Prezentacja nauki to sztuka - projekt popularnonaukowy

Aleksandra Kołtun (Katedra Ontologii i Epistemologii, Instytut Filozofii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej),
Anna Sędłak (Szkoła Doktorska, Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II),
Joanna Wawiórka-Kamieniecka (dyrektorka festiwalu Noc Kultury, Warsztaty Kultury w Lublinie)

Abstrakt

Celem artykułu jest dostarczenie pogłębionego, usystematyzowanego opisu dotyczącego tego, czym jest Noc Kultury i w jaki sposób powstaje. Chcemy pokazać Noc nie tylko jako efektowne wydarzenie, ale także długi i skomplikowany proces, który angażuje wiele osób z różnych środowisk i rządzi się swoją logiką. W tekście korzystamy z dwóch typów źródeł. Po pierwsze, sięgamy do oficjalnych, upublicznionych informacji na temat Nocy Kultury. Traktujemy je jako źródło tzw. wiedzy deklaratywnej dotyczącej tego, jakie są najważniejsze założenia oraz reguły organizowania festiwalu. Po drugie, analizujemy informacje uzyskane od osób zaangażowanych w organizację Nocy Kultury. Informacje te zostały zebrane na potrzeby tego tekstu głównie w postaci autoetnograficznych notatek sporządzonych przez jedną z jego autorek. W ten sposób rekonstruujemy tzw. wiedzę proceduralną, obejmującą m.in. schematy postępowania, milcząco przyjmowane założenia czy uzasadnienia podejmowanych decyzji. W efekcie analiz udzielamy odpowiedzi na pięć podstawowych pytań: kto i w jaki sposób organizuje Noc Kultury, gdzie i kiedy ma ona miejsce (oraz jakie konsekwencje ma wybór takich okoliczności), po co się odbywa (jakie są jej cele).

Słowa kluczowe: festiwal, wiedza deklaratywna, wiedza proceduralna, autoetnografia, praktyki organizacyjne

Wprowadzenie

Głównym celem artykułu jest dostarczenie pogłębionego, usystematyzowanego opisu dotyczącego tego, czym jest Noc Kultury i w jaki sposób powstaje. Pokazujemy Noc jako wydarzenie o określonej specyfice oraz jako proces, który trwa wiele miesięcy i polega na ciągłym poszukiwaniu „złotego środka” pomiędzy celami festiwalu, potrzebami osób reprezentujących zróżnicowane środowiska oraz ograniczeniami wynikającymi z obranych ram przestrzennych i czasowych. Porządkujemy oficjalne informacje na temat Nocy Kultury, a także proponujemy jedyne w swoim rodzaju spojrzenie na festiwal z wewnątrz – z punktu widzenia osób, które są zaangażowane w jego realizację. Artykuł pełni zatem funkcję wprowadzenia do bardziej szczegółowych problemów i zagadnień omawianych w kolejnych rozdziałach książki.

Przygotowując artykuł, sięgnęłyśmy do dwóch zasadniczych źródeł: oficjalnych, publicznych komunikatów na temat Nocy Kultury oraz informacji uzyskanych od osób, które są zaangażowane w jej realizację. W rezultacie czytelnik może dowiedzieć się wszystkiego, co na temat festiwalu jest dostępne, ale rozsiane w wielu miejscach i często ogólnikowe. Główną wartością tego tekstu jest jednak rekonstrukcja tzw. wiedzy proceduralnej, dotyczącej schematów postępowania, milcząco przyjmowanych założeń czy uzasadnień podejmowanych decyzji. Ten praktyczny wymiar funkcjonowania festiwalu pozostawał, jak dotychczas, nieopisany i dostępny tylko dla osób bezpośrednio zaangażowanych w jego organizację. Posługując się jednak Goffmanowską terminologią, o ile sama Noc Kultury to wielka scena dla dopracowanych już występów, o tyle to, co dzieje się w kulisach, stanowi o charakterze danej edycji, jej sukcesie lub niepowodzeniu, a wreszcie – doświadczeniach, które są udziałem publiczności^[1].

W tekście omawiamy oficjalne źródła na temat festiwalu oraz uzupełniamy je o informacje uzyskane z wnętrza organizacji festiwalu – od osób, które są zaangażowane w jego realizację. W pierwszej kolejności szczegółowo opisujemy, kto organizuje Noc na różnych płaszczyznach – od zapewnienia ram formalnych i finansowych, przez koordynowanie całości działań, aż po realizację poszczególnych punktów programu. Następnie przechodzimy do objaśnienia, gdzie i kiedy Noc Kultury ma miejsce oraz jakie konsekwencje dla jej przebiegu mają okoliczności, w których się odbywa. Kolejny rozdział artykułu stanowi rekonstrukcję celów Nocy, z uwzględnieniem punktów widzenia organizatorów oraz włodarzy miasta. Wreszcie na koniec pokazujemy, na czym polega specyfika programu festiwalu oraz jak wygląda praca nad nim.

Poruszane zagadnienia dotyczą głównie edycji Nocy Kultury z lat 2015–2020^[2]. Jest to spójne z ramami czasowymi badań, do których odwołuje się większość autorów artykułów w niniejszym tomie. W tym czasie funkcję dyrektora festiwalu pełniła Joanna Wawiórka-Kamieniecka [dalej: J.W.-K.], współautorka niniejszego tekstu. Do wcześniejszych edycji festiwalu nawiązujemy tylko w tych miejscach, w których wydaje się to nam konieczne ze względu na uzyskanie pełnego obrazu danego zagadnienia lub z punktu widzenia problematyki kolejnych rozdziałów książki.

Rozstrzygnięcia pojęciowe: wiedza proceduralna i deklaratywna

Przedstawiając specyfikę materiałów źródłowych, odwołujemy się do rozróżnienia na wiedzę deklaratywną i proceduralną oraz wiedzę jawną i niejawną^[3]. Poniżej prezentujemy najważniejsze elementy definicyjne poszczególnych typów wiedzy. Na koniec pokazujemy, jak przyjęte rozróżnienia funkcjonują w odniesieniu do analizowanych przez nas materiałów.

Wiedza deklaratywna, zwana również wiedzą typu „że…”, obejmuje dane, fakty i pojęcia. Informacje te mogą mieć charakter ogólny (dotyczyć np. geografii Europy), epizodyczny (tak jak znajomość drogi do określonego miejsca) oraz autobiograficzny (wspomnienie wizyty w konkretnej kawiarni). Wiedza deklaratywna ma wyraźne składniki semantyczne i jest łatwa do werbalizacji. Jak piszą autorzy posługujący się zbliżonym pojęciem wiedzy eksplicytnej (explicit knowledge)^[4], wiedza taka często jest zapośredniczona przez teksty i przyjmuje postać reguł. W konsekwencji jest otwarta na dyskusję i krytykę.

Wiedza proceduralna (wiedza typu „jak…”) zawiera umiejętności, nawyki i praktyczną znajomość procedur umysłowych (np. liczenia) i motorycznych (np. jazda na rowerze). Jest ściśle powiązana z systemem wartości danej osoby oraz jej emocjami. Wiedza proceduralna jest też znacznie trudniejsza do werbalizacji niż wiedza deklaratywna; zwykle nie wszystkie jej elementy są w ogóle możliwe do przywołania i zakomunikowania. Autorzy posługujący się zbliżonym pojęciem wiedzy milczącej (tacit knowledge^[5]) wyjaśniają, że jest ona zakotwiczona w osobistych i kolektywnych doświadczeniach. Choć pozostaje niejasna i wymyka się definiowaniu, w konkretnych działaniach okazuje się istotna i stosunkowo łatwa do wykorzystania ze względu na swój lokalny i operacyjny charakter.

W odniesieniu do wiedzy proceduralnej często pojawia się też problem jej jawności. Większość autorów zgadza się, że wiedzę proceduralną często stosuje się nieświadomie, o ile reprezentacja danego problemu jest strukturalnie podobna do już posiadanej wiedzy. Ostatecznie to, czy wiedzę proceduralną można określić jako jawną, zależy od tego, czy można ją sobie uświadomić, a nie od tego, czy jest obecna w świadomości przez cały czas.

Niniejszy artykuł powstał jako efekt analiz materiałów zawierających wiedzę, którą można usytuować na obu zarysowanych tu osiach: wiedzy deklaratywnej – proceduralnej oraz wiedzy jawnej – niejawnej.

Pierwszym wykorzystanym przez nas typem materiałów są wszelkie pisemne, oficjalne i upublicznione komunikaty stworzone przez organizatorów Nocy Kultury w latach 2015–2020. Są to m.in.: regulaminy, teksty przewodnie dotyczące poszczególnych edycji festiwalu, komunikaty promocyjne i marketingowe. Wszystkie te materiały są dostępne online: na stronach internetowych i na fanpage’ach w mediach społecznościowych Nocy Kultury oraz Warsztatów Kultury. Te materiały można określić jako źródła wiedzy deklaratywnej i jawnej.

Drugim wykorzystanym przez nas typem materiałów są informacje uzyskane od osób zaangażowanych w realizację Nocy Kultury. Były to głównie teksty pisane przez dyrektorkę festiwalu – J.W.-K., a także zapisy wybranych wątków z dyskusji prowadzonych w gronie wszystkich autorek oraz komentarze uzyskane od pracowników Warsztatów Kultury. Informacje te dotyczą różnorodnych aspektów zarządzania festiwalem w praktyce. Dowiadujemy się z nich o schematach postępowania i rutynach organizacyjnych, sposobach interpretacji i wdrażania procedur w konkretnych przypadkach, milcząco przyjmowanych założeniach (np. dotyczących tego, kim jest i kim ma być publiczność, jakie są cele festiwalu i środki ich realizacji), uzasadnieniach podejmowanych decyzji i odrzuconych alternatywach czy sytuacjach problematycznych, które są rozwiązywane wewnątrz organizacji.

Specyfika tego typu materiałów jest bliska temu, co zostało opisane jako wiedza proceduralna: obejmuje elementy, które funkcjonują w praktykach społecznych na poziomie organizacji, w zbiorowej pamięci, rytuałach czy organizacyjnym humorze. Zarazem materiały te nie są identyczne z wiedzą proceduralną. W momencie sporządzenia zapisu mamy już do czynienia z wiedzą deklaratywną, która nigdy nie obejmuje całości wiedzy proceduralnej. Poza tym nie wszystkie poruszane wątki były istotne z punktu widzenia celów niniejszego artykułu (np. rozmaite autobiograficzne anegdoty).

Zarazem ten typ materiałów można określić jako źródło wiedzy, która stała się jawna w efekcie naszego wywołania. Spisane przez członków zespołu wątki nie były ukrywane, ale też nie zostały uwidocznione aż do momentu powstania artykułu. Jeśli ktoś spyta, dostanie odpowiedź, ale zwykle tak się nie dzieje – osoby spoza Warsztatów Kultury zazwyczaj nie potrzebują tego typu wiedzy, a te, które dołączają do zespołu Nocy, dostają ją w toku działania, w ramach akulturacji do nowego miejsca pracy.

Na koniec warto podkreślić, że rozróżnienie na wiedzę deklaratywną i proceduralną oraz wiedzę jawną i niejawną ma charakter analityczny. W praktyce organizacyjnej różne typy wiedzy przenikają się i stanowią pewną całość. Jedna bez drugiej nie jest efektywna w sensie pragmatycznym. Wiedza deklaratywna, wyrażona m.in. w regulaminach, wyznacza ramę prawną i organizacyjną podejmowanych działań, dla których kluczowa jest z kolei wiedza proceduralna – reguły nie działają, jeśli odpowiednie osoby nie potrafią ich zinterpretować. Wiedza proceduralna i wiedza deklaratywna mogą się uzupełniać (np. gdy regulamin stanowi punkt wyjścia konkretnego działania), mogą okazywać się sprzeczne (gdy szukamy „furtki” dla wadliwego zapisu). Przez długi czas mogą też funkcjonować rozłącznie, np. w postaci zapisów regulaminów, o których nikt nie pamięta, dopóki nie pojawiają się kontrowersje, albo w postaci nawyków i założeń, których nikt nie werbalizuje, aż nie zostanie o nie wprost zapytany.

Metodologia opracowania

Przekładając nasze dotychczasowe rozważania na język badań społecznych, artykuł opiera się na dwóch źródłach danych: zastanych i wywołanych.

Dane zastane, dostępne pod postacią upublicznionych tekstów, nie mają wyraźnego autorstwa. Pochodzą od różnych osób pracujących przy festiwalu. Przed publikacją musiały zostać zaakceptowane przez osobę formalnie przy nim zatrudnioną (najczęściej J.W.-K. jako dyrektorkę festiwalu, zwykle również pracownika działu marketingu lub przedstawiciela kierownictwa Warsztatów Kultury). Ich forma wyrazu jest specyficzna: przekazy promocyjne są perswazyjne i oceniające, a zapisy prawne – bezosobowe, wypełnione żargonem i ze specyficzną składnią. Dane zastane analizowałyśmy przy pomocy jakościowej analizy treści. Wyłoniłyśmy najważniejsze wątki i kategorie, a następnie zestawiłyśmy je z elementami definicji festiwalu według W. Cudnego. W ten sposób uzyskałyśmy wstępny spis zagadnień do omówienia w artykule.

Dane wywołane mają swoje źródła przede wszystkim w pamięci J.W.-K., choć efekty ich analiz zostały skonsultowane z pozostałymi członkami zespołu Nocy Kultury. Materiał ten ma charakter wyraźnie subiektywny, z jednoznacznym autorstwem. W procesie zbierania i analizy danych wywołanych korzystałyśmy z wybranych narzędzi oferowanych przez autoetnografię, rozumianą tutaj jako szczególny rodzaj studiów i procesów badawczych, które „łączą to, co osobiste z tym, co kulturowe”^[6].

Początkowo sięgnęłyśmy do autoetnografii jako metody introspekcji wspomagającej J.W.-K. w opracowaniu organizacyjnej wiedzy proceduralnej. Jak pisze Anna Kacperczyk, w takim rozumieniu autoetnografii istotny jest „sam toczący się proces umysłowy, uruchomiona przez podmiot czynność autorefleksyjna i autoanalityczna, której dokonuje się, aby lepiej zrozumieć siebie w otaczającym świecie”^[7]. W toku tej refleksji J.W.-K. wielokrotnie spotykała się z dwiema pozostałymi autorkami tego artykułu oraz tworzyła autoetnograficzne teksty^[8]. Te ostatnie powstawały w odpowiedzi na wspólnie ustalone zagadnienia, wyłonione w efekcie analizy treści danych zastanych. O ile temat danego tekstu był zadany, o tyle jego treść miała być spontaniczna, jeśli chodzi o styl czy rozległość. W ten sposób powstał cały zbiór opowieści J.W.-K., które stanowiły zapisany, intersubiektywny materiał badawczy poddany dalszym analizom.

Szybko okazało się, że autoetnografia jest dla nas również metodą analizowania i interpretowania danych. Jako takie akty „samospisywania się” służyły nie tylko utrwaleniu pewnych informacji czy zmianie postaci wiedzy z proceduralnej na deklaratywną. Dla J.W.-K. proces pisania okazał się odkrywczy, twórczy. Jak sama to określiła, było to doświadczenie dające się porównać do Molierowskiego „mówienia prozą”. Uświadamianie sobie, nazywanie i porządkowanie zjawisk, reguł i rzeczy, towarzyszących w pracy od lat, było pewnego rodzaju olśnieniem. Z kolei równolegle prowadzone dyskusje prowadziły do dalszego pogłębienia wątków poruszonych w pierwszych wersjach notatek. Jak to wyraziła Joanna Bielecka-Prus, autoetnografia okazała się nie tyle reprezentacją, ile interpretacją ^[9] – w procesie zapisywania oraz debatowania nad wyłaniającymi się wątkami wydobywałyśmy i nadawałyśmy sens opisywanym doświadczeniom.

Zebrane dane autoetnograficzne mają swoje ograniczenia. Pochodzą od jednej osoby i są jedynie przefiltrowane przez spostrzeżenia innych przedstawicieli organizatora festiwalu. Ze względu na czas pandemii mają charakter wyłącznie retrospektywny (w czasie pisania tego tekstu nie odbyła się żadna z edycji Nocy Kultury zaplanowanych). Zarazem w pisaniu tekstów autoetnograficznych nigdy nie chodziło o uzyskanie jakiegoś własnego portretu J.W.-K.^[10] Celem naszej pracy było dokonanie rekonstrukcji tzw. insider’s knowledge: „autoetnografowie używają osobistego doświadczenia do stworzenia zniuansowanych i szczegółowych «gęstych opisów» doświadczeń kulturowych w celu ułatwienia zrozumienia tych doświadczeń”^[11]. Ze względu na zajmowaną pozycję i wieloletnie doświadczenie J.W.-K. można uznać za osobę, która jest jednocześnie badaczem oraz pełnowymiarowym uczestnikiem badanego środowiska (complete member researcher w terminologii Leona Andersona)^[12]. W ten sposób doświadczenia, myśli i obserwacje J.W.-K. stały się punktem wyjścia do rozpoznania pewnego świata społecznego, jakim jest środowisko osób i organizacji zaangażowanych w realizację Nocy Kultury.

Ostatecznie przeprowadzone na potrzeby tego tekstu działania badawcze jedynie częściowo spełniają kryteria, jakie wobec autoetnografii stawia L Anderson^[13]. Jedna z autorek artykułu – J.W.-K. – przeprowadziła refleksyjną analizę środowiska, którego jest członkiem. W toku tej analizy J.W.-K. spisywała liczne autoetnograficzne teksty, które były poddawane dalszym dyskusjom i analizom z pozostałymi autorkami. W końcowej fazie artykuł został przedstawiony do dyskusji również pracownikom Warsztatów Kultury jako kluczowym informatorom w badanym terenie. O ile jednak J.W.-K. była narracyjnie widoczna w swoich notatkach, o tyle w niniejszym tekście jej autorstwo nie jest tak wyraźnie akcentowane. Trudno też mówić o przeprowadzeniu pełnowymiarowej refleksji teoretycznej. Wprowadzenie pojęć dotyczących typów wiedzy ma służyć uporządkowaniu treści artykułu; nie stanowi to jednak o wartości dodanej wobec treści wniosków badawczych i nie pozwala na ich ekstrapolację.

Obok tworzenia różnego rodzaju tekstów ważnym narzędziem pracy były dla nas regularne spotkania. W ich czasie poddawałyśmy dyskusji efekty wcześniejszych prac (m.in. treść autoetnograficznych notatek J.W.-K.) i wspólnie podejmowałyśmy decyzje dotyczące kolejnych kroków w analizie i interpretacji danych. Spotkania były dla nas nie tylko okazją do udoskonalenia wniosków, ale również metodą kontrolowania jakości badania. Wszystkie trzy znamy Noc Kultury z osobistego doświadczenia: J.W.-K. jako jej dyrektorka od pięciu lat, Anna Sędłak [dalej: A.S.] jako wieloletnia uczestniczka, Aleksandra Kołtun [dalej: A.K.] jako uczestniczka większości edycji i pracownica Warsztatów Kultury w latach 2012–2014. Przy tym pisanie tego tekstu było dla J.W.-K. pierwszym w życiu doświadczeniem pełnowymiarowego udziału w realizacji badania społecznego, a dla A.S. – jednym z pierwszych. A.K. przez ostatnich kilka lat przeprowadzała różnorodne badania społeczne oraz koordynowała pracę zespołu współpracującego z Warsztatami Kultury. Ostatecznie różnice w doświadczeniach związanych z udziałem w festiwalu oraz realizacją badań okazały się punktem wyjścia do ciągłego krytycznego przyglądania się sobie nawzajem oraz efektom naszych wysiłków.

Podsumowując, schemat naszego postępowania badawczego wyglądał następująco:

• zebranie danych zastanych i wstępna analiza treści w celu stworzenia kategoryzacji najważniejszych wątków;
• pisanie tekstów autoetnograficznych przez J.W.-K.;
• ciągłe porównywanie zawartości obydwu typów materiału badawczego i uzupełnianie kategoryzacji aż do uzyskania wysycenia kluczowych wątków – czyli poczucia, że wszystko, co istotne dla czytelnika, zarówno z obszaru wiedzy deklaratywnej, jak i wiedzy proceduralnej, zostało powiedziane;
• konsultacje artykułu z pracownikami Warsztatów Kultury i członkami zespołu badawczego.

Noc Kultury jako festiwal

W. Cudny podaje następującą definicję pojęcia festiwalu:

[…] zorganizowane zjawisko społeczno-przestrzenne, które odbywa się w specjalnie zagwarantowanym dla jego organizacji czasie, poza codziennymi zajęciami, kształtujące kapitał społeczny i celebrujące wybrane elementy ludzkiej materialnej i niematerialnej kultury^[14].

Noc Kultury spełnia wszystkie elementy tej definicji.

Na „zorganizowany” charakter Nocy Kultury można spojrzeć dwojako. Po pierwsze, od początku istnienia, czyli od 2007 roku, ma pewne powtarzające się, stałe ramy czasowe, przestrzenne i programowe. Nie oznacza to, że Noc Kultury jest powtarzalna – każda jej edycja jest wyjątkowa, jeśli chodzi o treść, atmosferę, przebieg. Niemniej istnieje coś, co sama publiczność określa jako „nocokulturowość” i co, według naszych badań, jest określeniem specyficznej atmosfery wynikającej z obecności ogromnej liczby ludzi w szczególnych okolicznościach^[15]. Po drugie, Noc Kultury ma gospodarza w postaci samorządowej instytucji kultury, a więc podmiotu posiadającego osobowość prawną, o stosunkowo stabilnym budżecie i określonych obowiązkach względem swojego organizatora.

Noc Kultury jest zjawiskiem społecznym. Według szacunków organizatora i Urzędu Miasta Lublin w każdej z edycji od 2017 roku wzięło udział nawet 100 tys. osób. Dla wielu z nich festiwal jest nie tyle okazją do uczestniczenia w kulturze, ale do socjalizowania się^[16]. Uczestnicy nierzadko traktują Noc jako atrakcyjne tło dla spotkań w gronie znajomych i członków rodziny. Równie ważne, jak wynika z naszych badań, jest też doświadczenie współobecności ogromnej liczby ludzi, którzy są przyjaźnie nastawieni i pod wieloma względami do siebie podobni. W tym sensie można uznać, że Noc Kultury ma wpływ na kapitał społeczny – stanowi okazję do zaktualizowania dość efemerycznej więzi, jaka łączy mieszkańców miasta.

Przestrzenią Nocy Kultury jest od początku jej istnienia lubelskie Stare Miasto i centrum. W ciągu 15 edycji festiwalu podejmowano próby zwiększenia areału objętego programem lub wyprowadzenia części działań do np. dzielnic mieszkaniowych. Żaden z tych pomysłów nie przyjął się jednak na stałe. Co istotne, przestrzeń miasta nie jest dla Nocy jedynie geograficzną lokalizacją, a raczej tworzywem do działania. Większość punktów programu jest rozsiana na ulicach i placach, w podwórkach i bramach, siedzibach instytucji kultury, urzędów i organizacji, kawiarniach czy galeriach handlowych. Obiekty i wydarzenia Nocy Kultury wchodzą z tymi miejscami w różnorodne interakcje: wykorzystują ich cechy architektoniczne czy fizyczne, zmieniają ich funkcje oraz wygląd itd.

Jeśli chodzi o ramy czasowe, Noc Kultury od początku odbywa się w pierwszy weekend czerwca, w nocy z soboty na niedzielę. Pierwsze edycje festiwalu trwały aż do wczesnych godzin porannych; obecnie oficjalny program mieści się w godzinach od 19.00 do 2.00. Wybór letniego wieczoru wydaje się dość oczywisty – to czas sprzyjający spacerowaniu na świeżym powietrzu, po zakończeniu pracy i obowiązków. Wolna niedziela zachęca z kolei do korzystania z oferty aż do późna. Wybór nocy jako ramy czasowej dla festiwalu ma jeszcze jedno uzasadnienie: daje niecodzienną oprawę wszelkim działaniom plenerowym oraz pozwala na manipulowanie oświetleniem w celu osiągnięcia określonych efektów merytorycznych.

Na program Nocy Kultury co roku składają się dziesiątki wydarzeń, działań i obiektów, które reprezentują różnorodne dziedziny: sztuki wizualne (fotografię, malarstwo, grafikę, rzeźbę, instalacje), sztuki performatywne (teatr, taniec, koncerty muzyczne, recytację, improwizację teatralną i ruchową, performance, paradę, pokaz), niekiedy sport (pokazy umiejętności, warsztaty) czy naukę (wykłady, pokazy). Niejednokrotnie prezentowane są wydarzenia, które zupełnie wymykają się klasyfikacjom.

Pierwsze edycje festiwalu odbywały się pod hasłem „Manifestacja kultury Lublina” i miały na celu pokazanie lublinianom, jak dynamiczne i różnorodne jest życie kulturalne i artystyczne Lublina. Kultura i sztuka miały stać się możliwie dostępne, stąd zachęty dla organizatorów, aby porzucili swoje zwyczajowe lokalizacje i wyszli na ulice. W edycjach Nocy Kultury z lat 2015–2020 kontynuowano tę tradycję, położono jednak większy nacisk na organizowanie działań w odniesieniu do konkretnych tematów bądź lokalizacji.

Niecodzienność Nocy Kultury jest rezultatem wszystkich opisanych tu parametrów: ogromnej intensyfikacji i nagromadzenia zdarzeń w jedną, krótką, czerwcową noc, w miejscach, które są znane, ale często zupełnie odmienione specjalnie na tę okazję, w obecności tłumów ludzi, których na co dzień próżno szukać na ulicach.

Wszystko, co dotychczas napisałyśmy o Nocy Kultury, jest jednak wyrywkowe – odnosi się do jej finału, realizacji w postaci pewnego tworu skierowanego do określonej publiczności. Tymczasem, tak jak stwierdziła J.W.-K., Noc Kultury to nie jedna noc atrakcji – to cały rok, to społeczność, przygoda i eksperyment.

Poniżej staramy się pokazać właśnie to, co składa się na ogromne i niezwykle skomplikowane przedsięwzięcie, jakim jest Noc Kultury: długotrwały proces, który polega na ciągłym poszukiwaniu „złotego środka” pomiędzy celami festiwalu, potrzebami osób reprezentujących zróżnicowane środowiska oraz ograniczeniami wynikającymi z obranych ram przestrzennych i czasowych. Zapraszając czytelników do „festiwalowych kulis”, chcemy przyczynić się do lepszego, bardziej pogłębionego zrozumienia tego, na czym polega i z czego wynika specyfika Nocy Kultury jako festiwalu.

W poniższych rozdziałach odpowiadamy na pięć podstawowych pytań: kto, gdzie, kiedy, po co oraz jak. Staramy się wyraźnie zaznaczyć typ źródła, do którego sięgamy. Przedstawiając wiedzę deklaratywną, podajemy konkretny dokument lub tekst będący dla niej odnośnikiem. Z kolei pisząc o wiedzy proceduralnej, posługujemy się zwrotami „w praktyce” i „zwyczajowo” lub przywołujemy cytaty notatek spisanych przez J.W.-K.

O ludziach, których zwykle nie widać

W tej części artykułu opisujemy aktorów społecznych, którzy są zaangażowani w realizację Nocy Kultury. Wielu z nich to eksperci w swojej dziedzinie, wykonujący prace, bez których festiwal nie mógłby się odbyć. Zarazem kryterium sukcesu w ich przypadku to niewidzialność – praca jest wykonana dobrze, jeśli wszystko działa, a więc nie budzi wątpliwości.

Rozdział zaczynamy od przedstawienia instytucji będącej gospodarzem festiwalu, czyli Warsztatów Kultury w Lublinie. Następnie przechodzimy do opisania Zespołu Nocy Kultury i wolontariuszy jako osób, które faktycznie „robią” festiwal, nierzadko przez wiele miesięcy. Następnie wyjaśniamy, kim są realizatorzy działań i obiektów znajdujących się w programie Nocy Kultury. Szczegółowo przedstawiamy dwie ścieżki pracy nad programem: otwarty nabór oraz tzw. specjalne produkcje. Na koniec piszemy o sprzymierzeńcach festiwalu – przedstawicielach lubelskiego środowiska kulturalnego i artystycznego, mieszkańcach Starego Miasta, mediach i sponsorach.

Warsztaty Kultury w Lublinie jako główny organizator Nocy Kultury

Instytucjonalnie głównym organizatorem Nocy Kultury są Warsztaty Kultury w Lublinie, samorządowa instytucja kultury finansowana z budżetu miasta. Oprócz Nocy Kultury Warsztaty Kultury organizują trzy inne plenerowe miejskie festiwale o tematyce kulturalnej. Instytucja prowadzi też stałą działalność animacyjną i edukacyjną na terenie całego Lublina. W swojej misji Warsztaty Kultury deklarują praktykowanie tzw. „kultury czynnej”, czyli takiej, która opiera się na realnym, aktywnym uczestnictwie, a nierzadko współtworzeniu^[17].

Noc Kultury jest związana z Warsztatami od samego początku. W 2007 roku (gdy miała miejsce pierwsza edycja festiwalu) Warsztaty Kultury stanowiły część Centrum Kultury w Lublinie. Od 2012 roku funkcjonują jako samodzielna jednostka organizacyjna podlegająca Urzędowi Miasta Lublin. Oznacza to, że zdecydowana większość budżetu Warsztatów oraz samej Nocy Kultury pochodzi z dotacji podmiotowej Urzędu Miasta. Taki typ finansowania daje dużo większą stabilność, niż miałoby to miejsce w przypadku korzystania wyłącznie ze wsparcia sponsorów lub grantów. Przedstawiciele Urzędu Miasta mają pewien wpływ na program festiwalu, choć jest on dość ograniczony (zarówno formalnie, jak i w praktyce). Przykładowo Noc Kultury bywa częścią szerzej zakrojonych działań i uroczystości o charakterze ogólnomiejskim i krajowym (np. przygotowań aplikacji Lublina do konkursu Europejskiej Stolicy Kultury w latach 2007–2011, 700-lecia nadania Lublinowi praw miejskich w 2017 roku, 100-lecia odzyskania niepodległości w 2018 roku czy 450-lecia zawarcia unii lubelskiej w 2019 roku). Wówczas Urząd Miasta inicjuje przygotowanie specjalnych, okolicznościowych elementów programu. W tego typu sytuacjach Warsztaty Kultury otrzymują dodatkowy budżet na działania w ramach Nocy Kultury oraz innych realizowanych przez siebie projektów.

Zespół Nocy Kultury

Określenie „Zespół Nocy Kultury” funkcjonuje w nieformalnym obiegu informacji od wielu lat. Odnosi się ono do grona osób, które odpowiadają za realizację festiwalu ze strony Warsztatów Kultury. Oficjalnie określenie to pojawiło się pierwszy raz dopiero w 2017 roku w regulaminie Nocy Kultury^[18] (we wcześniejszych regulaminach można odnaleźć określenie „zespół ds. programowych”^[19] – jego zadania pokrywały się w dużej mierze z tym, co dzisiaj robi zespół Nocy Kultury).

Choć wszyscy członkowie zespołu Nocy Kultury rekrutują się z grona pracowników Warsztatów Kultury, nie stanowi on samodzielnego, wyodrębnionego działu. Ze struktury organizacyjnej instytucji nie wynika wprost, w jaki sposób Noc jest formalnie z nią powiązana. Niemal w każdej pracowni i dziale znajdą się osoby, które są zaangażowane w organizację festiwalu. Oznacza to, że obok aktywności związanej z festiwalem członkowie zespołu przez cały czas realizują też zadania związane z innymi projektami i stałą działalnością Warsztatów.

Niektórzy należą do zespołu niejako z definicji, ze względu na pełnione funkcje. Są to: dyrektorka Nocy Kultury, koordynatorka programowa festiwalu, przedstawiciele kadry zarządzającej Warsztatami Kultury (dyrektor, koordynatorka pracy programowo-organizacyjnej) oraz pracownicy działów: marketingu i komunikacji oraz organizacyjnego^[20]. Uczestniczą oni we wszystkich etapach prac nad festiwalem, przy każdej jego edycji. Ponadto do Zespołu Nocy Kultury dołączają inni pracownicy warsztatów, w zależności od swoich zainteresowań i możliwości. Z kolei te osoby, które nie biorą bezpośredniego udziału w pracach nad festiwalem, często stanowią głos doradczy – zespół korzysta z ich specjalistycznej wiedzy i doświadczeń oraz kontaktów.

Ponieważ zespół nie jest ciałem formalnym, nie istnieje moment, w którym zostaje oficjalnie powołany; nigdzie nie ogłasza się też jego składu – co roku może się on różnić. To, czym zespół zajmuje się w danym momencie oraz kto do niego należy, wynika w dużej mierze z dynamiki bieżących potrzeb związanych z zarządzaniem festiwalem. Zakres jego zadań nigdzie nie został oficjalnie dookreślony.

W praktyce zespół Nocy Kultury zajmuje się organizacją festiwalu zarówno pod względem merytorycznym, jak i produkcyjnym. Jeśli chodzi o program, dba przede wszystkim o spójność wydarzeń z ideą całej imprezy (por. „Cele Nocy Kultury” w niniejszym tekście) oraz hasłem i tekstem przewodnim danej edycji. Konkretnie – jego członkowie czuwają nad produkcją wydarzeń zamówionych, dopracowują projekty zgłoszone w otwartym naborze^[21] (więcej na ten temat poniżej) oraz zgłaszają i realizują własne pomysły.

Wyprodukowanie programu w praktyce oznacza doprowadzenie pomysłów na wydarzenia do takiej postaci, aby były wykonalne. Chodzi tu o wybranie odpowiedniego miejsca i czasu, ale także załatwienie wszelkich formalności (zgód, pozwoleń, uiszczenie opłat itp.) i rozwiązanie kwestii logistycznych (transportu, ochrony, montaży, zapewnienie prądu, oświetlenia). Często zdarza się, że w toku ustaleń dotyczących kwestii technicznych artyści i pomysłodawcy wydarzeń muszą zmienić swoją oryginalną koncepcję. Zespół stara się, aby tego typu zmian było jak najmniej, czasem są one jednak konieczne ze względu na podstawową wykonalność jakiegoś działania lub koszty przekraczające budżet festiwalowy. Dotyczy to w szczególności wydarzeń z otwartego naboru zgłaszanych przez osoby dopiero zdobywające doświadczenie jako artyści czy animatorzy.

Ponadto w warstwie wykonawczej zespół realizuje wszystkie działania ogólnofestiwalowe związane z promocją i kontaktem z mediami oraz partnerami, zapewnieniem bezpieczeństwa (ochroną, pomocą medyczną, współpracą ze służbami mundurowymi) oraz komfortu publiczności (organizacją dodatkowego transportu publicznego, toaletami, oznaczeniem miejsc i dróg).

Ostateczne decyzje co do kwestii merytorycznych i wykonawczych podejmują dyrektor Warsztatów Kultury oraz dyrektorka Nocy Kultury. Zadaniem tej ostatniej jest też nadzór nad przebiegiem działań, w tym inicjowanie kolejnych etapów prac, prowadzenie konsultacji i zbieranie pomysłów, a także zatwierdzanie najważniejszych produktów końcowych (np. projektów graficznych czy treści komunikatów). Dyrektorka koordynuje pracą większości osób, które mają styczność z daną edycją Nocy Kultury. Począwszy od pomysłodawców wydarzeń i artystów, przez wolontariuszy i członków ekipy technicznej, aż po zarządców kamienic, urzędników zajmujących się drogami czy właścicieli kawiarni – wszystkie te osoby, na jakimś etapie przygotowania lub realizacji Nocy Kultury, mają spore szanse współpracować z Warsztatami Kultury.

Drugim, obok dyrektorki, wyróżnionym z nazwy stanowiskiem w zespole Nocy Kultury jest koordynator programowy. Jest to osoba, która, oprócz pracy nad programem, pilnuje wszelkich kwestii formalnych związanych z umowami i rozliczeniami.

Z powyższego opisu zadań poszczególnych członków zespołu można odnieść wrażenie, że są one wyraźnie dookreślone – każdy wie, co ma robić i zajmuje się „swoją działką”. Realia są jednak zupełnie inne. Zespół w większości tworzą ludzie związani z festiwalem i Warsztatami Kultury od lat. Ich doświadczenie przekłada się na znajomość znacznie większej gamy problemów i możliwości, niż wynikałoby to z opisów stanowisk. Jednocześnie zawsze przydałoby się więcej rąk do pracy. Rola wolontariuszy, opisana w kolejnej części tego tekstu, jest nie do przecenienia, jednak chodzi tu o osoby, które będą wewnątrz instytucji i na stałe. Im bliżej daty festiwalu, tym lepiej widać konsekwencje tej sytuacji. W dzień Nocy Kultury członkowie zespołu zaczynają pracę wcześnie rano, a do domów wracają następnego dnia. W międzyczasie są zwykle w biegu – od jednego do kolejnego punktu programu, doglądając stanu prac albo rozwiązując nieprzewidziane problemy. Jak opowiada J.W.-K., widok osoby z identyfikatorem Nocy Kultury i „obłędem” w oczach oznacza, że właśnie minęliśmy członka Zespołu.

Skoro więc zespół jest tak ważny z punktu widzenia realizacji festiwalu, może budzić zdziwienie, że tak mało oficjalnie o nim wiadomo. Staje się to bardziej zrozumiałe, gdy weźmiemy pod uwagę, co stanowi kryterium jego sukcesu. Jest to niewidzialność – im bardziej Noc Kultury przypomina sprawną, dobrze naoliwioną maszynę, tym lepiej. Publiczność festiwalowa jest zwykle zainteresowana końcowym efektem (choć z badań wiemy, że uczestnicy lubią podglądać artystów i wykonawców przy ostatnich montażach^[22]). Szczególną, „uniewidocznioną” grupą osób zaangażowanych w realizację Nocy Kultury są pracownicy działu organizacyjnego, czyli realni wykonawcy większości zadań organizacyjnych i logistycznych. Zwykle to oni jako pierwsi dostają informacje o wszelkich nagłych zmianach, natychmiastowych potrzebach, kłopotach itd. Jak to wyraża J.W.-K.,

Powiedzenie, że pracownicy działu organizacyjnego są odpowiedzialni za wszystko oprócz promocji, nie będzie nadużyciem. Są to ludzie, których zdjęcia nie pojawiają się w gazetach, a ich nazwisk nie znajdziemy w programie festiwalu, ale są ucieleśnieniem terminu „niezbędność”.

Wolontariusze

Co roku w realizację Nocy Kultury jest zaangażowanych około 100 wolontariuszy. Dane zebrane na podstawie umów wolontariackich Warsztatów Kultury wskazują, że w latach 2015–2019 roku ich liczba wahała się od 91 do 112 osób na każdą edycję. W tym okresie średnio 48 wolontariuszy współpracowało przy więcej niż jednej edycji festiwalu. Co roku większość wolontariuszy była pełnoletnia; przeważały też kobiety.

Zgodnie z oficjalnymi informacjami wolontariuszem Nocy Kultury można stać się na dwa sposoby: 1) dzięki programowi Wolontariusz Kultury, czyli specjalnemu, pogłębionemu cyklowi szkoleń, prowadzonemu od lat przez Warsztaty Kultury^[23]; 2) w efekcie rekrutacji organizowanej przed festiwalem; wolontariusze zgłaszający się w tym trybie przechodzą skrócony program szkoleniowy, który kończy się testem sprawdzającym zdobytą wiedzę i umiejętności^[24].

W praktyce zadania i czas pracy wolontariuszy są każdorazowo dostosowywane do ich zainteresowań, wieku, możliwości oraz zgód opiekunów w przypadku osób niepełnoletnich. Jak wynika z informacji z oficjalnej strony Nocy Kultury, pomagają oni na wielu frontach. Zajmują się m.in.: obsługą punktu informacyjnego opieką nad artystami, pomocą w montażach (określoną jako inspicjentura scen i obsługa techniczna), koordynacją punktów programu, organizacją widowni, pomocą w komunikacji, informowaniem o nagłych wydarzeniach i zmianach w programie, a także zadaniami określonymi jako prace biurowe i organizacyjne^[25].

W czasie Nocy Kultury wolontariusze dostają koszulki festiwalowe i identyfikatory. Te ostatnie nie tylko pozwalają odróżnić ich od publiczności, ale zawierają też informacje o tym, gdzie dana osoba może wejść oraz, pośrednio, jakie zadania można jej powierzyć. Pracą z wolontariuszami w Warsztatach Kultury zajmuje się specjalnie do tego powołana koordynatorka.

Po zakończonych zadaniach wolontariusze otrzymują zaświadczenia, podziękowanie i/lub rekomendacje. Ponadto zespół Nocy Kultury stara się, aby ich praca była widoczna dla szerszej publiczności, w szczególności w mediach społecznościowych. Na fanpage’u Nocy Kultury oraz Warsztatów Kultury można znaleźć pozdrowienia i podziękowania dla wolontariuszy^[26]. Również materiały filmowe, będące podsumowaniem danej edycji, zawsze pokazują wolontariuszy wykonujących swoje obowiązki^[27]. Wreszcie, w historii funkcjonowania Warsztatów Kultury niejednokrotnie zdarzało się, że wieloletni wolontariusze dołączali do grona pracowników instytucji.

Warto tu podkreślić jeszcze jeden aspekt zaangażowania wolontariuszy. Razem ze swoimi rodzinami i przyjaciółmi tworzą oni swego rodzaju społeczność, która doskonale zna założenia i mechanizmy działania Nocy Kultury. Razem stanowią niezwykle ważną część publiczności festiwalu.

Realizatorzy działań i wydarzeń:
otwarty nabór i produkcje specjalne

Na program Nocy Kultury składają się dziesiątki wydarzeń, obiektów i działań. Każde z nich stanowi rezultat współpracy zespołu Nocy Kultury z różnorodnymi podmiotami i osobami prywatnymi. Aby stać się częścią programu Nocy Kultury, należy zgłosić swój pomysł w otwartym naborze lub dostać zaproszenie od Warsztatów Kultury.

Zasady otwartego naboru są sformułowane w postaci regulaminu dostępnego na stronie internetowej Nocy Kultury^[28]. Z dokumentu dowiadujemy się, że otwarty nabór projektów ma charakter konkursowy, więc Warsztaty Kultury mają prawo odrzucić niektóre zgłoszone projekty (co zdarza się sporadycznie – więcej na ten temat piszemy poniżej).

Warsztaty Kultury zwykle otwierają nabór wydarzeń w miesiącach zimowych poprzedzających daną edycję festiwalu. Informacje na ten temat są udostępniane na stronie internetowej festiwalu^[29] i stronie Warsztatów Kultury^[30] oraz w mediach społecznościowych^[31]. Ponadto przesyłają je do lokalnych mediów oraz do subskrybentów newslettera. Oznacza to, że osoby i podmioty zainteresowane zgłoszeniem muszą samodzielnie śledzić informacje medialne lub zapisać się do newslettera, ewentualnie kontaktować się bezpośrednio z przedstawicielami Warsztatów.

W otwartym naborze każda zainteresowana osoba może zgłosić swój projekt do programu festiwalu – nie jest wymagane bycie pełnoletnim ani przynależność do jakiejś organizacji. Formalnym warunkiem zgłoszenia jest przesłanie specjalnego formularza udostępnionego online na oficjalnej stronie Nocy Kultury^[32] jedynie w czasie otwartego naboru. W formularzu należy uzupełnić informacje na temat pomysłodawcy oraz samego wydarzenia. Ponadto należy wybrać jedną z kilku określonych ścieżek tematycznych danej edycji festiwalu. Przykładowo w 2020 roku były to: „zaproś NK do siebie” (Noc Kultury w siedzibie pomysłodawcy), „pokazy”, „eksperyment miejski”, „instalacje artystyczne”, „muzyka unplugged” oraz „mobilności” (wydarzenia, które będą się poruszać)^[33].

Zwykle nabór trwa około 4–6 tygodni. W chwili jego zakończenia formularz staje się niedostępny. W praktyce co roku ktoś przeocza termin nadsyłania zgłoszeń. Takie osoby nie są odsyłane bez rozmowy i możliwości prezentacji pomysłu. Niemniej ze względu na wcześniejszy podział środków maleją ich szanse na uzyskanie dofinansowania realizacji wydarzenia. Nieprzekraczalnym momentem zgłaszania projektów jest zakończenie prac nad materiałami promocyjnymi danej edycji festiwalu.

Zgodnie z regulaminem^[34] po zakończeniu zbierania zgłoszeń członkowie zespołu Nocy Kultury weryfikują ich zawartość pod kątem merytorycznym i artystycznym oraz pod względem możliwości organizacyjno-finansowych zgłaszającego się. Warsztaty Kultury mają prawo dokonywać zmian w ofercie w porozumieniu z pomysłodawcami oraz wybrać i zrealizować jedynie część zgłoszonego pomysłu^[35]. W praktyce proces selekcji projektów stanowi wypadkową możliwości budżetowych oraz celów, jakie stawiają przed otwartym naborem członkowie zespołu Nocy Kultury.

W praktyce uznaje się, że głównym celem otwartego naboru jest włączanie mieszkańców Lublina do pracy nad festiwalem oraz dbanie o świeżość i różnorodność jego oferty programowej. Otwarty nabór jest uważany za istotny element procesu budowania publiczności. Osoby zgłaszające i organizujące wydarzenia często stają się ambasadorami festiwalu, czują się jego współtwórcami i współautorami, a niejednokrotnie mają swoje publiczności i przyjaciół, którzy stają się częścią całej Nocy. Wreszcie dodatkowym celem otwartego naboru jest pomoc i promocja twórców mało doświadczonych, z niewielkim portfolio. Takie osoby mogą dostać dofinansowanie do realizacji swojego pomysłu (np. zakup materiałów niezbędnych do wykonania instalacji). Warsztaty Kultury zajmują się też transportem, ochroną czy zapewnieniem oświetlenia. Autor projektu z naboru nie dostaje wynagrodzenia za swoją pracę (czyli np. wykonanie projektu i instalacji)^[36].

W konsekwencji zespół Nocy Kultury dąży do zrealizowania jak największej liczby pomysłów nadesłanych w ramach otwartego naboru, nawet jeśli początkowo wydają się one niewykonalne lub pod różnymi kątami niedopracowane. Jak stwierdza J.W.-K., analizując nadesłane zgłoszenia, stawiamy sobie pytanie, jak to zrobić, a nie które wybrać.

Pierwsze istotne kryterium selekcji zgłoszeń wynika z budżetu danej edycji Nocy Kultury. Regulamin wyraźnie zaznacza, że nie wszystkie pomysły zostaną objęte wsparciem finansowym, a nawet jeśli tak będzie, nie może zostać ono przeznaczone na honoraria. Niemniej projekty, których realizacja przekracza możliwości budżetowe, są modyfikowane na tyle, na ile to jest możliwe. J.W.-K. wspomina sytuację, gdy w trakcie prac nad wydarzeniem jego koszty wzrosły tak bardzo, że jedynym rozwiązaniem okazało się przeniesienie go na kolejny rok.

Tak zwana „weryfikacja merytoryczna” zgłoszeń jest w praktyce realizowana w możliwie niewielkim zakresie. Zgodnie z regulaminem członkowie zespołu premiują wydarzenia, które zostały wymyślone specjalnie na Noc Kultury i które są spójne z hasłem przewodnim danej edycji^[37]. Poza tym dla zespołu treść wydarzeń podlega możliwie najmniejszej ingerencji. Wyjątkiem jest, gdy zgłoszone pomysły okazują się wierną kopią istniejących realizacji. Wówczas zespół zachęca, by znalezione treści potraktować jako inspirację czy punkt wyjścia do własnych realizacji.

W regulaminie pojawia się też punkt mówiący o tym, że pomysłodawcy zobowiązują się do przeprowadzenia bezpiecznego oraz niezakłóconego przebiegu wydarzenia, a jeżeli jest to wydarzenie masowe, to należy uzyskać odpowiednie zezwolenia^[38]. W rezultacie Warsztaty Kultury nie realizują projektów, które według nich zagrażają bezpieczeństwu.

W praktyce członkowie zespołu zakładają też, że celem festiwalu jest łączenie ludzi, niwelowanie i przeciwdziałanie wszelkim podziałom (por. „Cele Nocy Kultury” w niniejszym artykule). W konsekwencji zespół stara się przeformułować projekty, które mogą wzbudzić kontrowersje na tle politycznym czy religijnym. W latach 2015–2020 w otwartym naborze pojawiło się tylko kilka takich projektów. W zdecydowanej większości, we współpracy z pomysłodawcami, udało się je dopracować do postaci, która ostatecznie znalazła się w programie Nocy.

W programie Nocy Kultury, obok wydarzeń z otwartego naboru, znajdują się tzw. „specjalne produkcje”. Zapis mówiący o tym, że w ramach festiwalu Warsztaty Kultury mają prawo do organizacji własnych wydarzeń znajduje się regulaminie^[39]. W tym przypadku reguły współpracy z twórcami nie są doprecyzowane. Formalnie są one określane dopiero w umowach zawieranych przez Warsztaty Kultury i autora/organizatora wydarzenia specjalnego.

W praktyce co roku Zespół Nocy Kultury zaprasza wybrane osoby, organizacje lub grupy do współpracy przy realizacji konkretnych działań lub obiektów. Planowanie specjalnych produkcji wynika, według członków zespołu, z hasła danej edycji festiwalu oraz dbałości o jak najbardziej różnorodny program.

Kontakt z artystami i rozpoczęcie pracy nad tzw. specjalnymi produkcjami nie odbywa się zgodnie z żadnym schematem czy harmonogramem. Negocjacje najczęściej rozpoczynają się jesienią i zimą poprzedzającą daną edycję. Zdarzają się prace, które są zamawiane w niemal gotowej postaci. Jednak zdecydowanie częściej praca nad produkcjami specjalnymi jest procesem twórczym, wymagającym spotkań, negocjacji, burzy mózgów, konsultacji. Zdarza się, że nad niektórymi realizacjami zespół i artysta pracują ponad rok. W tym sensie specjalne produkcje są podobne do wydarzeń z otwartego naboru – w obydwu wypadkach zakłada się, że w toku wspólnej pracy projekty mogą ewoluować, często w znacznym stopniu.

Tym, co odróżnia współpracę w ramach tzw. produkcji specjalnych oraz otwartego naboru, są kwestie formalne (rodzaje zawieranych umów) i organizacyjne (w przypadku otwartego naboru współpraca często polega na mentoringu osób z niewielkim doświadczeniem).

Kto sprzyja Nocy Kultury?
Partnerzy i przyjaciele festiwalu

Co roku szereg osób i organizacji wspiera realizację festiwalu na różnych płaszczyznach.

Po pierwsze, Noc Kultury nie byłaby możliwa, gdyby nie mobilizacja ogromnej liczby lubelskich instytucji kultury oraz organizacji pozarządowych. Oprócz tego, że zgłaszają one wydarzenia w ramach otwartego naboru, angażują własnych pracowników i znajomych, użyczają swoich siedzib oraz różnorodnych zasobów (sprzętów, prądu itd.).

Po drugie, co roku w Noc Kultury nieuchronnie włączani są mieszkańcy oraz osoby użytkujące przestrzenie Starego Miasta i centrum Lublina. Dla nich festiwal to często źródło trudności logistycznych (np. spowodowanych zamkniętymi ulicami), hałasu do późnych godzin nocnych czy niechcianych wizyt osób zaglądających na podwórka i klatki schodowe. Niemniej w zdecydowanej większości osoby te są przychylne działaniom zespołu. Sytuacje konfliktowe są rozwiązywane z poszanowaniem praw i wyborów wszystkich stron. Konkretnie może to oznaczać konieczność zmiany lokalizacji dla danego wydarzenia lub przeniesienie go na kolejną edycję festiwalu.

Po trzecie, Zespół Nocy Kultury współpracuje z lokalnymi mediami i biznesem. Partnerzy w postaci firm oraz dziennikarzy wspierają festiwal nie tylko w ramach swojej działalności, ale również często stają się autorami i realizatorami własnych wydarzeń wpisanych w program festiwalu.

Wreszcie ważną grupą osób, która uczestniczy w pracach nad festiwalem i funkcjonuje na przecięciu wszystkich opisanych tu grup, są tzw. Przyjaciele Nocy Kultury. Jest to grono osób, wobec których członkowie zespołu czują potrzebę wyrażenia wdzięczności za szczególne zaangażowanie, pomoc i sympatię. Jak stwierdza J.W.-K., odznaczenie „Przyjaciela Nocy Kultury” może dostać konkretna osoba (nie podmiot zbiorowy taki, jak np. instytucja czy firma), która działa na rzecz festiwalu z własnych chęci ucieleśniania marzeń o tym, co piękne i dobre. W chwili pisania tego tekstu wśród Przyjaciół Nocy Kultury byli m.in. artyści, animatorzy, urzędnicy, ale także operator podnośnika osobowego, który w środku nocy podjął się rozwiązania skomplikowanego problemu technicznego, oraz pracownicy Warsztatów Kultury.

Gdzie? Przestrzeń Nocy Kultury

Noc Kultury odbywa się przede wszystkim na terenie lubelskiego Starego Miasta oraz Śródmieścia^[40]. W programach poszczególnych edycji można znaleźć wydarzenia w bardziej oddalonych lokalizacjach (np. w siedzibie Muzeum Wsi Lubelskiej, znajdującej się na obrzeżach miasta, w dzielnicach mieszkaniowych czy na terenach sąsiadujących z centrum, ale niekojarzonych na co dzień z rozrywką czy kulturą), ale stanowią one zdecydowaną mniejszość.

Stare Miasto i Śródmieście są „pierwszym” Lublinem; tu znajdują się pierwsze ślady osadnictwa i tu mamy do czynienia z największym zagęszczeniem historycznych obiektów i miejsc^[41]. Zarazem Stare Miasto i Śródmieście są swoistym centrum dowodzenia Lublina. Na ich terenie znajdują się najważniejsze obiekty użyteczności publicznej (ratusz, Urząd Stanu Cywilnego i inne placówki administracji państwowej), siedziby instytucji kultury i organizacji pozarządowych, różnorodne placówki handlowe, obiekty kultu religijnego, atrakcje turystyczne oraz infrastruktura przeznaczona do spędzania czasu wolnego (place i skwery, kawiarnie i restauracje, ulice do spacerowania). Można powiedzieć, że w Lublinie centrum to przestrzeń świętowania oraz załatwiania ważnych spraw. Ponadto na dużej części tego terenu ruch samochodowy jest ograniczony (Stare Miasto) lub całkowicie wyeliminowany. Do Śródmieścia i na Stare Miasto jest stosunkowo łatwo dostać się środkami komunikacji publicznej.

Centrum Lublina stanowi główną lokalizację wydarzeń od początku istnienia Nocy Kultury. Przestrzeń ta jest ważnym elementem tożsamości festiwalu – o tym, gdzie ma miejsce, dowiadujemy się z pierwszego zdania opisu, czym jest Noc Kultury^[42]. Ponadto z informacji umieszczonych na witrynie Nocy Kultury można wywnioskować, że wydarzenia odbywają się przede wszystkim w przestrzeniach publicznych i półpublicznych, m.in. na ulicach, placach i w zaułkach, w siedzibach instytucji i organizacji, kawiarniach, ale również galeriach handlowych czy na terenie Browaru Perła. W programach Nocy Kultury 2015–2019 przeważały działania i prezentacje plenerowe; w praktyce to one są obecnie uznawane za sedno festiwalu.

Po kilkunastu edycjach wydarzenia, wielu uczestników po prostu przyjeżdża do centrum miasta, wiedząc, że natknie się na jakieś festiwalowe realizacje. Wydarzenia i obiekty artystyczne znajdują się na wyciągnięcie ręki i zachęcają do swobodnego spacerowania. Uczestniczenie w Nocy Kultury polega więc przede wszystkim na przemieszczaniu się^[43]. Ze strony internetowej dowiadujemy się, że „Noc Kultury rozpoczyna się w wielu miejscach jednocześnie, nie ma oficjalnej inauguracji w jednym miejscu”^[44], uczestnik zaś sam decyduje, co chce zobaczyć i w jakiej kolejności. Choć program festiwalu ma formę mapy i zawiera listę tzw. najważniejszych wydarzeń, to w praktyce każdy z uczestników określa, jaką trasą spaceruje, co pomija, a do czego wraca kilkakrotnie.

Decyzje co do lokalizacji wydarzeń podejmuje zespół Nocy Kultury. Część z nich powtarza się podczas kolejnych edycji festiwalu, inne są wykorzystywane tylko raz. Zdarza się, że poszukiwana jest przestrzeń do prezentacji konkretnego projektu, innym razem najpierw wybierane jest miejsce, a następnie sposób, jak je odmienić. Wiele spośród miejsc, w których odbywają się wydarzenia Nocy, nie pełni na co dzień funkcji związanych z prezentowaniem sztuki czy działaniami kulturalnymi.

W praktyce dla członków zespołu ważne jest ożywianie miejsc, które na co dzień mijamy, ale nie przyglądamy się im uważnie. Często oznacza to, że w Noc Kultury ulice są zamknięte dla ruchu kołowego. W ten sposób zespół chce oddać ulice pieszym i zachęcać do użytkowania ich w sposób, który nie jest zwyczajowy. Czasem są to lokalizacje zapomniane bądź zamknięte, zwłaszcza takie, które kryją interesującą historię lub architekturę. Przypominanie o historiach i miejscach, które już nie istnieją, stanowi kolejny istotny element planowania wydarzeń z punktu widzenia zespołu. Wreszcie w programie każdej z edycji Nocy Kultury, począwszy od 2015 roku, jest konkretna ulica lub kwartał, które zostają w całości zaaranżowane i stają się jedną z polecanych, wyróżnionych lokalizacji. W ten sposób organizatorzy chcą zapraszać publiczność do miejsc, których na co dzień nie odwiedza i które często cieszą się złą sławą. Przykładowo, kolejność i układ zamykanych ulic w latach 2015–2018 tworzą ciąg okalający Stare Miasto. Celem tego zabiegu było pokazanie, że nawet w odległości kilkudziesięciu metrów od najbardziej popularnych szlaków są miejsca niedocenione, zapomniane.

Z kolei, gdy członkowie zespołu szukają miejsca dla konkretnego wydarzenia, musi ono spełnić szereg wymogów, przede wszystkim technicznych i logistycznych. Niemniej nawet wówczas za bardziej atrakcyjne uznają nietypowe lokalizacje, np. zamiast postawić scenę na placu (jak ma to miejsce w przypadku wielu plenerowych uroczystości), wolą balkony czy np. rusztowanie przy fasadzie kamienicy.

Ostatecznie w praktyce organizatorzy konstruują program Nocy Kultury w taki sposób, aby spektakularne realizacje i konkretne lokalizacje przeplatały się z działaniami, które są mniej narzucające się, np. we wnękach okiennych czy dziurkach od klucza. Noc Kultury to również drobiazgi dla spostrzegawczych – jak mówi J.W.-K.: nagrody dla wytrwałych tropicieli maleńkich przejawów twórczości wkomponowanych w tkankę miejską

Kiedy? Wymiary czasowe Nocy Kultury

W materiałach promocyjnych Noc Kultury przedstawiana jest jako kwiat paproci, czyli coś efemerycznego i wyjątkowego^[45]. Dla publiczności kulminacja aktywności ma miejsce w pierwszą sobotę czerwca od godz. 19.00 do 2.00 – to właśnie ramy czasowe programu Nocy Kultury^[46]. Warto tu dodać, że Noc nie ma oficjalnego rozpoczęcia. O godzinie 19.00 wszystkie obiekty i instalacje oraz większość wydarzeń staje się po prostu dostępna dla publiczności.

Niemniej dla wszystkich osób zaangażowanych w tworzenie Nocy Kultury te siedem czerwcowych godzin to jedynie podsumowanie działań, które nierzadko rozpoczynają się kilka lub kilkanaście miesięcy wcześniej. Poniżej przedstawiamy ramy czasowe Nocy z perspektywy poszczególnych grup osób zaangażowanych w przygotowanie imprezy.

Dla zespołu Nocy Kultury praca nad wydarzeniem trwa nieprzerwanie, choć z różną intensywnością. W świadomości członków zespołu Noc Kultury to proces, w którym właściwa impreza stanowi swoisty punkt kulminacyjny, gładko przechodzący w przygotowania do kolejnej edycji. Moment zamknięcia oficjalnego programu danej edycji Nocy Kultury dla zespołu oznacza rozpoczęcie kolejnego etapu prac: demontaży, porządków, podsumowań i rozliczeń, wyciągania wniosków, świętowania, a wreszcie – planowania kolejnych działań. Poszczególne etapy prac nad festiwalem różnią się liczbą zaangażowanych osób i stopniem intensywności, ale pewne jest, że praca nad nim jest procesem nieprzerwanym.

Również dla wolontariuszy praca rozpoczyna się dużo wcześniej niż sam festiwal. Chętne osoby mogą rozpocząć współpracę już w lutym (w ramach programu szkoleniowego Wolontariusz Kultury) lub w kwietniu (jeśli zgłaszają się konkretnie do udziału w festiwalu). Przez ten czas intensywnie szkolą się i poznają swoje zadania.

Pierwszym oficjalnym, upublicznionym momentem rozpoczęcia prac nad programem danej edycji Nocy Kultury jest ogłoszenie hasła i tekstu przewodniego. Zwykle są one podawane do publicznej wiadomości jesienią poprzez media Warsztatów Kultury^[47]. Ogłoszenie hasła i założeń danej edycji festiwalu jest kluczowe dla osób przygotowujących wydarzenia w otwartym naborze. Choć sam moment uruchomienia zgłoszeń ma miejsce dopiero na początku kolejnego roku, to znając ramę programową festiwalu, mogą oni planować swoje działania w taki sposób, aby wpisały się one w temat przewodni danej edycji. W momencie, gdy zespół ogłasza wyniki otwartego naboru, prace nad programem ulegają znacznej intensyfikacji. Czas od marca do czerwca jest szczelnie wypełniony negocjacjami pomiędzy pomysłodawcami, mieszkańcami a możliwościami organizatorów i chęciami mieszkańców Starego Miasta.

Praca nad tzw. produkcjami specjalnymi zaczyna się znacznie wcześniej – na etapie ogłoszenia hasła i tekstu przewodniego jest już zwykle domknięta. W praktyce artyści otrzymują zaproszenia do stworzenia wydarzenia specjalnego w ciągu całego roku. Zdarza się, że to w czasie danej edycji Nocy Kultury na fali bieżących obserwacji i emocji rodzą się pomysły do zrealizowania za rok.

Drugim istotnym dla szerszego grona osób momentem w przygotowaniach do Nocy Kultury jest konferencja prasowa, która zwykle odbywa się na około trzy tygodnie przed właściwą imprezą^[48]. W czasie konferencji członkowie zespołu Nocy Kultury oraz realizatorzy wybranych wydarzeń ogłaszają program nadchodzącej edycji. W konferencji uczestniczą też przedstawiciele Urzędu Miasta Lublin^[49]. Potem informacje o programie danej edycji Nocy Kultury stają się dostępne dla wszystkich zainteresowanych osób. Można je znaleźć na stronach internetowych Warsztatów Kultury i Nocy Kultury, poszczególnych realizatorów wydarzeń, a także w mediach tradycyjnych i na portalach społecznościowych.

Na dzień przed właściwą imprezą w przestrzeni miasta pojawiają się punkty informacyjne. Są to niewielkie, ale dobrze widoczne „domki”, w których dostępni są członkowie zespołu wraz z wolontariuszami. W punktach można uzyskać odpowiedzi na pytania dotyczące programu czy kwestii organizacyjnych, a także dostać drukowaną wersję programu (która, mimo dostępności rozmaitych form cyfrowych, wciąż cieszy się dużym powodzeniem).

Wreszcie co roku w jedną czerwcową sobotę, już od wczesnego poranka, miejscy spacerowicze natykają się na rusztowania rozsiane w bramach i podwórzach, samochody z podnośnikami przyklejone do kamienic, elementy scen i oświetlenia czekające na montaż, a przede wszystkim grupki uwijających się ludzi. Wszystko to widomy znak, że Noc Kultury rozpoczyna się za kilka godzin.

Po co? Cele Nocy Kultury

W ciągu 15 lat cele Nocy Kultury ulegały zmianom. Początkowo najważniejsze było pokazanie potencjału kulturalnego miasta, uważanego za zacofane i nieatrakcyjne nawet przez własnych mieszkańców^[50]. W momencie, gdy cel ten uznano za osiągnięty, Noc Kultury stała się narzędziem do dalszego wzmacniania relacji pomiędzy miastem i mieszkańcami a kulturą na różnych płaszczyznach.

Aktualne cele Nocy Kultury są rozproszone w różnorodnych przekazach marketingowych. Ponieważ tego typu przekazy mają charakter życzeniowo-performatywny (a nie informacyjno-sprawozdawczy), uznajemy, że mówią one wiele o intencjach nadawcy. Oznacza to, że czytając o tym, czym jest Noc Kultury, dowiadujemy się raczej, czym ma ona być z punktu widzenia autora tekstu.

W niniejszym rozdziale rekonstruujemy cele Nocy Kultury, korzystając z trzech źródeł: 1) strony internetowej festiwalu, która jest publicznie dostępna i przedstawia punkt widzenia członków zespołu; 2) oficjalnych dokumentów strategicznych dotyczących rozwoju Lublina, reprezentujących perspektywę włodarzy miasta; 3) informacji uzyskanych od członków zespołu Nocy Kultury jako uzupełnienia dla dwóch pozostałych źródeł.

Ze strony internetowej dowiadujemy się, czym jest Noc Kultury^[51]. Poniżej przywołujemy te deklaracje i uzupełniamy je informacjami dotyczącymi tego, co oznaczają w praktyce organizacyjnej członków zespołu.

„...to święto Lublina – opowieść o mieście tworzona przez jego mieszkańców i przyjaciół”

Jak to określa J.W.-K., Noc Kultury ma być domówką dla lublinian – okazją do wspólnego, radosnego świętowania w specjalnie zaaranżowanej przestrzeni. W praktyce to właśnie mieszkańcy miasta i okolic są uznawani za najważniejszą grupę docelową festiwalu. Nie oznacza to, że festiwal nie jest zainteresowany przyciąganiem turystów. Niemniej priorytetem jest umacnianie relacji z lublinianami; decyzja ta ma konsekwencje w sposobie budowania programu i komunikowania się z odbiorcami.

Wiele osób przychodzi na Noc Kultury co roku, nierzadko od kilkunastu lat. W konsekwencji każda edycja imprezy ma inny, unikatowy program – wydarzenia nie są powtarzane nawet, jeśli cieszą się popularnością i mają duży potencjał promocyjny poza Lublinem. Ponadto pewne elementy programu z kolejnych edycji łączą się w przemyślany sposób, właśnie z myślą o osobach, które odwiedzają Noc Kultury co roku. Wreszcie skupienie się na lublinianach oznacza, że działania promocyjne są prowadzone głównie w skali lokalnej, w Lublinie i okolicach.

Warto tu też dodać, że dla członków zespołu „mieszkańcy i przyjaciele” oznaczają zarówno dorosłych, jak i dzieci. W rezultacie, tworząc program festiwalu, kładą oni nacisk na dostępność wydarzeń i obiektów – każdy uczestnik festiwalu, nawet dziecko, ma mieć możliwość zrozumienia sztuki na swój sposób.

„...to eksplozja wydarzeń artystycznych” oraz „...inspiruje do odkrywania Lublina na nowo lub po raz pierwszy”

Jako święto miasta Noc Kultury ma stanowić swoistą przeciwwagę dla innych imprez o podobnej na pozór formule. Jak określa to J.W.-K., bez kiełbasy, fajerwerków i wątpliwej jakości wydarzeń artystycznych na scenie. Członkom zespołu Nocy Kultury zależy na propagowaniu takiego uczestnictwa w kulturze, w którym istotna jest aktywność, zaangażowanie i doświadczanie, a nie konsumowanie. Udział w festiwalu ma stanowić inspirację i okazję do refleksji nad sobą samym oraz swoim otoczeniem.

„...to tysiące uśmiechniętych ludzi spacerujących pięknymi uliczkami w poszukiwaniu niezapomnianych wrażeń. To jedyna taka magiczna noc w roku, kiedy niemożliwe staje się możliwe…”

W praktyce jednym z ważniejszych celów, jakie stawia sobie zespół Nocy Kultury, jest wzmacnianie u mieszkańców Lublina i osób bliskich Lublinowi poczucia dumy z miasta. Odczucie to ma płynąć z zapoznania się z potencjałem kultury i sztuki Lublina. Poza tym Noc Kultury ma stanowić namacalny przykład tego, że różne niestandardowe, nowatorskie przedsięwzięcia mogą wydarzyć się właśnie w Lublinie, lokalnie, tu i teraz.

„...spotkanie artystów, animatorów, różnych środowisk kulturalnych i wszystkich tych, którzy chcą ten wieczór spędzić razem”

Ważnym aspektem świętowania jest możliwość wspólnego spędzania czasu, socjalizowania się. W praktyce Noc Kultury ma stanowić okazję do spotkania się i doświadczenia obecności wielu innych osób – jak to określa J.W.-K., wszystkich tych, którzy tego wieczora wyłączyli telewizory, nie pojechali nad jezioro, tylko ruszyli spacerować i zwiedzać miasto, w którym mieszkają.

Dodatkowo celem Nocy Kultury jest animowanie środowiska kulturalno-artystycznego Lublina. W otwartym naborze wydarzeń może zgłosić się każda zainteresowana osoba lub podmiot, niezależnie od doświadczenia i osobowości prawnej (por. „Realizatorzy działań i wydarzeń” w niniejszym artykule). Dla wielu osób znalezienie się w programie Nocy Kultury często oznacza pierwsze pojawienie się na profesjonalnej scenie czy możliwość zaprezentowania swojej pracy dużej publiczności. Dzięki profesjonalnemu wsparciu logistycznemu, technicznemu, organizacyjnemu i promocyjnemu ze strony Warsztatów Kultury osoby takie mogą zdobyć doświadczenie oraz rozpoznawalność.

Podsumowując, z punktu widzenia członków zespołu głównym zadaniem Nocy Kultury jest zmienianie Lublina, rozumiane na różnych płaszczyznach i w wielu perspektywach czasowych. Z jednej strony Noc Kultury przynosi nagłą, materialną zmianę przestrzeni, która ma zadziwiać, zachwycać i udowadniać, że takie rzeczy są w Lublinie możliwe. Z drugiej strony festiwal ma inspirować zmiany długofalowe, mentalne i społeczne. Jak to wyraziła J.W.-K., Noc Kultury ma być opowieścią o lepszym życiu w lepszym mieście, opowiadaną w nadziei, że będzie to nie tylko miłe wspomnienie, ale także impuls do realnych zmian. Wątek wywoływania zmian w mieście nie jest sformułowany w informacjach na stronie internetowej, ale pojawia się w postach na fanpage’u festiwalu^[52].

Z kolei w miejskich dokumentach strategicznych^[53] Noc Kultury pojawia się w dwóch kontekstach: jest wymieniana jako element istniejącego potencjału rozwojowego oraz jako narzędzie do komunikowania marki „Lublin. Miasto Inspiracji” wśród mieszkańców i turystów. Rozważania dotyczące jej jakości artystycznej czy walorów edukacyjnych pojawiają się sporadycznie. Warto tu zaznaczyć, że dokumenty te identycznie traktują inne duże plenerowe festiwale kulturalne, m.in.: Carnaval Sztukmistrzów, Jarmark Jagielloński czy Wschód Kultury – Inne Brzmienia Art’n’Music Festival. Na ich tle Noc nie wyróżnia się w żaden sposób.

Cele promocyjne, jakie stawiają przed Nocą Kultury włodarze Lublina, są znane członkom zespołu i uznawane za niesprzeczne z ich własną wizją wydarzenia. W praktyce zespół stara się bardziej dbać o utrzymanie wiernej publiczności niż o ciągłe zwiększanie liczby uczestników. Przekłada się to na wspomniany wyżej nacisk na docieranie do mieszkańców Lublina i okolic. Ponadto przy okazji rocznic i uroczystości program Nocy Kultury zawiera wydarzenia zaprojektowane specjalnie na zlecenie Urzędu Miasta^[54].

Na koniec warto wspomnieć, jak wygląda namysł nad stopniem realizacji opisanych powyżej celów. Proces ten jest niesformalizowany i odbywa się głównie w postaci dyskusji w gronie członków zespołu Nocy Kultury. Co roku, kilka dni po zakończeniu wydarzenia, odbywa się spotkanie, którego uczestnicy dzielą się spostrzeżeniami i ocenami z realizacji działań oraz zgłaszają problemy i możliwe usprawnienia na przyszłość. Zazwyczaj omawia się też treść doniesień medialnych oraz komentarze uczestników Nocy z mediów społecznościowych.

Jak? Metoda Nocy Kultury

Przebieg działań organizacyjnych wokół Nocy Kultury opisałyśmy w dużej mierze powyżej. Warto jeszcze wspomnieć o tym, co stanowi sedno tego procesu, czyli o charakterze współpracy między osobami zaangażowanymi w realizację festiwalu.

Według członków zespołu najważniejszą metodą organizowania Nocy jest po prostu rozmowa. Bycie w relacjach z ludźmi – osobami zgłaszającymi się w otwartym naborze, twórcami i artystami, wolontariuszami, mieszkańcami miasta, włodarzami itd. – jest podstawą do tworzenia programu wydarzenia. To właśnie w takich kontaktach rodzi się większość pomysłów na nowe działania. W toku kolejnych dyskusji są one dopracowywane tak, aby były technicznie i finansowo wykonalne oraz atrakcyjne dla publiczności. Tego typu spotkania są także sednem edukacyjnej misji otwartego naboru – w ich trakcie autorzy uczą się często, jak przekładać pomysły na konkretne działania skierowane do określonych grup odbiorców.

Szereg decyzji wewnętrznych jest podejmowanych z udziałem członków Zespołu Nocy Kultury. W ten sposób powstają choćby teksty przewodnie i hasła dla danej edycji festiwalu – nie są one niczyim autorskim, z góry zatwierdzonym pomysłem, a raczej efektem dyskusji dotyczących celów, środków ich osiągania, sposobów rozumienia, możliwych konsekwencji. Zespół pozostaje też w stałym kontakcie z badaczami. Jego członkowie nie tylko obserwują prace zespołu badawczego, ale często aktywnie w nich uczestniczą. Wspólnie projektują badania, biorą udział w pracach analitycznych (m.in. kodują dane), nieustająco komentują robocze wyniki i opracowania. Jak opowiada J.W.-K., stały i partnerski kontakt z zespołem badawczym daje warunki do lepszego rozumienia przebiegu oraz rezultatów analiz. W efekcie takiej współpracy pojawiają się kolejne pytania i pomysły na badania, a także inspiracje dla wydarzeń i obiektów do realizacji w programie festiwalu.

Z przedstawionych dotychczas informacji można odnieść wrażenie, że praca nad Nocą Kultury, choć skomplikowana, przebiega w dość harmonijny, powtarzalny sposób. Tymczasem, nawet jeśli jednym z naczelnych kryteriów w podejmowaniu decyzji w zespole jest łączenie ludzi i przeciwdziałanie podziałom, kontrowersje, a czasem konflikty, okazują się nie do uniknięcia. Zarówno w zespole Nocy Kultury, jak i szerszym środowisku lubelskich animatorów i artystów właściwie nie cichną dyskusje dotyczące „jakości” festiwalu, zwykle na bazie dychotomii typu kultura niska vs wysoka, rozrywka vs sztuka, cykanie selfie vs krytyczny namysł itd. Na festiwalu wciąż zdarzają się osoby pijane oraz miejsca, gdzie ziemia jest zasłana zbitymi butelkami po piwie. Wydarzenie coraz częściej stanowi też tło dla różnorodnej przygodnej działalności osób i podmiotów zupełnie z nim niezwiązanych. Niemal co roku na Starym Mieście pojawiają się performerzy, którzy, nie będąc w oficjalnym programie, występują w bezpośrednim sąsiedztwie wydarzeń festiwalowych. Z punktu widzenia zespołu Nocy Kultury nie ma w tym nic złego, dopóki osoby takie nie stwarzają zagrożenia, np. poprzez zatrzymywanie dużej liczby ludzi w wąskim przejściu. Mobilne stoiska z jedzeniem czy plastikowymi pamiątkami stają się częścią krajobrazu. Restauratorzy rokrocznie walczą o większe powierzchnie ogródków, co powoduje, że zarządzanie programem festiwalu i ruchem uczestników jest coraz trudniejsze. Wreszcie, pomimo zasady niekontrowersyjności realizowanych projektów, zdarzały się edycje Nocy Kultury zakończone polityczną burzą lub pozwem sądowym o znieważenie uczuć.

Przedstawiony tu katalog sporów i problemów jest zapewne doskonale znany i praktykom, i badaczom kultury; przykłady można mnożyć w nieskończoność. Jednocześnie większość z nich pozostaje niewidoczna dla publiczności. Część spornych kwestii rozwiązuje się w zaciszu gabinetów. Debaty, choć wydają się dotyczyć najistotniejszych kwestii, pozostają przede wszystkim środowiskowe. Nawet te problemy, które uniemożliwiają realizację jakiejś części programu, najczęściej pozostają niezauważone; można powiedzieć, że giną w gąszczu innych atrakcji. W ciągu danej edycji festiwalu to przede wszystkim członkowie zespołu i artyści mają świadomość, jak wiele spośród zaplanowanych wydarzeń i obiektów uległo modyfikacjom lub zostało przełożone na przyszłość.

Niemniej organizowanie Nocy Kultury ma też drugą stronę. Jeśli uczestnicy doświadczają jakichś utrudnień lub rozczarowań, zwykle przypisują je właśnie organizatorom. Nikogo nie interesuje, czy dany występ znajduje się w oficjalnym programie, ani powody, dla których w pewnych miejscach korki są większe niż zwykle. Jak opowiada J.W.-K., nawet po 15 latach każda edycja Nocy Kultury przynosi nowe kontakty i doświadczenia, ale też rozmaite, kompletnie nieprzewidywalne trudności i kryzysy, a w rezultacie – również sposoby ich przezwyciężania.

Podsumowanie

W niniejszym artykule przedstawiłyśmy Noc Kultury jako wydarzenie o określonej specyfice oraz proces, którego logika i przebieg są kluczowe dla osiągnięcia tego efektu. Dla podsumowania przedstawionych tu rozważań odwołamy się ponownie do słów J.W.-K., która określiła Noc Kultury następująco: to nie jedna noc atrakcji – to cały rok, to społeczność, przygoda i eksperyment. Noc funkcjonuje w społecznej świadomości jako konkretne wydarzenie o określonych ramach czasowych i przestrzennych, oferujące intensywne doznania i możliwości niedostępne na co dzień. Jednak dla osób zaangażowanych w jego realizację, zbieranie pomysłów i inspiracji oraz przygotowania trwają cały rok. W tym procesie uczestniczy szereg osób reprezentujących różnorodne środowiska: począwszy od samego zespołu oraz wolontariuszy, przez artystów, animatorów i menadżerów kultury, aż po mieszkańców i użytkowników lubelskiego Starego Miasta. Każda z tych grup ma swoje potrzeby i interesy, które często okazują się trudne do pogodzenia. Zarazem udział w realizacji Nocy Kultury jest ważnym doświadczeniem nie tylko dla samych wolontariuszy czy początkujących artystów i animatorów, ale również członków ich rodzin i przyjaciół. Noc jest więc społecznością – taką, która pomimo zróżnicowania i konfliktów, jest niezbędna do realizacji wydarzenia.

W konsekwencji przygotowanie Nocy Kultury polega na ciągłym poszukiwaniu kompromisów pomiędzy szeregiem elementów: interesami i potrzebami wielu osób, ograniczeniami budżetowymi i prawnymi, fizycznymi własnościami konkretnych lokalizacji. Do tego należy jeszcze dodać rosnące oczekiwania samej publiczności. W większości są to lublinianie, którzy przychodzą na Noc co roku. Dla zespołu oznacza to dążenie do ciągłego udoskonalania festiwalu – każda edycja ma oferować nowe, zapadające w pamięć doświadczenia. W tym właśnie sensie Noc Kultury to przygoda. Nowe wyzwania pojawiają się co roku w kontekście dynamiki zmian w mieście, a także jako efekt rosnących wymagań ze strony publiczności i samych członków Zespołu.

Wszystko to sprawia, że określenie Nocy Kultury jako eksperymentu wydaje się w pełni zasadne. Przez 15 edycji powstały pewne powtarzalne schematy postępowania, część osób dołączała do zespołu przy kolejnych edycjach, a współpraca poprzez negocjacje i rozmowy stała się swoistą metodą zarządzania całym procesem. W eksperymencie rezultat przeprowadzonych działań nie jest pewny ani w pełni powtarzalny; w tym sensie każda Noc Kultury jest pod wieloma względami ryzykowna i nieprzewidywalna, a przez to – jedyna w swoim rodzaju.

Jest to pierwszy tekst, który opisuje Noc Kultury „od wewnątrz” – z uwzględnieniem konkretnych schematów postępowania, milcząco przyjmowanych założeń, uzasadnień podjętych decyzji. Dotychczas jedynym pisanym źródłem informacji na temat organizacji festiwalu był regulamin, do którego wielokrotnie się odwoływałyśmy. Stworzenie tak wielopłaszczyznowego obrazu festiwalu wymagało sięgnięcia do źródeł innych niż oficjalne komunikaty: do tzw. wiedzy proceduralnej osób zaangażowanych w realizację konkretnych działań, którą przełożyłyśmy na wiedzę deklaratywną, w postaci notatek autoetnograficznych J.W.-K. Posługujemy się tu określeniem „przekład”, aby zaakcentować wytwórczy charakter naszej pracy oraz fakt, że jej rezultaty, z konieczności, stanowią pewną selekcję, są niewyczerpujące^[55]. Przekształcenie wiedzy proceduralnej w deklaratywną jest właśnie aktem tłumaczenia – opiera się przede wszystkim na pracy interpretacyjnej, a nie prostym zarejestrowaniu faktów.

W procesie powstawania tekstu najtrudniejszy okazał się etap konsultowania jego zawartości z członkami zespołu Nocy Kultury. Już wcześniej spodziewałyśmy się, że dostaniemy wiele uwag, uzupełnień lub „protokołów rozbieżności”. Jednak obok konkretnych uwag pojawiła się też trudniej uchwytna atmosfera dyskomfortu, napięcia. Wydawałoby się, że artykuł dotyczy spraw znanych – nie odkrywamy w nim żadnych tajemnic. Jego treść ma charakter informacyjny – nie dokonujemy w nim ocen, nie formułujemy rekomendacji. Tymczasem okazało się, że powstanie artykułu stanowi naruszenie pewnego status quo. To, co my same chciałyśmy traktować jako próbę opisania „tego, co jest”, osoby zaangażowane w organizację festiwalu odczuły jako swoistą deklarację, która może mieć daleko idące konsekwencje w przyszłości. Na przykład, jak dotychczas, praktyki związane z selekcją wydarzeń i planowaniem programu festiwalu opierały się na kryteriach określonych formalnie w regulaminie, ale również na szeregu milcząco podzielanych założeń wynikających z ogólnych celów festiwalu. Te niewypowiedziane założenia nie były przypadkowe czy całkowicie arbitralne, ale pozostawały otwarte na negocjacje, a w rezultacie były łatwe do dostosowania do bieżących potrzeb. Kiedy czasu jest mało, decyzji do podjęcia wiele, a ich konsekwencje są widoczne niemal od razu, tego rodzaju elastyczność interpretacyjna sprzyja skuteczności. Tymczasem powstanie tego tekstu powoduje, że takie założenia stają się stabilne i intersubiektywnie dostępne, co ułatwia poddanie ich krytyce. Takie dyskusje mogą, w rezultacie, wydłużyć i skomplikować procesy decyzyjne. Właśnie w tym sensie dokonanie przekładu wiedzy proceduralnej na wiedzę deklaratywną ma charakter wytwórczy – jest to akt, w którego rezultacie pewne przyszłe działania stają się mniej lub bardziej możliwe do wykonania, nie zaś prosty skan zewnętrznej rzeczywistości.

Czy ten artykuł sprawi, że organizowanie Nocy Kultury będzie w przyszłości łatwiejsze? W tym miejscu chcemy wrócić do niewyczerpującego charakteru naszego „przekładu”. Zdrowy rozsądek podpowiada twierdzącą odpowiedź na postawione pytanie – tak, wreszcie powstało coś, co stanowi uzupełnienie wobec formalnego regulaminu, jest uporządkowane, dostępne wszędzie i przez cały czas, nad czym można dalej pracować (przypominać treść bez angażowania ludzi, dostosowywać do swoich potrzeb poprzez robienie notatek czy kolorowych zaznaczeń). Jednocześnie, jak opowiadała sama J.W.-K., taki zasób wiedzy deklaratywnej może stanowić jedynie punkt wyjścia do współpracy opartej na bezpośrednim kontakcie i rozwiązywaniu konkretnych problemów. Jak wyjaśnia, to, że artykuł istnieje, w żadnym sensie nie zastąpi wspólnego robienia rzeczy; taki sposób myślenia o nim może okazać się jedynie szkodliwy i niebezpieczny. Dzieje się tak, ponieważ nie jest możliwe uchwycenie całości wiedzy proceduralnej jednostki, tym bardziej w odniesieniu do praktyk organizacyjnych, mających miejsce w skomplikowanym kontekście kulturowo-społecznym. Wiedza proceduralna zawsze pozostaje do pewnego stopnia niejawna; funkcjonuje wpleciona w realizację konkretnych zadań i nawet wówczas dana osoba nie musi mieć jej świadomości. Wreszcie, nawet jeśli jednostka ma świadomość pewnego zakresu posiadanej wiedzy proceduralnej, dokonanie jej przekładu na wiedzę deklaratywną wymaga werbalizacji. Opowiadanie o tym, „jak to się robi” bez faktycznego działania, wyabstrahowane z określonej sytuacji społecznej i środowiska materialnego, okazuje się po prostu trudne i zwykle kończy się uzyskaniem jedynie części istotnych informacji.

Jednocześnie tekst ten jest selektywny. Niezależnie od naszych prób nakreślenia procesów funkcjonujących na poziomie organizacji tekst ten jest głęboko osobisty. Nasz materiał badawczy obejmował wszystkie źródła wiedzy deklaratywnej, jakie były dostępne na temat organizowania Nocy Kultury. Były to jednak źródła skąpe, ograniczające się właściwie do jednego regulaminu i kilkudziesięciu komunikatów ze stron internetowych i mediów społecznościowych. Najważniejsze źródła wiedzy proceduralnej to z kolei notatki autoetnograficzne sporządzone przez jedną osobę. J.W.-K., jako osoba zaangażowana na każdym etapie i na wszystkich frontach organizowania festiwalu, jest dla badacza społecznego doskonałym informatorem. Niemniej pozostali członkowie zespołu Nocy Kultury mogą odebrać jej opowieść jako coś autorskiego, czyli coś, co w równym stopniu mówi o niej, co o samym festiwalu, i co jest niewystarczające do uzyskania pełnego obrazu sytuacji.

Wreszcie wszystkie zarysowane tu ograniczenia sprawiają, że tekst ten, najprawdopodobniej, szybko stanie się nieaktualny. Pandemia COVID-19 spowodowała, że w 2020 roku Noc Kultury nie odbyła się w ogóle, a ta z 2021 roku została gruntownie przeformułowana pod kątem obowiązujących obostrzeń epidemiologicznych. Pozostaje nam więc nadzieja, że w przyszłości nasz artykuł okaże się interesujący choćby jako próba zastosowania pojęć z obszaru studiów nad wiedzą do uchwycenia pewnego pola organizacyjnego w konkretnym czasie i miejscu.

Aleksandra Kołtun (Department of Ontology and Epistemology, Institute of Philosophy, Maria Curie-Skłodowska University), Anna Sędłak (Doctoral School, the John Paul II Catholic University of Lublin), Joanna Wawiórka-Kamieniecka (director of Night of Culture festival, Workshops of Culture)

Night of Culture as an event and a process — a look from the inside

The aim of the article is to provide an in-depth, structured description concerning what Night of Culture is and how it is created. We want to show that Night of Culture is not only an extraordinary event, but also a long, intricate process which brings together a lot of people representing various social backgrounds and that has its own mode of operation. We take advantage of two types of sources. The first of them is official, public information concerning Night of Culture. We treat it as a source of the so-called declarative knowledge which reveals the key assumptions and rules guiding festival’s organisation. Second of all, we analyse information provided by people who are involved in organising Night of Culture. Such information was gathered for the purposes of this article mainly in the form of autoethnographic notes made by one of the authors. We use these notes to reconstruct procedural knowledge which encompasses modes of conduct, tacit presumptions, justifications for the decisions, etc. As a result, we present answers to five basic questions: who organises Night of Culture and how?; where and when does it take place (and what are the consequences of these choices)?, why is it organised (what are the purposes of Night of Culture)?

Keywords: festival, declarative knowledge, procedural knowledge, autoethnography, organisational practices

Przypisy

[1] E. Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, przeł. P. Śpiewak, H. Datner-Śpiewak, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2008, s. 135–168.

[2] Informacje o założeniach Nocy Kultury od początku jej powstania znajdują się w artykule A. Kolasy-Nowak, „Po co i dla kogo jest Noc Kultury. Przemiany celów, formuły i organizacji festiwalu w perspektywie piętnastu lat”, w niniejszym tomie.

[3] E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura, Psychologia poznawcza, Academica Wydawnictwo SWPS – Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 136–148. Zob. także: V. Ambrosini, C. Bowman, Tacit knowledge: Some suggestions for operationalization, „Journal of Management Studies” 2001, vol. 38, nr 6. DOI: 10.1111/1467-6486.00260; M. Polanyi, The Tacit dimension, Routledge and Kegan Paul, London 1967; A. Stępnik, O nieredukowalności wiedzy-jak do wiedzy- że. Perspektywa kognitywistyczna, nieopublikowany tekst referatu, [online:] http://marcinmilkowski.pl/wp-content/uploads/2013/12/stepnik.pdf [dostęp: 1.03.2021]; A. Toom, Considering the artistry and epistemology of tacit knowledge and knowing, „Educational Theory” 2012, vol. 62, nr 6. DOI: 10.1111/edth.12001

[4] V. Ambrosini, C. Bowman, Tacit knowledge…; A. Toom, Considering the artistry…

[5] Tamże.

[6] C. Ellis, A.P. Bochner, Autoethnography, personal narrative, and reflexivity. Researcher as subject, [w:] N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), Handbook of qualitative research, Sage, Thousand Oaks 2000, s. 739. Cyt. za: A. Kacperczyk, Autoetnografia – technika, metoda, nowy paradygmat? O metodologicznym statusie autoetnografii, „Przegląd Socjologii Jakościowej” 2014, vol. 10, nr 3, s. 39, [online:] http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume27/PSJ_10_3_Kacperczyk.pdf [dostęp: 15.02.2021].

[7] A. Kacperczyk, Autoetnografia…, s. 37.

[8] Tamże.

[9] J. Bielecka-Prus, Po co nam autoetnografia? Krytyczna analiza autoetnografii jako metody badawczej, „Przegląd Socjologii Jakościowej” 2014, vol. 10, nr 3, s. 82, [online:] http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume27/PSJ_10_3_Bielecka-Prus.pdf [dostęp: 15.02.2021]. Zob. także: H. Chang i in., Collaborative autoethnography, Left Coast Press, Walnut Creek 2016, s. 98–99.

[10]  A. Kacperczyk, Autoetnografia…, s. 44–45.

[11] S.J. Holman i in., Introduction. Coming to know autoethnography as more than a method, [w:] S.J. Holman i in., (red.), Handbook of autoethnography, Routledge, London–New York 2016, s. 33.

[12] L. Anderson, Autoetnografia analityczna, przeł. M. Brzozowska-Brywczyńska, „Przegląd Socjologii Jakościowej” 2014, vol. 10, nr 3, s. 149–150, [online:] http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/Volume27/PSJ_10_3_Anderson.pdf [dostęp: 15.02.2021].

[13] Tamże.

[14]  W. Cudny, The phenomenon of festivals – their origins, evolution and classifications, „Anthropos” 2014, vol. 109, nr 2, s. 643.

[15] A. Kołtun, Badania wpływu lubelskich festiwali plenerowych na rozwój społeczny i gospodarczy miasta. Wnioski z jakościowej analizy danych wizualnych: Noc Kultury, Warsztaty Kultury, Lublin 2017, [online:] https://www.warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2018/01/Noc-Kultury-WNIOSKI-Z-ANALIZ-JAKOŚCIOWYCH.pdf [dostęp: 1.02.2021]; A. Kołtun, Wpływ Nocy Kultury na sposoby postrzegania i użytkowania przestrzeni miejskiej. Najważniejsze wnioski z badania przeprowadzonego w 2018 r., Warsztaty Kultury, Lublin 2019, [online:] https://www.warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2018/02/Wp%C5%82yw-Nocy-Kultury-na-sposoby-postrzegania-i-u%C5%BCytkowania-przestrzeni-miejskiej.pdf [dostęp: 1.02.2021].

[16] Zob. A. Kołtun, Wpływ Nocy Kultury…, s. 31–40; M. Lipowski, A. Kołtun, I. Bondos, Wpływ festiwali plenerowych na rozwój społeczno-gospodarczy Lublina. Raport z badań ilościowych: Noc Kultury, Warsztaty Kultury, Lublin 2017, [online:] https://warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2020/04/Noc-Kultury-RAPORT-Z-BADANIA-ILO%C5%9ACIOWEGO.pdf [dostęp: 1.02.2021].

[17] Warsztaty Kultury, Misja, [online:] https://warsztatykultury.pl/misja/ [dostęp: 12.02.2021].

[18] Regulamin Nocy Kultury 2017, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2017/02/Regulamin-Noc-Kultury-2017.pdf [dostęp: 31.03.2021]. Adresy stron internetowych z dokumentami, na które powołujemy się w tym tekście, zmieniły się 30.04.2021 w związku z uruchomieniem nowej strony festiwalu.

[19] Regulamin Nocy Kultury 2016, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl/regulamin-nocy-kultury-2016/ [dostęp: 31.03.2021].

[20] Zob. Warsztaty Kultury, Zespół, [online:] https://warsztatykultury.pl/zespol/ [dostęp: 31.03.2021].

[21] To jedno z niewielu zadań realizowanych przez Zespół opisanych w publicznie dostępnym dokumencie. Zob. Regulamin Nocy Kultury 2020, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2019/11/Zasady-wspolpracy-Noc-Kultury-2020.pdf [dostęp: 11.02.2021].

[22] A. Kołtun, Wpływ Nocy Kultury…, s. 38–39.

[23] Warsztaty Kultury, Wolontariat, [online:] https://warsztatykultury.pl/wolontariat/ [dostęp: 21.02.2021].

[24] Oficjalna strona Nocy Kultury, Współpraca, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl/wspolpraca/ [dostęp: 21.02.2021]. Strona pod podanym tu adresem była aktywna do sierpnia 2021 roku; aktualne informacje na temat festiwalu można znaleźć na: nockultury.pl.

[25] Tamże.

[26] Zob. Fanpage Nocy Kultury, Wolontariusze w 2012 r., [online:] https://www.facebook.com/NocKultury/photos/a.117365388346299/318773598205476 [dostęp: 22.02.2021]; Fanpage Nocy Kultury, Wolontariusze w 2013 r., [online:] https://www.facebook.com/NocKultury/photos/a.117365388346299/477677388981762 [dostęp: 22.02.2021]; Fanpage Nocy Kultury, Wolontariusze w 2015 r., [online:] https://www.facebook.com/NocKultury/photos/a.117365388346299/848685631880934 [dostęp: 22.02.2021]; Fanpage Warsztatów Kultury, Wolontariusze w 2019 r., [online:] https://www.facebook.com/watch/?v=330467274301721 [dostęp: 22.02.2021]; Fanpage Warsztatów Kultury, Wolontariusze w 2020 r., [online:] https://www.facebook.com/watch/?v=834069320711773 [dostęp: 22.02.2021].

[27] Fanpage Nocy Kultury, Noc Kultury 2019 – MiastOpowieść, [online:] https://fb.watch/3PGUZSl-WAb/ 1:00 nagrania [dostęp: 22.02.2021].

[28] Regulamin Nocy Kultury 2020.

[29] Oficjalna strona Nocy Kultury, Otwarty nabór projektów, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl/stworz-z-nami-noc-kultury-rusza-otwarty-nabor-projektow/ [dostęp: 4.03.2021].

[30] Warsztaty Kultury, Wydarzenia, [online:] https://warsztatykultury.pl/wydarzenia-wk/ [dostęp: 4.03.2021].

[31] Wydarzenie na Facebooku, 2019 r., [online:] https://www.facebook.com/events/2435709623166641/?post_id=2440350272702576&view=permalink [dostęp: 4.03.2021].

[32] Oficjalna strona Nocy Kultury, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl [dostęp: 4.03.2021].

[33] Oficjalna strona Nocy Kultury, Zgłoszenia projektów, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl/zglos-swoj-projekt-2020/ [dostęp: 11.02.2021].

[34] Regulamin Nocy Kultury 2020.

[35] Tamże.

[36] Tamże.

[37] Tamże.

[38] Tamże.

[39] Tamże.

[40] Por. M. Piotrowski, „Przestrzeń Nocy Kultury”, w niniejszym tomie.

[41] Leksykon Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, Dzielnice Lublina – Stare Miasto, [online:] http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/dzielnice-lublina-stare-miasto/ [dostęp: 29.03.2021]; Leksykon Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, Dzielnice Lublina – Śródmieście, [online:] http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/dzielnice-lublina-srodmiescie/ [dostęp: 29.03.2021].

[42] Oficjalna strona Nocy Kultury, Pytania i odpowiedzi, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl/pytania-i-odpowiedzi/ [dostęp: 25.03.2021].

[43] Zob. tamże; A. Kołtun, Wpływ Nocy Kultury…, s. 25–30.

[44] Oficjalna strona Nocy Kultury, Pytania i odpowiedzi...

[45] Oficjalna strona Nocy Kultury, Materiały promocyjne, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl/warsztaty-po-nocy/ [dostęp: 17.03.2021].

[46] Oficjalna strona Nocy Kultury, Program Nocy Kultury, [online:] https://nockultury.warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2019/05/noc-kultury-program-2019.pdf [dostęp: 18.03.2021].

[47] Wydarzenie na Facebooku, 2020 r., [online:] https://www.facebook.com/events/945167879182489/?post_id=945220215843922&view=permalink [dostęp: 18.03.2021].

[48] Fanpage Nocy Kultury, Konferencja prasowa, [online:] https://www.facebook.com/NocKultury/photos/a.1034136253335870/2230727110343439 [dostęp: 18.03.2021].

[49] Urząd Miasta Lublin, Konferencja prasowa poświęcona Nocy Kultury, [online:] https://lublin.eu/kultura/wydarzenia/konferencja-prasowa-poswiecona-nocy-kultury,3838,w.html [dostęp: 19.03.2021].

[50] A. Kołtun (red.), Wpływ lubelskich festiwali plenerowych na rozwój społeczny i gospodarczy miasta. Raport końcowy z badania, Warsztaty Kultury, Lublin 2017, [online:] https://www.warsztatykultury.pl/wp-content/uploads/2018/02/Wpływ-lubelskich-festiwali-plenerowych-na-rozwój-gospodarczy-i-społeczny-miasta-RAPORT.pdf [dostęp: 1.02.2021].

[51] Oficjalna strona Nocy Kultury, Pytania i odpowiedzi...

[52] Fanpage Nocy Kultury, Żmigród, [online:] https://www.facebook.com/NocKultury/post/851663244916506 [dostęp: 13.04.2021]; Fanpage Nocy Kultury, Nocna Zmiana Miasta, [online:] https://www.facebook.com/watch/?v=1024436997639129 [dostęp: 13.04.2021].

[53] Strategia Rozwoju Kultury Lublina na lata 2013–2020, Lublin 2013, [online:] https://lublin.eu/gfx/lublin/userfiles/_public/pliki_do_pobrania/projekty_zalaczniki/strategia_kultury_2013-2020/strategia_rozwoju_kultury_lublin.pdf [dostęp: 1.10.2018]; raporty monitoringowe z realizacji z Strategii Rozwoju z 2013 roku, [online:] https://bip.lublin.eu/gfx/bip/userfiles/_public/import/strategia-i-planowanie/ strategia-rozwoju-plan-dzial/strategia-rozwoju-lublina-na-l/145239_strategia_rozwoju_lublina_na_lata_2013_2020._raport_moni.pdf [dostęp: 1.10.2018] i 2014 roku, [online:] https://bip.lublin.eu/gfx/bip/userfiles/_public/import/strategia-i-planowanie/strategia-rozwoju-plan-dzial/strategia-rozwoju-lublina-na-l/145240_strategia_rozwoju_lublina_na_lata_2013_2020._raport_moni.pdf [dostęp: 1.10.2018]; Strategia Rozwoju Turystyki Miasta Lublin do roku 2025. Wprowadzenie, Część I Analityczna, Część II Strategiczna, Część III Wdrożeniowa, Lublin [b.d.], [online:] https://lublin.eu/turystyka/strategia-rozwoju-turystyki/ [dostęp: 1.10.2018]. Zob. także: M. Lipowski, I. Bondos, A. Kołtun, Rozwój miasta Lublin w obszarze kultury, turystyki i aktywności gospodarczej w latach 2006–2016. Raport z analizy źródeł wtórnych, Warsztaty Kultury, Lublin 2017.

[54] Więcej na temat realizacji celów promocyjnych w kontekście strategii rozwoju miasta pisze w niniejszym tomie A. Kolasa-Nowak, „Po co i dla kogo jest Noc Kultury. Przemiany celów, formuły i organizacji festiwalu w perspektywie piętnastu lat”.

[55] Pośrednio odwołujemy się tutaj do pojęcia translacji wiedzy, spopularyzowanego przez autorów z obszaru studiów nad nauką i technologią; por. M. Callon, Wprowadzenie do socjologii translacji. Udomowienie przegrzebków i rybacy znad zatoki Saint-Brieuc, przeł. M.A. Chojnacka, [w:] E. Bińczyk, A. Derra (red.), Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2014; B. Latour, Krążąca referencja. Próbkowanie gleby w Puszczy Amazońskiej, [w:] B. Latour, Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką, przeł. K. Abriszewski, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013. Pojęcie translacji zyskuje na popularności w badaniach praktyk organizacyjnych (por. B. Czarniawska, G. Sevón (red.), Translating organizational chan- ge, de Gruyter, Berlin 1996), czy, bardziej szczegółowo, w zarządzaniu politykami publicznymi; por. R. Freeman, S. Sturdy (red.), Knowledge in policy. Embodied, inscribed, enacted, Policy Press, Bristol 2014; A. Kołtun, From a text to practice and back again. Making knowledge(s) work for participatory budgeting in Poland, „Central European Journal of Public Policy” 2011, vol. 11, nr 1. DOI: 10.1515/cejpp-2016-0029; A. Kołtun, Performatywność wiedzy w ujęciu studiów nad nauką i technologią. Wnioski z analiz pojęciowych oraz badania empirycznego, „Praktyka Teoretyczna” 2020, vol. 37, nr 3. DOI: 10.14746/prt2020.3.4