzystali z technik, które dawały efekt oderwania przedstawionej treści od rzeczywistości. Fotografie z tej kategorii wyraźnie odstawały od pozostałych, jeśli chodzi o formę wykonania. Stanowiły zdecydowaną mniejszość w całości materiału badawczego – styl ten był obecny na 3,5% zdjęć. Na zdjęciach artystycznych i/lub skupionych na detalu, poza prostą rejestracją sytuacji, widoczna była ponadprzeciętna estetyzacja prezentowanej scenerii, na przykład przy pomocy filtrów. Do tej kategorii zaliczyliśmy 34,8% zdjęć. Co interesujące, niemal wszystkie zdjęcia artystyczne i/lub skupione na detalu należały jednocześnie do stylu reportażowego. Do kolejnego stylu – prywatnego – zakwalifikowaliśmy fotografie, które pokazywały autora wpisu lub osobę mu bliską (12,75% całości). Zdjęcia te mogłyby posłużyć do pokazania znajomym lub do zachowania dla siebie, ale raczej nie pojawiłyby się w reportażowej relacji.
Uczestnicy festiwalu robili zdjęcia przede wszystkim na terenie Starego Miasta. Tylko 15% zdjęć zostało wykonanych poza nim, choć wciąż w bliskim sąsiedztwie (od Bramy Krakowskiej, przez Krakowskie Przedmieście, po plac Litewski). Są to jedne z najbardziej popularnych lokalizacji dla aktywności wypoczynkowej i turystycznej w Lublinie. Nie zdołaliśmy określić lokalizacji dla 1,4% zdjęć.
Głównym obszarem zainteresowania wśród uczestników konkursu okazała się ulica Olejna, przedstawiona na 27,2% zdjęć. W tej lokalizacji znajdowały się najważniejsze realizacje z projektu „Słowo daję!”, który stanowił jedną z głównych osi programowych Nocy Kultury 2019. Dwie kolejne staromiejskie lokalizacje, które przyciągnęły uwagę uczestników konkursu, to plac Po Farze (17,1% ogółu) oraz ulica Złota (14,2% ogółu). W obydwu miejscach znajdowały się liczne instalacje, w tym takie, które nawiązywały do przewodniego tematu festiwalu.
Obraz 2. Ulica Złota – jedno z najczęściej fotografowanych miejsc w trakcie Nocy Kultury 2019
Źródło: wpis umieszczony przez uczestnika Nocy Kultury 2019 w ramach konkursu na Instagramie; za zgodą Warsztatów Kultury w Lublinie
Aspektem, który może zaskakiwać, jest obecność znacznej liczby zdjęć wykonanych za dnia. Stanowiły one niemal połowę (44,9%) materiału badawczego, podczas gdy te wykonane w nocy to 48,1% całości. Na pozostałych 7% zdjęć nie było możliwości wyznaczenia pory dnia. Analizując je pod tym względem, można stwierdzić, że Noc Kultury, wbrew swojej nazwie, nie jest wydarzeniem wyłącznie „nocnym”, gdzie zmrok stanowiłby główny aspekt definiujący i wyróżniający[14].
Materiał wizualny zawierał przede wszystkim budynki. Były one obecne na niemal każdym zdjęciu, tj. na 91% wszystkich fotografii. Następne, jeśli chodzi o częstość występowania, okazały się instalacje nocokulturowe (82,3%), niebo (60,8%), elementy infrastruktury miejskiej, które należy uznać za estetycznie nieatrakcyjne (np. rynny, kable, kosze i kontenery na śmieci, obecne na 51,9% zdjęć). W tym przypadku estetyczna konceptualizacja wydarzenia przez uczestników konkursu spowodowała, że zaakceptowali oni elementy takie jak rynny czy kontenery na śmieci w obrębie kadru. Te nieestetyczne elementy zostają zdominowane przez instalacje, które stanowią sedno zdjęć.
Obecność ludzi stwierdziliśmy na 48,1% ogółu zdjęć. Wyróżniliśmy też szereg kategorii związanych z formą obecności ludzi na fotografiach. Najczęściej pojawiali się oni jako anonimowy tłum (32,1% ogółu zdjęć). Jest to niewielki odsetek, biorąc pod uwagę wszechobecność ludzi podczas wydarzenia. Obecność tłumu jest nieodłącznym elementem bycia na Nocy Kultury; nie da się uczestniczyć w tym wydarzeniu bez towarzystwa dużej liczby nieznanych osób. Ponadto w analizowanym materiale pojawiały się osoby pozujące do fotografii (13,3%), w tym osoby pozujące bezpośrednio na tle instalacji (10,1%). Na 8,1% ogółu fotografii ukazane były osoby wykonujące różne czynności, na przykład robienie zdjęć czy wchodzenie w interakcje z instalacją poprzez choćby dotykanie jej.
Okres nocy/wieczoru jest pretekstem do wydarzenia, a światło dnia nie odbiera instalacjom ich istotności i wyrazistości (na 155 zdjęć zrobionych za dnia 125 przedstawia instalacje). Tłum pojawia się na zdjęciach zrobionych za dnia nieco częściej niż na tych z nocy (51,3% zdjęć zawierających kategorię tłum zostało wykonane za dnia). To szczególnie interesujące ze względu na fakt, że największa publiczność jest obecna na festiwalu już po zmroku. Zmrok staje się dodatkowym elementem estetyzującym instalacje, pozwalając na grę z oświetleniem. Nocna pora skłania także do wykonywania ujęć, na których nie widać innych osób.
Obraz 3. Zestawienie dwóch „typowych zdjęć” instalacji przy ulicy Olejnej, wykonane z tego samego miejsca, przez tego samego użytkownika, ale o różnych porach
 |
 |
Źródło: wpisy umieszczone przez uczestnika Nocy Kultury 2019 w ramach konkursu na Instagramie; za zgodą Warsztatów Kultury w Lublinie
Mogłoby się wydawać, że obecność nieba w kadrze, które przedstawione było na 60,8% analizowanych zdjęć, będzie równoznaczna z unikaniem ludzi po to, aby uchwycić wyłącznie instalacje. Okazuje się jednak, że sami uczestnicy (zarówno indywidualni, którzy pozują do zdjęcia, jak i bezosobowy tłum) posiadają silną reprezentację w obrębie tej kategorii (ludzie są obecni na 55% zdjęć, na których pokazane jest niebo).
W toku kodowania wyłoniliśmy również następujące kategorie: roślinność miejska (drzewa, rabaty, krzewy itd.; na 22,9% zdjęć), infrastruktura związana z rekreacją (ogródki piwne, ławki, szyldy restauracji itd.; 13%) oraz wydarzenia i występy odbywające się w trakcie lub przy okazji Nocy Kultury (6,9%) – są to koncerty, występy buskerów oraz pokaz akrobatyki powietrznej. Przyczyn tego stosunkowo niewielkiego zainteresowania fotografowaniem występów można upatrywać przede wszystkim w specyfice festiwalu. Występy są zwykle dynamiczne i trwają dość krótko. Powoduje to, że trudno je uchwycić, zarówno ze względów technicznych (trudniej jest sfotografować ludzi w ruchu niż statyczne obiekty), jak i praktycznych (na występ trzeba trafić w określonym czasie).
Obraz 4. Zestawienie sposobów kadrowania tej samej instalacji. Na pierwszym zdjęciu widoczna jest instalacja oraz ludzie, na drugim zdjęciu – tylko instalacja
 |
 |
Źródło: wpisy umieszczone przez uczestnika Nocy Kultury 2019 w ramach konkursu na Instagramie; za zgodą Warsztatów Kultury w Lublinie
Analiza zawartości tekstowej przebiegała dwuetapowo. W pierwszej kolejności całą zawartość tekstową wpisów konkursowych podzieliliśmy na sieci semantyczne. Następnie przeanalizowaliśmy uzyskany materiał przy pomocy metodologii teorii ugruntowanej. Praca przy pomocy metodologii teorii ugruntowanej nie została wykonana bezpośrednio na opisach, lecz na zawartości sieci semantycznych.
W toku analizy wyróżniliśmy dwa dominujące sposoby konstruowania opisów przez uczestników konkursu. Były to: 1) zgodna z wymogami konkursu konstrukcja „W Noc Kultury Lublin jest jak...”; 2) konstrukcja „Noc Kultury jest jak…”. W efekcie analizie poddaliśmy dwa pola semantyczne: pierwsze dla podmiotu-słowa klucza „Lublin podczas Nocy Kultury”, które nazwaliśmy polem LUBLIN PODCZAS NOC KULTURY – skrótowo, LUBLIN, drugie dla podmiotu-słowa klucza „Noc Kultury”, które nazwaliśmy polem NOC KULTURY[15]. Na podstawie przeanalizowanych wpisów skonstruowaliśmy pola semantyczne, które pokazujemy na wykresach 1 i 2.
Obraz 5. Zestawienie wykresów obrazujących strukturę pola semantycznego dla podmiotów: Noc Kultury (N = 161) oraz Lublin podczas Nocy Kultury (N = 495)
Źródło: opracowanie własne
W niniejszym artykule przedstawiamy wnioski z pogłębionej analizy sieci ekwiwalentów oraz sieci asocjacji. Były one najbogatsze w obydwu polach, a uzyskane z nich informacje pozwalają udzielić odpowiedzi na postawione pytania badawcze.
Ekwiwalenty to wszystkie wyrazy i syntagmy, które w tekście mogą być utożsamiane z podmiotem. W każdym przypadku drugi człon porównań „W Noc Kultury Lublin jest jak…” oraz „Noc Kultury jest jak…” traktowany był jako ekwiwalent odpowiednio Lublina i Nocy Kultury. Ze względu na to, że 97% analizowanych opisów miało taką konstrukcję porównania, sieci ekwiwalentów są najbardziej rozbudowanymi sieciami w obu polach semantycznych. W obu przypadkach około połowę wszystkich ekwiwalentów (53,7% w polu LUBLIN i 47,1% w polu NOC KULTURY) stanowią ekwiwalenty złożone, składające się z wielu słów.
W sumie w polu LUBLIN sieć ekwiwalentów wyniosła 205 jednostek, a w polu NOC KULTURY – 51 jednostek.
Na podstawie tak przeprowadzonego kodowania zauważyliśmy, że nie ma dominującej kategorii tematycznej, w której znalazłby się znaczny odsetek ekwiwalentów z obydwu pól. Są kategorie, które występują nieco częściej niż pozostałe, na przykład 14,1% ekwiwalentów wiąże się z pojęciem miasta, 9,4% z instalacjami festiwalowymi. W wyniku analiz powstał schemat, który był skomplikowany i wielowątkowy, ale trudny do uproszczenia ze względu na tematyczne różnice pomiędzy kategoriami. Odsetek jednostek zaklasyfikowanych do poszczególnych kategorii pozostaje niewielki; świadczy to o dużym zróżnicowaniu w opisach. Pogrupowaliśmy więc je według wspólnych cech, lecz nie łączyliśmy ich. Te zostaną przedstawione w następnej części artykułu.
Sieć ekwiwalentów dla podmiotu Lublin
W sieci ekwiwalentów w polu LUBLIN dominują kategorie, których cechą wspólną jest pewnego typu odrealnienie. Według 26,3% porównań w Noc Kultury Lublin jest jak coś, co nie jest naprawdę, ale raczej jest jak bajeczny sen[16]; magiczna kraina; miasto z innej bajki; portal czasoprzestrzenny; teatralna uczta. Do tej kategorii można dołączyć kategorię, w której znalazły się realnie istniejące miejsca na świecie, jednak inne niż Lublin (jak Rio de Janeiro czy Barcelona). Wtedy, według aż 40% porównań, w Noc Kultury Lublin jest jak, po prostu, inne miejsce. Uczestnik stawia na równi Lublin z zupełnie innymi od niego miejscami, tym samym informując, że choć jest w Lublinie, podczas Nocy czuje się, jakby był w tym innym miejscu. Może to być Manhattan w najlepszym wydaniu; dżungla lub podróż w nieznane.
Kolejne kategorie wiążą się z wglądem w stany mentalne swoje i innych, tj. z mentalizacją. Ekwiwalentów wskazujących na odczucia jest w tym polu aż 20,5%. Poza opisem, czym jest Lublin podczas Nocy Kultury, autorzy zwracają uwagę na to, jak sami reagują na otoczenie. Tak Lublin w Noc Kultury jest niesamowity i wyjątkowy niczym mistyczne przeżycie piękna, przywołuje nostalgiczne wspomnienia najlepszych kolonii, wywołuje zaskoczenie, będąc zagadką.
Lublin podczas Nocy Kultury wywołuje intensywne i bogate doświadczenia wizualne. Porównywany jest do feerii barw i kolorowych luster, do świetlistej przystani i Drogi Mlecznej. Związane z doświadczeniami wizualnymi kolor i światło pełnią główną rolę w 7,8% ekwiwalentów, jednak trudno wśród porównań znaleźć ślady innych zmysłów. Podobnie 8,8% ekwiwalentów podkreśla, jak wszechogarniający, otaczający uczestnika jest Lublin podczas Nocy Kultury; jest on wirującym światem; całością; wielkim, kolorowym oceanem.
Noc Kultury przeżywa się przede wszystkim z ludźmi. W tym świetle grupa wpisów dotyczących współobecności innych ludzi jest wyjątkowo nieliczna. Jedynie 6,8% porównań określa Lublin podczas Nocy jako tłum spacerowiczów czy taneczny parkiet. W opisach miasta, Lublin podczas Nocy nie jest koniecznie miejscem, którego doświadcza się w otoczeniu czy towarzystwie innych ludzi.
Interesującymi kategoriami są te, które wiążą się z tematem festiwalu: „MiastOpowieść”. Aż 14,6% ekwiwalentów Lublina podczas Nocy Kultury to różne elementy systemu językowego oraz nośników tekstu. Lublin w trakcie Nocy to zbiór liter alfabetu; potok słów; czysta niezapisana kartka papieru. W 7,8% ekwiwalentów jest on za to narracją, dziełem literackim, historią godną do opowiedzenia; uczestnicy konkursu w większym stopniu koncentrowali się na fizycznych elementach przedstawianych na instalacjach niż na pojęciu opowieści. Lublin podczas Nocy został 7,8% przypadków, gdzie, wraz ze słowami, literami i księgami obecnymi w przestrzeni miasta, utożsamiany jest z palindromem; patronką lub makramową plecionką (w odniesieniu do konkretnej instalacji, której częścią są plecionki).
Sieć ekwiwalentów dla podmiotu Noc Kultury
Sieć ekwiwalentów w polu NOC KULTURY różni się w niewielkim stopniu od sieci ekwiwalentów w polu LUBLIN. Podobnie jak Lublin podczas Nocy Kultury, sama Noc Kultury również jest utożsamiana z odrealnieniem. Według 23,5% porównań Noc to niezwykła sztuka; kraina Oz i historie z dzieciństwa. Opisy skupiające się na podmiocie Noc Kultury nie wspominają często miejsc na świecie innych niż Lublin; pojawiają się tylko Wrocławskie krasnale. Podobnie, w tej sieci znalazło się wiele ekwiwalentów związanych z mentalizacją. Według 17,65% porównań Noc to odczucia jak letnia inspiracja lub, nostalgicznie, każda znana baśń.
Noc Kultury jest porównywana w 9,8% z różnorodnością wrażeń wizualnych jak niezliczonych kolorów mozaika, ale trudno znaleźć wśród ekwiwalentów informacje o doznaniach płynących z innych zmysłów. Jest czymś wszechogarniającym w niewielkim stopniu, bo tylko w 5,9% ekwiwalentów. Utożsamienia z ludźmi i przejawy wspólnotowości w ekwiwalentach, tak samo jak w przypadku ekwiwalentów w polu LUBLIN, są dość nieliczne i wynoszą 9,8%.
Ekwiwalenty w kategoriach związanych z tematem festiwalu MiastOpowieść w polu NOC KULTURY rozkładają się podobnie do ekwiwalentów związanych z tematem festiwalu w polu LUBLIN. Noc w 13,7% przypadków jest nośnikiem tekstu, fizyczną realizacją języka, słowami, wyrazami, literami, zdaniami. W 11,7% przypadków jest narracją, nie zapomnianymi historiami. Znacząca różnica pomiędzy polami pojawia się jednak w bardziej bezpośrednich porównaniach z instalacjami. Aż 15,7% ekwiwalentów Nocy to obecne w przestrzeni miasta litery i słowa, ale też kwiat i szklana ławica.
Obraz 6. Przykład odrealnienia – w opisie do zdjęcia Noc Kultury zostaje porównana do innego miejsca
Źródło: wpis umieszczony przez uczestnika Nocy Kultury 2019 w ramach konkursu na Instagramie; za zgodą Warsztatów Kultury w Lublinie
Sieci ekwiwalentów dla obu pól są do siebie podobne. Zarówno Lublin podczas Nocy Kultury, jak i Noc Kultury, są opisywane przede wszystkim jako inne miejsce bądź osobiste, mentalne przeżycia. W obu polach nie brakuje porównań podmiotów do tematu festiwalu. Niemniej nawiązania do konkretnych instalacji festiwalowych pojawiają się nieco częściej w sieci ekwiwalentów pola NOC KULTURY.
Obok kategorii tematycznych powstały również dwie kategorie rozłączne dotyczące czasu, do których zostało przydzielone 76% jednostek z obu sieci ekwiwalentów. Kategoryzacja ta miała na celu ustalenie, z jakim wymiarem czasu wiążą się oba podmioty: czy są one ujmowane jako coś trwającego długo (czyli coś trwałego, potężnego, niezmiennego) czy krótko (coś chwilowego, kruchego, zmiennego). Po ogólnym podsumowaniu obu pól do kategorii jest przypisane niemal równo po połowie jednostek (51% uwzględnionych jednostek znalazło się w kategorii długo, 49% w kategorii krótko). Jednakże różnice zauważalne są dla poszczególnych pól.
W sieci ekwiwalentów pola LUBLIN nieco częściej pojawiają się ekwiwalenty powiązane z długim czasem: 57,6% ekwiwalentów uwzględnionych w tym podziale znalazło się w kategorii długo (jest to 42,4% wszystkich ekwiwalentów tej sieci). Sugerować to może, że mimo wyjątkowej sytuacji kilkugodzinnego festiwalu miasto jest raczej konceptualizowane jako coś trwałego. Wprost przeciwnie, w sieci ekwiwalentów pola NOC KULTURY obserwowana jest znaczna dominacja ekwiwalentów powiązanych z krótkim czasem: aż 73% ekwiwalentów uwzględnionych w tym podziale znalazło się w kategorii krótko (62,75% wszystkich ekwiwalentów tej sieci). Festiwal Noc Kultury konceptualizowany jest w opisach jako krótkotrwały i przemijający, oderwanie się na chwilę od rzeczywistości.
Asocjacje podmiotu to powiązania pozytywne z podmiotem oraz związki syntagmatyczne i kontekstowe – to, co otacza podmiot. Sieci asocjacji były drugimi w kolejności najbardziej rozbudowanymi sieciami w obu polach (200 jednostek w polu LUBLIN i 39 jednostek w polu NOC KULTURY).
Choć obecność ludzi nie jest szczególnie zauważalna wśród ekwiwalentów Lublina, ludzie są bez wątpliwości z nim związani. Aż 26% asocjacji wskazuje na obecność ludzi. Jednakże niewiele razy w tekście pojawiają się tłum czy mieszkańcy; nieco częściej Lublinowi podczas Nocy Kultury towarzyszą jednostki jak ja; ty; rysownik czy Hartwig. Trudno jednak znaleźć przewodnią kategorię, ludzie towarzyszą Lublinowi w uśmiechu na szóstkę; w dobrym towarzystwie i w rozmowach, jakie przebrzmiewały przez lata. Istotne jest to, że ludzie są obecni i towarzyszą Lublinowi w trakcie Nocy Kultury. Sama Noc Kultury jest w jeszcze większym stopniu kojarzona z ludźmi, bo pojawiają się oni w 33,3% asocjacji w polu NOC KULTURY. Znowu nie są to jednak ani mieszkańcy, ani tłum, w przypadku asocjacji Nocy Kultury nie są to nawet jednostki. Są to raczej inni i każdy; my i dobre towarzystwo.
W przypadku asocjacji jednostki, które mówią o bajkowości, fantazyjności, snach magiczności czy nawiązują do popkultury, są podobne do jednostek w kategoriach związanych z pojęciami wyjątkowości i tajemniczości. Trudno tu mówić o obecności w innym miejscu, jak w przypadku sieci ekwiwalentów, lepiej mówić o towarzyszącej Lublinowi podczas Nocy Kultury atmosferze niesamowitości opisywanej przez wspominanie łapaczy snów i magicznych kwiatów całkiem jak z innej planety. Taką niesamowitość obserwujemy w 15% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury. Lublin przedstawiany jest jako otoczony nietypowością. W sieci asocjacji dla podmiotu Noc Kultury asocjacje związane z niesamowitością stanowią 12,8% jednostek.
Wśród asocjacji wiele razy wspomniane jest otoczenie, czyli obiekty znajdujące się w przestrzeni, stanowiące punkty odniesienia dla uczestnika, oraz sama przestrzeń. Aż 17% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury to budynki, jak nawet ta opuszczona już kamienica, podłoże, jak każda z ulic czy droga, konkretne części miasta, jak Centrum, miejsca abstrakcyjne, jak granica jawy i fantazji i dość ogólna przestrzeń, jak powietrze. O otoczeniu mówi 15,6% asocjacji Nocy Kultury, jak miasto i to, co czeka za rogiem.
Kategoria związana z otoczeniem po części pokrywa się z kategorią związaną ze wszystkim i wszechbytnością, również w dość abstrakcyjnym ujęciu. Znajdują się w niej te asocjacje, które mówią o wszechobecnej przestrzeni otaczającej podmiot, jak niebo czy powietrze, ale też inne wyrazy i syntagmy wyrażające wszystko, takie jak zawsze; nigdy; wszystkie słowa. Na tę kategorię składa się 11% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury i 5,1% asocjacji Nocy Kultury.
Różnego typu czynności pojawiają się w 17% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury i 20,5% asocjacji Nocy Kultury. Zaobserwowaliśmy dwa rodzaje czynności ujawniających się w sformułowaniach pojawiających się w opisach, które są towarzyszące Lublinowi podczas Nocy, a nie są ani działaniami Lublina, ani działaniami na Lublinie. Takim działaniem jest poruszanie się – zarówno w sensie dosłownym, jak i metaforycznym – obejmujące 8% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury i ujawniające się w takich wyrazach i syntagmach jak zatrzymaj się na chwilę; brama relaksu i kroki. Takim działaniem jest też w 5,5% obserwowanie, słuchanie, również w sensie dosłownym i w sensie metaforycznym, czyli chłonięcie bodźców, ujawniające się w takich asocjacjach jak oko; fotograf i dźwięki. O poruszaniu się jest mowa w 7,7% asocjacji Nocy Kultury, na przykład w sformułowaniu droga do kultury. Z kolei 5,1% asocjacji Nocy Kultury dotyczy odbierania bodźców różnego rodzaju, jak na przykład w złożonej asocjacji opisującej obserwatora, brzmiącej oczy, uszy i duch.
Wśród asocjacji pojawiają się też jednostki związane z czasem. Stanowią one 16% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury i 12,8% asocjacji Nocy Kultury. Mówią w równym stopniu o powtarzalności (jak co roku) i o jednorazowości (przez tę jedną noc). Mówią również o przeszłości (pamięć) i niecodzienności (sobotnia noc, w której uczestnictwo powinno być punktem obowiązkowym każdego mieszkańca). Część asocjacji wskazuje czas odbywania się festiwalu – noc.
Zdołaliśmy wyznaczyć kilka innych ogólnych kategorii tematycznych. Kategoria związana ze zmianą, rozpoczynaniem się czegoś nowego, stanowi 6% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury i 10,3% asocjacji Nocy Kultury. Kategoria związana z bodźcami wizualnymi stanowi odpowiednio 11% i 7,7%. Nieliczna jest też kategoria asocjacji związanych z emocjami, składa się na nią 7,5% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury i 2,6% asocjacji Nocy Kultury. Z obu sieci tylko dwie asocjacje wyrażały negatywne reakcje emocjonalne, żadna z nich nie była jednak krytyką podmiotu; były to przerażające historie i [kolorowa czasoprzestrzeń], przez którą zaglądają z zazdrością istoty pozaziemskie.
W porównaniu do sieci ekwiwalentów w sieci asocjacji jednostki związane z tematem festiwalu MiastOpowieść stanowiły niski odsetek. Tylko 5,5% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury to fizyczny nośnik tekstu, jak wszystkie słowa i każda literka. Tylko 4% asocjacji Lublina to narracja, czyli wielobarwne opowieści czy historie. Co interesujące, w przypadku asocjacji Nocy Kultury, obie te kategorie są puste. Inaczej rzecz się ma z asocjacjami w bezpośredni sposób związanymi z instalacjami festiwalowymi. Pojawiają się one w 9% asocjacji Lublina podczas Nocy Kultury (kolorowe niezwykłe instalacje artystyczne) i w 7,7% asocjacji Nocy Kultury (wielkoformatowe instalacje artystyczne).
Pozostałe sieci są uboższe od wyżej opisanych sieci ekwiwalentów i asocjacji. Tak jak w przypadku wyżej opisanych sieci trudno znaleźć w nich elementy o wydźwięku negatywnym. Na tak pozytywny stosunek do opisywanych podmiotów bez wątpienia wpływa sposób, w jaki zostały zebrane opisywane tu dane, czyli sytuacja konkursu.
Sieć działań, które wykonuje się na podmiocie, jest trzecią pod względem wielkości. Działania na podmiocie Lublin podczas Nocy Kultury są głównie wykonywane przez uczestników festiwalu, którzy wchodzą w interakcje z otoczeniem, poruszają się po mieście i, ujmując ogólnie, doświadczają. Chcą oni jak najwięcej zobaczyć; wyłapać; zapisać i odkryć. Inną grupą działającą na podmiot Lublin podczas Nocy Kultury są ozdoby, które go rozświetlają i wydarzenia, które są prezentowane. Podobnie rzecz się ma w przypadku podmiotu Noc Kultury.
Lublin podczas Nocy Kultury działa, wyzwalając u uczestników estetyczne odczucia i inspirację: otwiera się; porywa; każe szukać. Pojawiają się działania negatywne – nieprzyjemne dla uczestników, tj. zadeptają cię i zmacają cię, które jednak zostają natychmiast zneutralizowane w dalszej części opisu (a i tak się cieszysz, że tu jesteś). Wśród działań podmiotu Noc Kultury szczególnie odznacza się jej chwilowość: rozświetla, zaczyna się; gaśnie; zasnuje się mgłą.
Określenia zarówno Lublina podczas Nocy Kultury, jak i samej Nocy wiążą się przede wszystkim z niesamowitością, jak w przykładach najbardziej magiczna; najbardziej nieprzewidywalne [miasto] na świecie. Część dotyczy cech wizualnych, jak pełen barw czy mroczne.
Najuboższymi sieciami są w obu polach sieci opozycji, zawierające te jednostki, które są w opisach przeciwstawne podmiotom. Ich niewielka liczba spowodowana jest tym, jak zostało sformułowane hasło konkursowe: pytaliśmy uczestników festiwalu o to, jaki jest Lublin podczas Nocy Kultury, a nie jaki nie jest. Pomimo to na podstawie opisów udało nam się ustalić, że Lublin podczas Nocy Kultury nie jest wyspą, nie jest szary, ciężki, codzienny i przyziemny. Noc Kultury przeciwstawiona jest sytuacji codziennego zmierzania do pracy.
Zestawiając ze sobą wyniki analiz zawartości wizualnej oraz analiz zawartości tekstowej, prezentujemy najważniejsze wnioski dotyczące sposobów przedstawiania Lublina podczas Nocy Kultury 2019 na Instagramie przez uczestników konkursu fotograficznego zorganizowanego w ramach festiwalu.
Na zdjęciach pojawiają się stałe motywy, tj. wielokrotnie powtarzające się ujęcia tych samych instalacji o podobnym stylu kadrowania. Jednakże zdjęcia te stanowią podstawę do wyraźnie zróżnicowanych porównań pojawiających się w zawartości tekstowej. W większości przypadków opisy znajdujące się we wpisach konkursowych zostały skonstruowane w taki sposób, że stanowią swobodną interpretację hasła konkursowego oraz treści zdjęć, którym towarzyszą. Dlatego, choć w zbiorze wpisów konkursowych jest wiele podobnych zdjęć, opisy rzadko się powtarzają.
Poprzez opisy Lublin podczas Nocy Kultury oraz Noc Kultury są przedstawione przede wszystkim jako coś, co nie jest tutaj. Jako inne miejsce, może to być miejsce realne bądź miejsce wyobrażone, lub coś nietutejszego lub nierealnego, nierzeczywistego. Porównania zawarte w opisach są zróżnicowane i rozbudowane. Natomiast w obrębie samych zdjęć nietypowość, nietutejszość oraz niecodzienność są eksplorowane poprzez ukazanie samych instalacji, które stanowią nowy element przestrzeni miejskiej. Jednak poza treścią obrazu, forma (tj. techniki kadrowania czy formatowanie) jest zmieniana tylko w pojedynczych przypadkach. Uczestnicy konkursu fotografują głównie całe obiekty (przeważają kadry pełne), zdjęcia są robione przed siebie i wycentrowane (głównie na instalacje) oraz wiernie oddają wydarzenia i instalacje obecne w trakcie Nocy Kultury 2019.
Zarówno na zdjęciach, jak i w opisach Lublinowi podczas Nocy Kultury towarzyszą elementy przestrzeni miejskiej związane z jej codziennym funkcjonowaniem (np. ludzie, podłoże, budynki, kontenery). Uczestnicy konkursu nie unikają fotografowania nieestetycznych elementów przestrzeni. Elementy związane z miejską codziennością nie kolidują z wytwarzaniem nowych narracji o mieście związanych z sytuacją festiwalową.
Jednakże Lublin podczas Nocy Kultury konceptualizowany jest jako przeobrażający się, przeradzający w zupełnie inne miejsce, niż jest na co dzień. Zatem, aby móc mówić o tak odmienionej przestrzeni, konieczne stają się elementy, które są niecodzienne. Dla zbioru wpisów konkursowych typowe jest to, co na co dzień jest nietypowe. Na zdjęciach centralnym punktem uwagi są całkowicie nowe elementy przestrzeni, jakimi są instalacje oraz wydarzenia festiwalowe. Zaś w opisach z Lublinem podczas Nocy Kultury łączą się elementy niesamowitości, takie jak bajki, magia i sen.
Wszystkie opisy mają charakter pozytywny, co jest spowodowane prawdopodobnie tym, że zostały wygenerowane w ramach konkursu. Fakt, iż w opisach przeważają informacje dotyczące doświadczeń wizualnych może, obok dominacji zmysłu wzroku u ludzi i znacznej liczby elementów wizualnych na Nocy Kultury, wynikać z tego, że był to konkurs fotograficzny. Najogólniej Lublin podczas Nocy można opisać jako wzbudzający zainteresowanie i chęć odkrycia czegoś nowego.
Przedstawione tu wnioski z badania mają charakter wstępny oraz eksploracyjny. Jest tak przede wszystkim ze względu na specyficzne okoliczności towarzyszące zbieraniu danych. Sami uczestnicy konkursu są niewielką częścią ogółu publiczności Nocy Kultury, są też tylko częścią samych użytkowników Instagrama obecnych na wydarzeniu. Z konieczności dobór próby miał charakter ochotniczy; w konkursie wzięły udział osoby, które dowiedziały się o nim i zechciały w nim partycypować. Z wyżej wymienionych przyczyn przeanalizowany przez nas materiał nie pozwala na dokonywanie uogólnień, jakie zwykle interesują badaczy i praktyków. Niemniej mamy nadzieję, że zaprezentowane przez nas podejście badawcze będzie stanowić punkt wyjścia dla kolejnych opracowań. Po pierwsze, sformułowane przez nas wnioski wpisują się w coraz większą literaturę na temat sposobów oddziaływania festiwali na przestrzeń miejską nie tylko w kontekście jej zawłaszczania czy komercjalizowania, ale również rewitalizacji oraz wytwarzania miejsc (place-making) w procesie nadawania znaczeń[17]. Po drugie, nasze badanie stanowi przykład tego, w jaki sposób można korzystać z danych generowanych w mediach społecznościowych. Poprzez publikowane wpisy użytkownicy Instagrama prezentują swoje poczucie estetyki, gust, podkreślają to, co dla nich ważne[18]. Jak każde medium Instagram w znacznym stopniu kształtuje formę oraz zawartość prezentowanych treści. Niemniej portal ten wciąż może stanowić źródło wartościowych danych dotyczących tego, jak jego użytkownicy na co dzień doświadczają rzeczywistości[19] oraz w jaki sposób te doświadczenia przedstawiają.
Anastazja Szuła (BA in cognitive science, Maria Curie-Skłodowska University),
Mateusz Stępniak (MA in philosophy, Maria Curie-Skłodowska University, Strategy and Investor Relations Department, Lublin City Office)
Abstract
Research concerning how Night of Culture, an outdoor festival held annually in Lublin, influences the ways of perceiving and using the urban space has been ongoing since 2017. In this paper, we present the results of a study aimed at identifying the ways in which festival participants present the city space in the context of Night of Culture. Our research material consisted of entries posted on Instagram as part of a competition held in cooperation with the festival organisers. We analysed both textual and visual content of the entries using the semantic field method and the grounded theory methodology. As a result of the analyses, we were able to determine 1) objects that the contest participants paid attention to mostly; 2) associations that were evoked by Lublin during the festival.
Keywords: semantic field, grounded theory, visual analysis, Instagram, city photography
[1] C. Chesher, Between image and information. The iPhone camera in the history of photography, [w:] L. Hjorth i in. (red.), Studying mobile media. Cultural technologies, mobile communication, and the iPhone, Routledge, New York 2012.
[2] M. Zappavigna, Searchable talk. The linguistic functions of hashtags, „Social Semiotics” 2015, nr 23(5). DOI: 10.1080/10350330.2014.996948
[3] J.D. Boy, J. Uitermark, How to study the city on Instagram. „PLoS ONE” 2016, vol. 11, nr 6, s. 2. DOI: 10.1371/journal.pone.0158161. Tłumaczenie własne.
[4] A. Kołtun (red.), Wpływ lubelskich festiwali plenerowych na rozwój społeczny i gospodarczy miasta. Raport końcowy z badania, Warsztaty Kultury, Lublin 2017, s. 11, [online:] https://www.warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2018/02/Wpływ-lubelskich-festiwali-plenerowych-na-rozwój-gospodarczy-i-społeczny-miasta-RAPORT.pdf [dostęp: 3.06.2021]; A. Kołtun, Wpływ Nocy Kultury na sposoby postrzegania i użytkowania przestrzeni miejskiej. Najważniejsze wnioski z badania przeprowadzonego w 2018 roku, Warsztaty Kultury, Lublin 2019, [online:] https://www.warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2018/02/Wp%C5%82yw-Nocy-Kultury-na-sposoby-postrzegania-i-u%C5%BCytkowania-przestrzeni-miejskiej.pdf [dostęp: 11.04.2021].
[5] A. Kołtun (red.), Wpływ lubelskich festiwali...
[6] Regulamin konkursu jest dostępny pod adresem: https://nockultury.warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2019/05/Regulamin-konkursu-NocKulturyJak1.pdf [dostęp: 11.04.2021].
[7] J. Maćkiewicz, Badanie mediów multimodalnych – multimodalne badanie mediów, „Studia Medioznawcze” 2017, nr 2, s. 34, [online:] https://studiamedioznawcze.eu/index.php/studiamedioznawcze/article/view/388/236 [dostęp: 2.09.2021].
[8] Por. A. Szuła, Tekst i obraz w multimodalnych tweetach, [w:] B. Maliszewski, M. Rzeszutko (red.), Teksty kultury. Oblicza komunikacji XXI wieku, t. 3, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2021.
[9] K.T. Konecki, Wizualna teoria ugruntowana. Podstawowe zasady i procedury, „Przegląd Socjologii Jakościowej” 2012, vol. 8, nr 1, s. 13, [online:] http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume18/PSJ_8_1_Konecki.pdf [dostęp: 11.04.2021].
[10] R. Robin, Badanie pól semantycznych: doświadczenia Ośrodka Leksykologii Politycznej w SaintCloud, [w:] M. Głowiński (red.), Język i społeczeństwo, Czytelnik, Warszawa 1980, s. 252.
[11] B. Fatyga, Dzicy z naszej ulicy. Antropologia kultury młodzieżowej, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW, Warszawa 2005; B. Fatyga i in., Raport końcowy z badania dyskursu publicznego o prawie autorskim w Polsce w latach 2012–2013, Warszawa 2014, [online:] https://prawokultury.pl/media/entry/attach/Fundacja_Nowoczesna_Polska-Raport_ko%C5%84cowy-Badanie_dyskursu_prawa_autorskiego.pdf [dostęp: 11.04.2021]; M. Dudkiewicz, O korzyściach płynących z wiedzy, co myślą ludzie: wykorzystanie metody pola semantycznego w projektach systemowych, [w:] B. Fatyga (red.), Praktyki badawcze, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW, Warszawa 2015, s. 159–176.
[12] B. Fatyga, Dzicy z naszej ulicy..., s. 195.
[13] Używamy określenia „kierunek robienia zdjęć”, zamiast pojęcia „perspektywy”, dla zachowania precyzji wywodu.
[14] Por. T. Triapitsyna, „Czuła jest noc: rola nocy w doświadczeniach uczestników festiwalu Nocy Kultury”, w niniejszym tomie.
[15] Zapis wielkimi literami stosujemy dla nazw pól semantycznych.
[16] Kursywą zapisujemy jednostki skopiowane z wpisów zamieszczonych na Instagramie w ramach konkursu, z zachowaniem ich oryginalnej pisowni. W niektórych przypadkach zmieniamy jedynie ich formę gramatyczną.
[17] Por. G. Richards, R. Palmer, Eventful cties: Cultural management and urban revitalisation, Elsevier, London and Burlington MA 2010; F.S. Rota, C. Salone, Place-making processes in unconventional cultural practices. The case of Turin’s contemporary art festival Paratissima, „Cities” 2014, nr 40. DOI: 10.1016/j.cities.2014.03.008; N. Stevenson, The street party: pleasurable community practices and place making, „International Journal of Event and Festival Management” 2020, vol. 10, nr 3. DOI: 10.1108/IJEFM-02-2019-0014
