Prof. dr hab. Stanisław Grabias, prof. UMCS  

ORCID: 000 0003 4592 9334

Prof. dr hab. Stanisław Grabias, urodzony w Soli k. Biłgoraja w 1942 r., absolwent Liceum Pedagogicznego w Biłgoraju, magister filologii polskiej UMCS.

Od roku 1988 do 2013 kierownik Zakładu Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego UMCS. Przez trzy kadencje przewodniczący Polskiego Towarzystwa Logopedycznego. Długoletni redaktor naczelny „Logopedii” i Przewodniczący Komisji Rozwoju i Zaburzeń Mowy PAN. Teoretyk socjolingwistyki (książka: Język w zachowaniach społecznych – cztery wydania, jest ciągle jedynym w Polsce, gruntownym opracowaniem teorii socjolingwistycznej), twórca interakcyjnej teorii zaburzeń mowy (zob.: Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, red. S. Grabias, M. Kurkowski, Lublin 2012). Pomysłodawca i redaktor serii monograficznej „Komunikacja i jej zaburzenia” (Wydawnictwo UMCS) – 29 tomów. Inicjator „logopedii z audiologią” – kierunku dziennych studiów w UMCS. Promotor szesnastu doktoratów. Przez kilkanaście lat pracownik Wydziału Nauk Humanistycznych Uniwersytetu w Siedlcach.

Aktywność badawcza:

Jest profesorem tytularnym od 1995 r. (nominacja z rąk Prezydenta Lecha Wałęsy), profesorem zwyczajnym od 1998 r. Był studentem – seminarzystą prof. Leona Kaczmarka, który w latach 60-tych XX wieku scalił polską refleksję na temat zaburzeń mowy i nadał jej postać nauki – logopedii.

Uważa się za ucznia prof. Teresy Skubalanki, wybitnej badaczki stylów polszczyzny, teoretyka stylistyki. Pod jej opieką naukową przebył kolejne etapy drogi akademickiej. W 1974 r. obronił pracę doktorską na temat socjolektów języka polskiego, a w 1979 r. zakończył przewód habilitacyjny (kolokwium na Wydziale Humanistycznym UMCS) rozprawą O ekspresywności języka (Lublin 1980).

Aktywność badawcza prof. Stanisława Grabiasa skupiona jest wokół trzech obszarów refleksji naukowej: ekspresji i przejawów emocji ujawniającej się w zachowaniach językowych, socjolingwistyki i logopedii. To socjolingwistyka w jego ujęciu (wielokrotnie wznawiana książka Język w zachowaniach społecznych, ostatnie, poszerzone wydanie z podtytułem: Podstawy socjolingwistyki i logopedii, Lublin 2019) wyznaczyła model językowej interakcji, który przeniesiony do logopedii pozwolił na nowo sformułować jej przedmiot, wyznaczyć klasyfikacje zaburzeń mowy i ustalić sposób ich opisu.

Koncepcja prof. Grabiasa stała się teoretycznym założeniem akademickiego podręcznika, którego autorami są wybitni badacze problemu z różnych ośrodków uniwersyteckich w Polsce. Ukazał on najnowszą wiedzę na temat zaburzeń mowy, sposobów ich diagnozowania i metod terapii. Wyznaczył standardy kształcenia logopedów. Ukazał się w dwu tomach: Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, red. S. Grabias, M. Kurkowski, Lublin 2012, ss. 701; Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Lublin 2015, ss. 1191.

Tuż po doktoracie, odbył półroczny staż w Czeskiej Akademii Nauk w Pradze. Pobyt ten, w atrakcyjnym dla lingwisty ośrodku naukowym ze względu na ideę budujące „Praską Szkołę Strukturalną”, utwierdził badacza w przekonaniu, że relacja między ludzkimi emocjami a zachowaniem językowym warta jest wysiłku i możliwa do opisu w kategoriach lingwistycznych. Przekonanie to zaowocowało książką O ekspresywności języka, Lublin 1980.

Przez dwa lata uczestniczył w kształceniu studentów polonistyki na Uniwersytecie im. Łomonosowa w Moskwie jako lektor języka polskiego i jako wykładowca. Pobyt ten pozwolił zorientować się w osiągnięciach ówczesnej socjolingwistyki, rozwijanej w Moskiewskiej Akademii Nauk.

Sprawowane funkcje:

Od 1980-1990 r. był organizatorem, a potem kierownikiem Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców UMCS, które po latach weszło w skład Centrum Języka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców UMCS.

W latach 1988-2013 kierował Zakładem Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego. Poszerzył perspektywy badawcze Zakładu przejętego od prof. Leona Kaczmarka. Zakład w tym czasie prowadził trzy typy studiów podyplomowych (logopedię ogólną, surdologopedię i neurologopedię) i przez piętnaście lat specjalność logopedyczną na dziennych studiach polonistycznych UMCS.

Przez dwie kadencje (1999-2005) pełnił funkcję Dziekana Wydziału Humanistycznego UMCS – największego wówczas Wydziału na Uczelni. Rada Wydziału (ponad stu profesorów) powołała prof. Grabiasa na tę funkcję w głosowaniu jednomyślnym.

Pełnił funkcję Rektora Wyższej Szkoły Humanistyczno-Przyrodniczej w Sandomierzu (2005-2009). Z jego inicjatywy i przy jego udziale powstała w 2007 roku Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sandomierzu (obecnie filia Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach).

Był inicjatorem i współtwórcą Kolegium Licencjackiego UMCS w Biłgoraju, rodzinnym mieście prof. S. Grabiasa, którego w 2008 roku został Honorowym Obywatelem. Przez dziesięć lat Kolegium kształciło studentów na pięciu kierunkach studiów.

Opieka nad doktorantami/magistrantami:

Prof. Grabias jest promotorem szesnastu doktoratów. Większość z wypromowanych doktorów (obecnie już doktorów habilitowanych) podjęła pracę w Zakładzie Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego. W związku z tym Zakład, największy wówczas zespół badawczy zajmujący się zaburzeniami mowy w Polsce, mógł prowadzić różne formy kształcenia.

Aktywność organizacyjna:

Prof. Grabias uczestniczy intensywnie w budowaniu społeczności akademickiej w Polsce, szczególnie w kształtowaniu zespołów badawczych w zakresie logopedii. Niemal wszystkie habilitacje dotyczące logopedii w Polsce, toczyły się przy udziale prof. Grabiasa jako recenzenta lub przewodniczącego komisji habilitacyjnych. Jest autorem siedmiu recenzji o tytuł profesora, trzydziestu czterech recenzji w przewodach habilitacyjnych i trzydziestu pięciu recenzji w przewodach doktorskich.

Najważniejszym osiągnięciem organizacyjnym prof. Grabiasa i pracowników Zakładu było otwarcie „logopedii z audiologią” – unikatowego kierunku pięcioletnich studiów, prowadzonych w UMCS wespół z Instytutem Fizjologii i Patologii Słuchu w Kajetanach, kierowanym przez prof. Henryka Skarżyńskiego. Otwarcie tego kierunku wymagało pozwolenia Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego. Wiązało się z koniecznością wcześniejszego opracowania standardów kształcenia logopedów.

Z organizacyjną działalnością w zakresie logopedii związana jest idea utworzenia Polskiego Związku Logopedów. Prof. Grabias był jej autorem. Zainicjował spotkania logopedów praktyków, na których idea nabrała postaci formalnej. Od 1999 r. Związek rozpoczął działalność.

Budował środowisko logopedyczne w regionie siedleckim. Współorganizował specjalność logopedyczną na filologii polskiej, a następnie kierunek „logopedia z audiologią” na Uniwersytecie w Siedlcach.

Nagrody i odznaczenia:

Polskie Towarzystwo Logopedyczne, decyzją Walnego Zgromadzenia Członków w dniu 30 czerwca 2017 r. obdarzyło prof. Stanisława Grabiasa godnością Honorowego Członka PTL. Przedstawiciele Zarządu Głównego wręczyli profesorowi akt nominacji i kryształową statuetkę z napisem „Profesorowi Profesorów”.

Działalność prof. Stanisława Grabiasa była dostrzeżona zarówno przez społeczność i władze regionu: Honorowa Odznaka za Zasługi dla Lubelszczyzny; Medal Prezydenta Miasta Lublina, jak i przez Władze Państwowe: Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Jest wyróżniony Medalem Komisji Edukacji Narodowej, a także medalem Za Zasługi dla Siedleckiej Uczelni w związku z organizacją studiów logopedycznych. Budowanie środowiska logopedycznego w Polsce, szczególnie działalność uwieńczona decyzją ministra o otwarciu kierunku studiów „logopedia z audiologią”, została wyróżniona przez Kapitułę Medalu Laureat Akademii Polskiego Sukcesu.

Najważniejsze publikacje:

Książki autorskie:

1. O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1981, ss. 214.
2. Język w zachowaniach społecznych, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 1994, ss. 335.
3. Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2019, ss. 365.

Słowniki:

1. Słownik gwary studenckiej, Lublin 1994, Wydawnictwo UMCS, ss. IX, 327, autorzy: Leon Kaczmarek, Teresa Skubalanka, Stanisław Grabias. Reprint książki opublikowanej przez Ossolineum w 1974 r., ze wstępem Stanisława Grabiasa „W dwadzieścia lat później”.
2. Podstawowy zasób polszczyzny. Dla glottodydaktyki i logopedii, Siedlce 2023, ss. 261.

Monografie współautorskie i podręczniki:

1.  Przedmiot logopedii, seria: Komunikacja językowa i jej zaburzenia, red. Stanisław Grabias, tom 1, ss. 112, Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego UMCS, Lublin 1991.
2.  Język polski jako język obcy, seria: Komunikacja językowa i jej zaburzenia, red. Stanisław Grabias, tom 4, ss. 180, Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego UMCS, Lublin 1992.
3.  Głuchota a język, seria: Komunikacja językowa i jej zaburzenia, red. Stanisław Grabias, tom 7, ss. 257, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1994.
4.  Zaburzenia mowy, seria: Mowa. Teoria – Praktyka, red. Stanisław Grabias, tom 1, ss. 395, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001.
5. Standardy postępowania logopedycznego, „Logopedia” 2008, tom 37, Lublin, ss. 338, Stanisław Grabias – autor koncepcji wydawnictwa, redaktor tomu i współautor.
6. Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Podręcznik akademicki, ss. 701, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012 (redaktorzy: Stanisław Grabias, Marek Kurkowski).
7. Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Podręcznik akademicki, s. 1191, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015 (redaktorzy: Stanisław Grabias, Jolanta Panasiuk, Tomasz Woźniak).

Test badania sprawności językowej i komunikacyjnej:

Logopedyczny test przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym, Lublin 2002, ss. 36, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego, Polskie Towarzystwo Logopedyczne, wyd. 2: 2007, autorzy: Stanisław Grabias, Zdzisław Marek Kurkowski, Tomasz Woźniak.

Rozprawy i artykuły naukowe:

1. Kontaminacje we współczesnym języku polskim. Próba charakterystyki, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, sectio F, vol. XXV, 6, 1970, s. 117-145.
2. Funkcyjna klasyfikacja socjalnych wariantów języka, „Język Polski” 1974, Rocznik LIV, Z. 1., s. 22-31.
3. Typy derywacji i składnikowa analiza funkcji formantów, [w:] Pojęcie derywacji w lingwistyce, praca zbiorowa pod red. Jerzego Bartmińskiego, Lublin 1981, s. 127-148.
4. Paronimia jako proces leksykalny, „Socjolingwistyka” 1982, 4, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego” nr 528, s. 75-88.
5. Logopedia – jej przedmiot i stopień zaawansowania refleksji metanaukowej, [w:] Przedmiot logopedii, seria: „Komunikacja językowa i jej zaburzenia”, t. 1, red. Stanisław Grabias, Lublin 1991, s. 26-48.
6. Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, „Encyklopedia Kultury Polskiej XX wieku”, tom 2, Wrocław 1993, s. 223-241.
7. Język w nauczaniu niesłyszących. Zasady programowania systemu komunikacyjnego, [w:] Głuchota a język, seria: „Komunikacja językowa i jej zaburzenia”, t 7. red. Stanisław Grabias, Lublin 1994, s. 185-221.
8. Perspektywy opisu zaburzeń mowy, [w:] Zaburzenia mowy, seria: „Mowa. Teoria – Praktyka.”, tom 1. red. Stanisław Grabias, Lublin 2001, s. 11-43,
9. Interakcja językowa i jej uwarunkowania. Perspektywa lingwistyczna, [w:] Bariery i pomosty w komunikacji językowej Polaków, red. Jerzy Bartmiński, Urszula Majer-Baranowska, Lublin 2005, s. 19-44.
10. Język, poznanie, interakcja, [w:] Język. Interakcja. Zaburzenia mowy. Metodologia badań, seria: „Mowa. Teoria – Praktyka.”, tom 2, red. Tomasz Woźniak, Aneta Domagała, Lublin 2007, s. 355-377.
11. Postępowanie logopedyczne. Diagnoza, programowanie terapii, terapia, „Logopedia”, 2008, tom 37, s. 13-28.
12. Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowań językowych, „Logopedia”, 2010/2011, tom 39/40, ss. 9-34.
13. Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego, [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Podręcznik akademicki, red. Stanisław Grabias, Marek Kurkowski, Lublin 2012, s. 15-73.
14. Postępowanie logopedyczne. Standardy terapii, [w:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. Stanisław Grabias, Jolanta Panasiuk, Tomasz Woźniak, Lublin 2015, s. 13-35.
15. Język w diagnozowaniu umysłu. Terapia logopedyczna a poznawcza i interakcyjna funkcja języka, [w:] Współczesne tendencje w diagnozie i terapii logopedycznej, red. Danuta Pluta-Wojciechowska, Barbara Sambor, Gdańsk 2017, s. 35-64.
16. Język w procesie interakcji. Biologiczne i społeczne uwarunkowania zachowań językowych [w:] Język w biegu życia, red. Maria Kielar-Turska, Stanisław Milewski, seria: Logopedia XXI wieku, Gdańsk 2019, s. 60-99.
17. Logopedia polska w stuleciu Polski Niepodległej. Trzy perspektywy rozwoju dyscypliny, „Logopedia”, 47/2, 2018, s. 517-537.
18. Wypowiedź jako narzędzie w diagnozie i terapii logopedycznej. Dialog, opowiadanie, opis, [w:] Narracja w diagnozie i terapii logopedycznej, seria Logopedia – Teoria – Praktyka, t. 2, red. Alina Maciejewska, Siedlce 2021, s. 13-29.

Opracowała: dr hab. Jolanta Panasiuk, prof. UMCS

Opracowanie edytorskie: Wiktoria Dzianak