Etnolingwistyka

Rocznik „Etnolingwistyka” ma historię nietypową. Pomysł pisma narodził się w środowisku lubelskim w związku z rozpoczętą w roku 1976 długofalową pracą nad słownikiem języka folkloru, nazwanego z czasem Słownikiem stereotypów i symboli ludowych. Inicjatywa wydania zbioru materiałów przygotowanego do druku przez kierownika prac nad słownikiem, Jerzego Bartmińskiego, w dwóch częściach i zainicjowania w ten sposób serii wydawniczej wyszła od ówczesnego dyrektora Wydawnictwa UMCS, mgra Antoniego Dudka. Przy przygotowaniu tomu trzeciego (1990) obok redaktora udział miał już sekretarz, którym została mgr (obecnie prof. dr hab.) Stanisława Niebrzegowska, pełniąca tę funkcję aż do roku 2008 (tom 20), kiedy to została zastępcą redaktora, a funkcję sekretarza od tomu 21 (2009) przejęła dr Marta Nowosad-Bakalarczyk.

Powstałe w roku 1988 pismo miało służyć wypracowaniu koncepcji tego bardzo nietypowego słownika, dyskutowaniu kształtu artykułu hasłowego, publikowaniu materiałów tekstowych i śledzeniu stosownej literatury naukowej polskiej i obcej. Tę rolę dobrze spełniła pierwsza seria „Etnolingwistyki”, obejmująca tomy 1–7, wydane w latach 1988–1995, jako pismo skupiające filologów UMCS (afiliowane przy Wydziale Humanistycznym UMCS), a już od tomu 3 także autorów z innych ośrodków naukowych. Po opublikowaniu w roku 1996 pierwszego zeszytu Słownika stereotypów i symboli ludowych, poświęconego ludowemu obrazowi kosmosu, pismo w zasadzie spełniło swoje zadanie i mogło zostać zawieszone. Okazało się jednak, że zaczęło już żyć własnym życiem, a podjęta problematyka znalazła znaczny rezonans w środowisku językoznawców w Polsce i za granicą. Postanowiono więc kontynuować jego wydawanie, zmieniając jednak od tomu 8 (wydanego w roku 1996) formułę i szatę graficzną oraz wprowadzając ogólniejszy podtytuł „Problemy języka i kultury”. W związku z tym redaktor powołał kolegium i radę naukową pisma.

Do sześcioosobowego kolegium weszli lubelscy filolodzy: Maciej Abramowicz, Jan Adamowski, Feliks Czyżewski, Roman Lewicki, Bożena Rejakowa i Michał Sajewicz. Od tomu 9/10 – Anna Pajdzińska (zastępując Bożenę Rejakową), od t. 13 – Irina Lappo, od t. 16 – Aneta Wysocka, od t. 17 – Marta Nowosad-Bakalarczyk (zastępując Michała Sajewicza), od t. 20 – Lubow Fieoktistowa. Do rady naukowej zgodzili się wejść wybitni językoznawcy polscy i zagraniczni: James Bailey (Madison), Barbara Falińska (Warszawa), Aleksy Judin (Odessa), Marian Kucała (Kraków), Andrzej Maria Lewicki (Lublin), Hanna Popowska-Taborska (Warszawa), Zuzana Profantová (Bratysława), Swietłana M. Tołstaja (Moskwa), Krzysztof Wrocławski (Warszawa). W kolejności także Anna Wierzbicka (Canberra) – od t. 9/10, Michał Łesiów (Lublin) i Aloyzas Gudavičius (Szawle) – od t. 13, Jelena Berezowicz (Jekaterinburg) i Michał Jacek Mikoś (Milwaukee) – od t. 18, Dejan Ajdaczić (Belgrad – Kijów) – od t. 19. Zmiana profilu pisma była o tyle łatwa, że już nawet w pierwszej serii 1–7 publikowano rozprawy mające wartość ogólniejszą, dotyczące semantyki językoznawczej i podejmujące nowe na gruncie polskim zagadnienia lingwistyki kognitywnej, językowego obrazu świata, relacji języka i kultury – z myślą o operacjonalizacji nowych pojęć na użytek analityczny.

Przyjęto szeroką definicję etnolingwistyki jako lingwistyki antropologiczno-kulturowej o nachyleniu kognitywnym. We wstępie do tomu 8, inicjującego nową serię, zakres tematyczny rocznika zakreślono szeroko: obok języka ludowego i folkloru za przedmiot zainteresowań uznano „język we wszystkich jego odmianach, także ogólnej, w jego relacji do kultury, człowieka i społeczeństwa”, zapowiedziano publikowanie analiz porównawczych w skali słowiańskiej i nawet szerszej. Taką deklarację powtórzono w tomie 16 (2004), kiedy jeszcze bardziej otwarto pole dla analiz porównawczych, międzyjęzykowych i międzykulturowych.

Ważną datę w historii „Etnolingwistyki” stanowi rok 2004, kiedy to rocznik stał się organem powstałych rok wcześniej dwóch komisji etnolingwistycznych – krajowej (powołanej w ramach Komitetu Językoznawstwa PAN) i międzynarodowej (przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów). Dzięki temu powstało zaplecze autorskie w postaci sieci współpracujących z sobą badaczy i instytucji z Polski i krajów sąsiednich. Od roku 2008, kiedy powołano konwersatorium EUROJOS, sieć ta została poszerzona o kolejnych badaczy zainteresowanych studiami porównawczymi nad językowym obrazem świata Słowian i ich sąsiadów, semantyką nazw wartości, stereotypami językowymi, konceptualizacją czasu i przestrzeni w języku i w tekstach. Jest to tematyka, która zdominowała ostatnie tomy „Etnolingwistyki” i wyznacza pismu dalszą perspektywę.

Krąg autorów piszących na łamach „Etnolingwistyki” rozszerzał się z latami. Ogółem na 264 rozprawy opublikowane w dwudziestu tomach „Etnolingwistyki” w latach 1988–2008 prawie połowę (dokładnie – 123, tj. 46,6%) stanowiły artykuły autorów zagranicznych (pozostałe 82 z Lublina, 59 z kraju). Przy tym w ostatnich tomach udział autorów spoza Polski wzrastał, przekraczając nieznacznie granicę 50%. Poza językiem polskim, najczęstszym językiem jest rosyjski. Wszystkie artykuły mają streszczenia angielskie, do których redakcja przywiązuje dużą wagę; są one również publikowane w „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities” (CEJSH).

Czasopismo jest również notowane na liście The European Index for the Humanities (ERIH), gdzie (2007) przyznano mu kategorię NAT: "European publications with a recognised scholarly significance among researchers in the respective research domains in a particular (mostly linguistically circumscribed) readership group in Europe; occasionally cited outside the publishing country, though their main target group is the domestic academic community" (kliknij, aby zobaczyć listę polskich czasopism notowanych w ERIH).

Jerzy Bartmiński