Książka prof. Aliny Aleksandrowicz Twórczość Marii z ks. Czartoryskich ks. Wirtemberskiej. Literatura i obyczaj jest obszerną, liczącą prawie 500 stron monografią autorki słynnej powieści Malwina czyli domyślność serca. Oczywiście twórczość Marii Wirtemberskiej jest dużo obszerniejsza: obejmuje m.in. Powieści wiejskie, prozę podróżną Niektóre zdarzenia, myśli i uczucia doznane za granicą (utwór wydobyty z rękopisu, opracowany i opatrzony obszernym wstępem przez prof. Aleksandrowicz, wydany w Warszawie w roku 1978 wraz z utworami powstałymi w kręgu autorki Malwiny, które również pozyskane zostały z archiwum), a także obszerną korespondencję, czekającą na wydanie.
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że dzięki wieloletniej pracy w archiwach, a także dogłębnej znajomości środowiska literackiego Puław (autorka monografii wydała wiele prac z tego zakresu, w tym monografię Izabela Czartoryska. Polskość i europejskość, Lublin 1998 oraz książkę Różne drogi do wolności. Puławy Czartoryskich na przełomie XVIII i XIX wieku. Literatura i obyczaj, Puławy 2011) mogło powstać nowe ujęcie monograficzne. Rewaloryzacja dorobku autorki Malwiny, bazująca na wydobytych z archiwów źródłach rękopiśmiennych, ukazuje ks. Wirtemberską jako ważną autorkę przełomu. W swojej twórczości – poddanej wieloaspektowym analizom i interpretacjom w monografii prof. Aleksandrowicz – nie tylko wprowadziła bowiem nowe kategorie estetyczne, jak np. tytułowa „domyślność serca”, nie tylko ugruntowała dykcję preromantyczną w nowych formach piśmiennictwa i gatunkach literackich, jak: „podróż serca”, „synonimy”, „komedie łez”, szkice literackie oraz preromantczne listowanie, ale wpisała się szeroko swą twórczością w torowanie drogi ku ujęciom romantycznym. Precyzyjne i subtelne analizy Aliny Aleksandrowicz, oparte na żmudnej pracy filologicznej, ukazują najpełniejszy dotąd wizerunek piszącej księżnej, rzutowany na szeroko przywoływane tło epoki przełomu oświeceniowo-romantycznego zarówno w kontekście polskim (walka o romans na przełomie XVIII i XIX wieku, „złoty gotyk puławski”), jak również – szeroko tu wyzyskiwanym – europejskim (podróż sentymentalna, twórczość Floriana, rewaloryzacja gotyku, przemiany formy epistolarnej).
Zarysowując przemiany twórczości Marii ks. Wirtemberskiej w zbudowanej pieczołowicie na podstawie różnych źródeł biografii intelektualnej, autorka książki przedstawiła wielostronne interpretacje utworów w kolejnych rozdziałach pracy: najobszerniejsze partie monografii, co zrozumiałe, poświęcając Malwinie, Niektórym zdarzeniom…, ale także przyglądając się słabiej dotąd obecnym – bo pozostającym w rękopisach – utworom oraz korespondencji, która stała się prawdziwym dopełnieniem wizerunku intelektualnego i emocjonalnego ks. Wirtemberskiej.
Autorka Malwiny uprawiała literacką niwę w trudnych czasach porozbiorowych. Dlatego z jednej strony wpisywała swą twórczość w pewien ogólniejszy projekt patriotyczny początku XIX stulecia, realizowany w środowisku puławskim: ocalenia narodowej substancji, wprowadzenia nowych form ekspresji patriotycznej, z drugiej zaś – wprowadzała w twórczości literackiej nowe tonacje uczuciowe i intelektualne, odrywając się wyraźnie od sentymentalnego dziedzictwa w kierunku ujęć wyraźnie już zapowiadających romantyzm.
Monografia Aliny Aleksandrowicz jest prawdziwym wydarzeniem naukowym, owocem żmudnych prac archiwalnych oraz szeroko zakrojonych, pomysłowych i sugestywnych analiz i interpretacji, z którymi zapoznać się powinni nie tylko badacze epoki, lecz także czytelnicy zainteresowani przemianami kultury polskiej przełomu XVIII i XIX wieku.
prof. dr hab. Arkadiusz Bagłajewski
O Autorce:
Profesor Alina Aleksandrowicz (1931) to wybitna polska filolog, badaczka literatury Oświecenia. W 1955 roku po ukończeniu studiów magisterskich na Uniwersytecie Warszawskim rozpoczęła pracę jako asystent w Katedrze Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. W latach kolejnych, po uzyskaniu tytułu doktora, pełniła funkcje prodziekan ds. dydaktycznych Wydziału Humanistycznego UMCS oraz kierowała Zakładem Historii Literatury Polskiej, gdzie powołała do życia zespół badawczy, zajmujący się literaturą przełomu oświecenia i romantyzmu oraz folklorystyką literacką. Inicjowała liczne badania nad literaturą przełomu XVIII i XIX wieku, szczególnie w nurcie preromantycznym. W 1975 otrzymała stopień doktora habilitowanego. Rozprawę habilitacyjną poświęciła nieznanej twórczości Marii z ks. Czartoryskich Wirtemberskiej. Praca powstała w oparciu o czasochłonne kwerendy archiwalne, prowadzone w bibliotekach polskich i obcych. W 1980 uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1992 uzyskała stanowisko profesora zwyczajnego.
Profesor Alina Aleksandrowicz prowadziła wymagające badania, długofalowe poszukiwania oraz interpretacje archiwalnych nieznanych a istotnych dla kultury polskiej rękopisów. Interesowało ją szczególnie życie literackie dworskich ośrodków Czartoryskich między innymi w Warszawie, Powązkach, Puławach, Sieniawie, Wysocku oraz Paryżu. Ośrodki te były swego rodzaju źródłem działań patriotycznych, kulturowych oraz literackich skupiających wielu wybitnych pisarzy, pedagogów, artystów, polityków.
Przez ponad 20 lat pełniła funkcję redaktora naukowego Sekcji Filologicznej „Annales UMCS” (Philologiae). Pod jej redakcją ukazało się 18 tomów „Annales", w tym 5 monotematycznych: 1. Oświecenie. Preromantyzm. Romantyzm (1984), 2. Folklor. Folklorystyka (1987), 3. Kultura i obyczaj (1993), 4. Wolność w życiu narodów i jednostek (1994/1995) oraz 5. Romantyzm (2001). W latach 1981-1989 (trzy kadencje) oraz 1997-1999 była członkiem z wyboru Komitetu Nauk o Literaturze PAN.
W dorobku naukowym Profesor Aliny Aleksandrowicz znajduje się ponad 220 opublikowanych pozycji. Przez cały okres swojej aktywności badawczej czynnie uczestniczyła w ogólnopolskim życiu naukowym, prezentując referaty na konferencjach poświęconych literaturze, kulturze, folklorystyce. Wielka popularyzatorka nauki, której niezwykła aktywność odzwierciedla się w działalności w licznych gremiach i towarzystwach naukowych. Jest między innymi członkiem założycielem Towarzystwa Badań nad Wiekiem Osiemnastym. Za swą działalność naukową, badawczą i społeczną była wielokrotnie nagradzana nagrodami branżowymi. Otrzymała m.in. Nagrodę Ministra Szkolnictwa Nauki i Techniki III stopnia, Nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki II. Odznaczona została również Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Tytułem Honorowym – Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz Odznaką – Zasłużony Działacz Kultury.
Źródło: Laudacja na cześć prof. Aliny Aleksandrowicz-Urlich
