Urodził się 19 września 1939 r. w Przemyślu (Kruhel Mały). W latach 1956–1961 studiował filologię polską na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W 1971 r. po obronie pracy na temat języka folkloru uzyskał stopień naukowy doktora. Habilitował się w 1978 r. na Wydziale Humanistycznym UMCS na podstawie rozprawy poświęconej derywacji stylistycznej. W 1993 r. otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych.
Zawodowo był związany z UMCS – w 1991 r. objął stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 1997 r. profesora zwyczajnego. Od 1976 r. kierował pracami zespołu badawczego, który dał podstawę do utworzenia Zakładu Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego (w latach 1992–2009 pełnił funkcję kierownika tej jednostki). W 2008 r. dzięki jego staraniom z Zakładu wyodrębniona została Pracownia „Archiwum Etnolingwistyczne”, którą kierował w latach 2008–2015.
Na UMCS pełnił m.in. funkcję prorektora ds. studenckich (1990–1993). Stworzył dwa nowe kierunki studiów – filologię ukraińską i białoruską. Był współtwórcą Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Przemyślu (dyrektorem Instytutu Polonistyki na tej uczelni i jej profesorem). Został również profesorem zwyczajnym w Instytucie Slawistyki PAN. W 2008 r. został wybrany na członka korespondenta PAU, a w 2014 r. na członka czynnego tej instytucji w I Wydziale Filologicznym. Był członkiem założycielem Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, a do 2001 r. pełnił funkcję wiceprezesa zarządu tej instytucji. Zasiadał w jury Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym, licznych komitetach naukowych i kolegiach redakcyjnych, m.in. był przewodniczącym Komisji Etnolingwistycznej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów, członkiem Euroazjatyckiej Akademii Nauk w Mińsku (Białoruś), członkiem Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN, członkiem Komitetu Językoznawstwa PAN (przewodniczącym Komisji Etnolingwistycznej KJ PAN, a następnie Sekcji Etnolingwistycznej tegoż Komitetu), członkiem Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, członkiem Komitetu Nauk o Literaturze i przewodniczącym Komisji ds. Folklorystki, członkiem rady naukowej czasopisma „Język Polski”, przewodniczącym lubelskiego gremium KAAD.
Autor blisko 700 publikacji dotyczących problemów tekstologii, odmian i stylów języka, semantyki, słownictwa aksjologicznego, gatunków polskiego folkloru, składni, kategorii językowych, językowego obrazu świata, stereotypów językowych i wielu innych zagadnień mieszczących się na styku języka i kultury. Wśród nich jest 12 książek autorskich: O języku folkloru, 1973; Nazwiska obce w języku polskim (wspólnie z Izabelą Bartmińską), 1978; Folklor – język – poetyka, 1990; Jazykovoj obraz mira: očerki po ètnolingvistike, 2005 (Moskwa); Językowe podstawy obrazu świata, 2006; Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, 2007; Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, 2009 (London); Tekstologia 2009 (wspólnie ze Stanisławą Niebrzegowską-Bartmińską); Jezik – slika – svet. Etnolingvističke studije, 2011 (Beograd); Polskie wartości w europejskiej aksjosferze, 2014; Jazyk v kontextu kultury, 2016 (Praha); Język w kontekście kultury czyli co dziś znaczy metafora „europejski dom”?, 2018.
Redaktor tomu Współczesny język polski, twórca koncepcji i redaktor monumentalnego Słownika stereotypów i symboli ludowych (1996–2022), tomu Lubelskie (6 części, 2011), Leksykonu aksjologicznego Słowian i ich sąsiadów (t. 1–5, 2015–2019), założyciel i wieloletni redaktor naczelny międzynarodowego rocznika „Etnolingwistyka” (t. 1–30, 1988–2018), redaktor wielu serii wydawniczych, m.in. „Współczesna polszczyzna. Wybór opracowań”, tomów lubelskiej tzw. „czerwonej serii”.
Liczne osiągnięcia naukowe, dydaktyczne i organizacyjne były podstawą przyznania Profesorowi wielu nagród, medali, odznaczeń, m.in. Złotego Krzyża Zasługi (1989), Nagrody Polcul Foundation (1989), Nagrody im. Oscara Kolberga (1991), Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski (1999), Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski (2014), Srebrnego Medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2016), Medalu „Zasłużony dla Polszczyzny” (2016).
Od 1962 do 1982 r. należał do ZSL. Od 1980 r. członek „Solidarności”, inicjator, współzałożyciel i przewodniczący uczelnianych struktur związku, a także członek prezydium zarządu regionu, inicjator ruchu „Solidarność Rodzin”. Internowany w grudniu 1981 r. Od 1982 r. zaangażowany w podziemną działalność związku. W 1989 r. współtworzył miejski Komitet Obywatelski. W latach 1992–2003 przewodniczył Fundacji Ruchu Solidarności Rodzin, której jednym ze statutowych celów jest wyrównywanie szans edukacyjnych i pomoc uczącej się młodzieży. W latach 1990–2005 był członkiem kolejno ROAD, Unii Demokratycznej i Unii Wolności.
Zmarł 7 lutego 2022 r. w Lublinie.
oprac. Marta Nowosad-Bakalarczyk
Zachęcamy do pobrania Bibliografii adnotowanej dorobku naukowego Profesora Jerzego Bartmińskiego, która ukazała się w 2024 roku. Jej redaktorkami są Monika Łaszkiewicz, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska i Marta Nowosad-Bakalarczyk z Instytutu Językoznawstwa i Literaturoznawstwa.
