Badania naukowe profesor Moniki Adamczyk-Garbowskiej obejmują różne obszary badawcze:
1. Analiza utworów pisarzy pochodzenia żydowskiego tworzących w językach jidysz, hebrajskim, angielskim i polskim.
Pozycje naukowe i antologie poświęcone pisarstwu żydowskiemu na ziemiach polskich, wydawane przez badaczkę w języku polskim i angielskim, upowszechniają twórczość tych pisarzy. Zapoczątkowały one wiele badań judaistycznych w Polsce i zagranicą. Jako członek redakcji rocznika Polin: Studies in Polish Jewry oraz półrocznika Studia Judaica Profesor skupia również środowiska reprezentujące różne dyscypliny naukowe (m.in. nauki o polityce i administracji, językoznawstwo, nauki o kulturze i religii) wokół badań polsko-żydowskich.
2. Twórczość Isaaca Bashevisa Singera.
Badania nad Noblistą odkrywają nieznane obszary literackie, pokazują kontekst kulturowo-historyczny i podkreślają wpływ polskiej sfery kulturowej na pisarza. Prace dotyczące twórczości Bashevisa Singera i innych twórców literatury jidysz (m.in. Polska Isaaca Bashevisa Singera – rozstanie i powrót, 1994; Biłgoraj czyli raj… Bracia Singerowie i świat, którego już nie ma, 2005 oraz artykuły w j. angielskim) mają szerokie grono odbiorców.
3. Literatura żydowska jako zjawisko wielojęzyczne.
Nowatorskie ujęcie wielojęzyczności literatury z 2004 r. zapoczątkowało dalsze badania nad specyfiką literatury żydowskiej. Omawiając utwory wybranych pisarzy Badaczka wskazuje zarówno na ich świadome wybory, więzi kulturowe, jak i tradycję judaizmu, pokazując przy tym zniuansowane „odcienie tożsamości” z łącznikiem (np. polsko-żydowskiej czy amerykańsko-żydowskiej).
4. Izkor bicher, czyli żydowskie księgi pamięci poświęcone zniszczonym w wyniku Zagłady żydowskim społecznościom miast i miasteczek dawnej Polski w jej przedwojennych granicach.
Na fali zainteresowania genealogią i historią regionalną prof. Adamczyk-Garbowska podjęła się przekładu części ksiąg na język polski. Pionierska antologia Tam był kiedyś mój dom (2009) pozwala odkryć wielokulturową i wielojęzyczną przeszłość polskich miast i miasteczek oraz poznać tragiczne losy społeczności żydowskiej. Opis dawnego życia wraz z bogatą ikonografią, mapą i słowniczkiem terminów judaistycznych jest niezwykłym przewodnikiem po historii i kulturze Żydów polskich. Dzięki walorom poznawczym i edukacyjnym antologia oraz inne prace jej autorstwa służą badaczom i lokalnym społecznościom, inspirując kolejne inicjatywy w tym zakresie.
Wybrane publikacje
1. Contemporary Jewish Writing in Poland: An Anthology, (z Antonym Polonsky’m), University of Nebraska Press, Lincoln-London 2001, s. 350.
Antologia w serii prezentującej powojenną twórczość pisarzy żydowskich w różnych językach i kręgach kulturowych powstała we współpracy z wybitnym historykiem Żydów Europy Wschodniej. Zawiera obszerny wstęp oraz wybrane utwory najważniejszych współczesnych pisarzy pochodzenia żydowskiego tworzących po polsku (m.in. Juliana Stryjkowskiego, Bogdana Wojdowskiego, Hanny Krall czy Henryka Grynberga). Prof. Adamczyk-Garbowska jest także autorką części przekładów. Książka jest wykorzystywana w wielu uniwersytetach na świecie na kursach z zakresu literatury polskiej, żydowskiej, Holokaustu itp.
2. Odcienie tożsamości. Literatura żydowska jako zjawisko wielojęzyczne, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004, s. 214.
Pionierska na gruncie polskim praca prezentująca literaturę żydowską w różnych językach ze szczególnym uwzględnieniem jidysz, hebrajskiego, polskiego i angielskiego, Autorką wyróżnia siedem kategorii wspólnych dla utworów powstałych w różnych językach i okresach, a następni odwołując się do nich analizuje wybrane utwory. Książka jest wykorzystywana na kursach z zakresu judaistyki (także przez polonistów) i często cytowana.
Zobacz spis treści.
3. Tam był kiedyś mój dom… Księgi pamięci gmin żydowskich (z Adamem Kopciowskim i Andrzejem Trzcińskim), Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009, s. 631.
Pionierska na gruncie polskim antologia zawierająca ok. 200 tekstów z ponad 80 ksiąg pamięci przełożonych z języków jidysz i hebrajskiego, poprzedzona obszernym wstępem i opatrzona bogata ikonografią oraz rozkładaną mapą uwzględniająca miasta i miasteczka mające swoje księgi. Jednocześnie ukazał się przekład jednej z wybranych ksiąg: Zagłada Biłgoraja. Księga pamięci. Materiały zebrane przez Abrahama Kronenberga [Churban Bilgoraj], oprac. i przeł. z jidysz i hebrajskiego Monika Adamczyk-Garbowska, Andrzej Trzciński i Marzena Zawanowska, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2009. Przekład ten posłużył i dalej służy za wzór przy edycji kolejnych ksiąg, a antologii weszła do kanonu polskiej judaistyki. Poszczególne teksty są także wykorzystywane do celów edukacyjnych i promocyjnych w miejscowościach, których dotyczą. Egzemplarze książki są dostępne na całym świecie (np. 1, 2, 3).
4. The Role of Polish Language and Literature in Bashevis’s Fiction, w: The Hidden Isaac Bashevis Singer, red. Seth L. Wolitz, University of Texas Press, 2001, s. 134-147.
Artykuł omawia znaczenie polskiego języka i literatury w twórczości Isaaca Bashevisa Singera. Stanowi istotny wkład do badań ze względu na fakt, że większość zagranicznych badaczy nie zna polskich kontekstów tej twórczości. Jak podkreśla we wstępie redaktor tomu Seth L. Wolitz artykuł ten ukazuje, że polska sfera kulturowa zajmuje ważne miejsce w interpretacji życia i twórczości pisarza oraz polsko-jidyszowych relacji kulturowych. Został zamieszczony w tomie zawierającym artykuły badaczy z różnych krajów, którzy analizują twórczość pisarza w oryginale w jidysz, a nie w przekładach na język angielski.
5. Polin. Studies in Polish Jewry: Jewish Writing in Poland, t. 28, Polin (z Eugenią Prokop-Janiec, Antonym Polonskym i Sławomirem J. Żurkiem), The Littman Library of Jewish Civilization, Oxford – Portland, Oregon 2016, s. 578.
Obszerny tom rocznika Polin, z którym Monika Adamczyk-Garbowska współpracuje od 1991 r. jako autorka, a od 1998 r. jako członek redakcji poświęcony pisarstwu żydowskiemu na ziemiach polskich w szerokim ujęciu językowym i historycznym. Obejmuje 30 obszernych artykułów autorstwa uczonych z Argentyny, Izraela, Polski, Wielkiej Brytanii, Włoch i USA.
Zobacz spis treści.
Przywracanie i kształtowanie pamięci o polskim dziedzictwie kulturowym
przez pryzmat wielojęzycznej literatury żydowskiej
Przeprowadzone przez prof. M. Adamczyk-Garbowską badania oraz jej tłumaczenia literatury żydowskiej wywarły bezpośredni wpływ na kształtowanie i rekonstruowanie pamięci o Żydach w Polsce oraz istotnie przyczyniły się do popularyzacji polskich badań judaistycznych za granicą.
W tym zakresie kluczową rolę odegrała książka: Jewish Presence in Absence. The Aftermath of the Holocaust: Poland 1944-2010, prezentująca w formie monografii zbiorowej długofalowe skutki Zagłady w Polsce, począwszy od lat powojennych, aż do początków XXI w. Analiza została dokonana z uwzględnieniem społeczno-ekonomiczno-politycznej wieloaspektowości problemu i bierze pod uwagę dynamikę kultury pamięci dotyczącej Zagłady Żydów polskich i europejskich.
Prof. Monika Adamczyk-Garbowska stworzyła w UMCS kolekcję ksiąg pamięci dotyczących tego regionu, aby mogły służyć celom badawczym i edukacyjnym. Księgi są rodzajem przewodnika po ogromnym i wciąż mało zbadanym terytorium, jakie stanowi kultura i historia Żydów w Polsce oraz polityka pamięci o Zagładzie. Studia judaistyczne przez wiele lat były w Polsce zaniedbane. W swoich przedsięwzięciach Badaczka sięga do najlepszych tradycji badań judaistycznych okresu przedwojennego, których cechą charakterystyczną była znajomość trzech języków: jidysz, hebrajskiego i polskiego, a także języków zachodnioeuropejskich. Do tej pory księgi znane były jedynie wąskiemu gronu specjalistów, głównie historykom, którzy najczęściej korzystali z nich sporadycznie i przy pomocy osób znających jidysz czy hebrajski. Tymczasem zasługują one na szerokie rozpowszechnienie, ponieważ oprócz walorów poznawczych mają często wartość literacką i są ważne dla historyków, ale także badaczy innych dyscyplin: socjologów, kulturoznawców, literaturoznawców, a nawet psychologów zajmujących się traumą wojenną; interesują ponadto nauczycieli i uczniów zgłębiających historię własnego regionu, otwartych na spotkanie z odmiennym ujęciem problemu pamięci żydowskiego dziedzictwa w Polsce.
Prof. Monika Adamczyk-Garbowska, będąc autorką wielu artykułów, esejów i haseł encyklopedycznych o kulturze żydowskiej, angażuje się także w działania upowszechniające pamięć o I.B. Singerze w polskiej świadomości. Odegrała kluczową rolę w opracowaniu tablicy pamiątkowej na ul. Krochmalnej w Warszawie, odsłoniętej w 2018 r. Współpracuje z osobami zainteresowanymi twórczością Singera (reżyserami filmowymi, biografami) oraz bierze udział w wydarzeniach popularyzujących dokonania Singera w Polsce, jak np. webinarium „30 years on: Perceptions of Isaac Bashevis Singer’s Works in the World Today” w 2021. Jej dokonania w zakresie popularyzacji wiedzy były wielokrotnie nagradzane. W ciągu ostatnich pięciu lat były to Nagroda Wschodniej Fundacji Kultury „Akcent” za dorobek jednoczący ludzi różnych narodowości i kultur, Medal 700-lecia Miasta Lublin i Medal Unii Lubelskiej.
Efekty jej badań wywarły wyraźny społeczny skutek w postaci uznania jej za wybitną ekspertkę. Obecnie jest uznawana za jedną z najwybitniejszych na świecie badaczek twórczości I.B. Singera, o czym świadczy powierzenie jej opracowania bibliografii prac naukowych noblisty w prestiżowej serii Oxford Bibliographies (zob. I.B. Singer, Oxford Bibliographies in Jewish Studies, red. N. Seidman). Jej status ekspertki potwierdzają także zaproszenia na wykłady gościnne, jakie wygłosiła m.in. w: Harvard University, Princeton University, Zentrum Jüdische Studien Berlin-Brandenburg. W 2021 r., jako jedyna osoba z Polski, wzięła udział w panelu badaczy z Izraela, Kanady i Wielkiej Brytanii, poświęconym dyskusji na temat książki Key Concepts in the Study of Antisemitism, red. S. Goldberg, S. Ury, K. Weiser (Palgrave Publishers 2020).
Zasięg wpływu ma charakter międzynarodowy oraz krajowy. Jego beneficjentami są: naukowcy, nauczyciele, uczniowie, osoby zainteresowane kulturą żydowską, potomkowie ocalałych z Holocaustu. Trzeba też podkreślić wpływ prowadzonych badań na lokalne społeczności, które podejmują inicjatywy zmierzające do rekonstruowania pamięci o ich wielokulturowej przeszłości. Przykładem może być rozwój, dzięki przekładom oraz analizom literackim żydowskich autorów piszących w jidysz, wielu programów Ośrodka Brama Grodzka Teatr NN w Lublinie, który zajmuje się m.in. odtwarzaniem żydowskiej przeszłości Lublina. Historię tej współpracy i wzajemnej inspiracji opisuje Jean-Yves Potel w książce Koniec niewinności. Polska wobec swojej żydowskiej przeszłości (2010). Badania naukowe dotyczące przywracania pamięci o przeszłości doprowadziły do rozbudzenia zainteresowania, w kraju i za granicą, wielojęzyczną literaturą żydowską, ujawniły jej związki z polską kulturą i historią i zapewniły polskim studiom judaistycznym kluczowe miejsce w światowej nauce. Otworzyły również kolejne pola wpływu z czynnym udziałem Badaczki: 17.03.2022r. francusko-niemiecki kanał kulturalny Arte wyemituje film o Singerze w reżyserii R. Cohena, Muzeum Narodowe w Lublinie przygotowuje wystawę Literatura żydowska w Lublinie (otwarcie w 2024 r.).
W swoich badaniach prof. Monika Adamczyk-Garbowska wykorzystuje metodologię literaturoznawczą i filologiczną, wzbogaconą o metody historyczne i kulturoznawcze. Interdyscyplinarny charakter miał projekt pt. Żydzi w Polsce – historia, kultura, pamięć, który realizowała w ramach subwencji profesorskiej w programie „Mistrz” Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w latach 2006-2010, projekt dotyczący następstw zagłady Żydów realizowany w Żydowskim Instytucie Historycznym w latach 2007-2011 czy projekt poświęcony księgom pamięci realizowany w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie w ramach prestiżowego stypendium profesorskiego im. Iny Levine w roku akademickim 2006/2007. W ramach tych projektów prof. Adamczyk-Garbowska współpracowała z badaczami z różnych ośrodków akademickich w Polsce i na świecie reprezentującymi różne dziedziny nauk humanistycznych i społecznych. Należy podkreślić, iż bez interdyscyplinarnego spojrzenia na podjętą problematykę badawczą, nie byłoby możliwe pełne jej rozwinięcie i oddziaływanie na różne sfery funkcjonowania współczesnego świata.
