W dniach 12-14 września 2023 r. w Lublinie i w Kijowie za pomocą telemostu odbyła się I Międzynarodowa Szkoła Komunikowania na temat "Jak dokumentować historie o wojnie?". Realizację tej inicjatywy umożliwiło porozumienie o współpracy pomiędzy Fundacją Rinata Achmetowa, Kijowskim Uniwersytetem Narodowym im. T. Szewczenki oraz Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej, które zostało zawarte w zeszłym roku m.in. dzięki wspólnym wysiłkom Instytutu Nauk o Polityce i Administracji oraz Centrum Europy Wschodniej UMCS.
|
Fundacja Rinata Achmetowa od 2014 roku prowadzi projekt "Głosy Ludzi Pokoju" mający na celu dokumentowanie relacji osób dotkniętych skutkami rosyjsko-ukraińskiej wojny. Wskutek brutalnej pełnoskalowej inwazji rosyjskiej na Ukrainę w lutym 2022 roku znacząco wzrosło zapotrzebowanie na dokumentowanie świadectw cywilów, którzy doświadczyli skutków wojny oraz rosyjskich zbrodni wojennych. Aby efektywniej działać w obszarze usystematyzowania, opracowania metodologii i koncepcji działań, Fundacja nawiązała współpracę ze wspomnianymi uniwersytetami w Kijowie i w Lublinie. I Międzynarodowa Szkoła Komunikowania miała charakter edukacyjny i praktyczny oraz skupiła się na tematach związanych z historią mówioną, dokumentowaniem świadectw wojennych, kształtowaniem pamięci historycznej oraz wpływem rosyjskiej propagandy i dezinformacji na przestrzeń informacyjną Polski i Ukrainy. Wykłady prowadzili eksperci z różnych krajów, m.in. historycy, socjologowie, dziennikarze, psychologowie, eksperci w dziedzinie dokumentowania doświadczeń wojennych i utrwalania pamięci narodowej. W uroczystym otwarciu tego wydarzenia wzięli udział rektorzy prof. dr hab. Radosław Dobrowolski (UMCS) i prof. Wołodymyr Buhrow (KNU im. T. Szewczenki), dyrektorka Fundacji Rinata Achmetowa Natalia Jemczenko, dyrektor Instytutu Stosunków Międzynarodowych prof. dr hab. Marek Pietraś oraz dyrektor Centrum Europy Wschodniej prof. dr hab. Walenty Baluk. Jak zauważyła Natalia Jemczenko w swoim wystąpieniu pod tytułem Jak gromadzić historie o wojnie: Doświadczenie Muzeum „Głosy ludzi pokoju” Fundacji Rinata Achmetowa, prawda historyczna kształtuje się obecnie na żywo dzięki relacjom dziesiątek tysięcy ludzi, co jest niezwykle ważne i cenne i co potrzebuje utrwalenia. Ta wspólna inicjatywa Muzeum "Głosy Pokoju" oraz instytucji edukacyjnych w Polsce i w Ukrainie ma na celu bardziej efektywne dokumentowanie i przekazywanie narodowej pamięci, aby teraźniejsze i przyszłe pokolenia mogły poznać i zachować prawdę o wydarzeniach w Ukrainie. Zaprezentowała ona dotychczasowe dokonania Muzeum, proces opracowania przewodnika dla osób dokumentujących świadectwa ofiar itp. Taras Pszenycznyj z Wydziału Historii KNU im. Tarasa Szewczenki mówił o Współczesnych metodologiach utrwalania historii mówionej, archiwizacji zebranego materiału, tworzenia ekspozycji muzealnych. Dr Agata Tatarenko (Instytut Europy Środkowej w Lublinie) przedstawiła temat Pamięć o wojnie w kontekście historii mówionej i pamięci narodowej państw Europy Środkowo-Wschodniej, w którym omówiła specyfikę historii mówionej w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, przedstawiła wybrane projekty oraz miejsce historii mówionej w budowaniu wiedzy o przeszłości i pamięci zbiorowej. Maryna Synhajiwśka, zastępczyni dyrektora Ukraińskiej Narodowej Agencji Informacyjnej „Ukrinform”, zaprezentowała projekt agencji dotyczący historii mówionej i rejestracji wydarzeń wojny rosyjsko-ukraińskiej – zbiór „Rok Wielkiej Wojny w oczach Ukrinform”, który agencja Ukrinform opublikowała w dziewiątą rocznicę wojny rosyjsko-ukraińskiej i rocznicę inwazji na Rosję na pełną skalę. Ze zbiorem można zapoznać się na stronie Ukrinform (część 1, część 2). W zbiorze znajdują się reportaże, wywiady, artykuły i fotografie etatowych i niezależnych korespondentów agencji, które opowiadają o wydarzeniach i ludziach na froncie, na terenach czasowo zajętych przez wroga, świadectwa tych, którzy przeżyli okupację oraz cudem z niej uciekli. Ałła Petrenko-Łysak i Olha Bezrukowa z Wydziału Socjologii Kijowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Tarasa Szewczenki przedstawiły temat Wybór informatorów do wywiadów w projektach społecznych i badaniach, w którym przeanalizowały, jakie kryteria mają znaczenie w doborze informatorów i jak one wpływają na wyniki badań. Prof. dr. hab. Walenty Baluk i dr Jakub Olchowski z UMCS zaprezentowali polskie doświadczenia w obszarze rosyjskiej narracji wojennej na przykładzie historycznego storytellingu. Wioletta Wejman z Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” wystąpiła z tematem Program Historia Mówiona w Ośrodku "Brama Grodzka - Teatr NN " w Lublinie jako przykład ocalania pamięci o ofiarach Zagłady, w którym opisała doświadczenia ośrodka i własne w dokumentowaniu losów ofiar Holokaustu. Prof. Serhij Płochij z Katedry Historii Ukrainy na Uniwersytecie Harwardzkim podzielił się refleksjami historyka o tym, jak pisać i jak przedstawiać społeczeństwu wojnę rosyjsko-ukraińską. W swoim wystąpieniu uzasadnił on, dlaczego porzucił obiektywizm światopoglądowy i zajął wyraźnie stanowisko, w którym mówi o zbrodniczym charakterze tej wojny. W swojej nowej książce historyk stanął po stronie ofiary agresji, co było zerwaniem ze schematem zawodu historyka, który zazwyczaj jest obserwatorem. Ołeksandr Biłous z Wydziału Psychologii KNU im. Tarasa Szewczenki skupił się na psychologicznych aspektach gromadzenia i rozumienia historii życiowych. Jako praktykujący psycholog zwrócił on uwagę na to, jak ważna jest troska o zdrowie psychiczne zarówno informatorów, jak i osób dokumentujących świadectwa ofiar. Dr hab. Agnieszka Demczuk z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie przedstawiła temat Jak skutecznie przeciwdziałać propagandzie i dezinformacji, w którym omówiła rodzaje zaburzeń ekosystemu informacyjnego, sposoby ich działania oraz metody przeciwdziałania. Czesława Borowik z Polskiego Radio Lublin zaprezentowała wystąpienie pod tytułem Wojna і pamięć. Historia mówiona w reportażu radiowym, w którym opowiedziała o tym, jak wygląda praca dziennikarza i reportażysty radiowego w zakresie dokumentowania historii mówionej oraz opisała pracę nad kilkoma własnymi wysoko ocenionymi przez środowisko branżowe reportażami. Znany brytyjski dziennikarz, pisarz i ekspert ds. mediów i propagandy współczesnej Rosji Peter Pomerantsev (Instytut Spraw Globalnych Londyńskiej Szkoły Ekonomii) wygłosił temat Media w czasie wojny: utrwalanie, manipulacja, stymulacja. W swoim wystąpieniu zwrócił on uwagę na to, jak ważne jest, aby Ukraina nie powtarzała błędów innych krajów i od razu profesjonalnie zbierała dowody zbrodni wojennych póki wojna jeszcze trwa, aby sprawiedliwość nadeszła szybciej. Ponadto zastanawiał się nad tym, w jaki sposób przekazywana jest prawda ogółowi społeczeństwa, jak przebić się do publiczności, która nie chce słyszeć prawdy. Peter Pomerantsev wyraził przekonanie, że samego zebranie dowodów nie wystarczy, jeśli nic się nie zmieni na poziomie legislacyjnym i nie będzie wystarczającego społecznego i politycznego zapotrzebowania na sprawiedliwość. Organizatorzy i uczestnicy I Międzynarodowej Szkoły Komunikowania zgodnie przyznali, że takie inicjatywy są niezwykle ważne i potrzebne oraz wyrazili przekonanie o potrzebie kontynuowania tej inicjatywy w przyszłości. Tekst: dr Nadia Gergało-Dąbek Media o I Międzynarodowej Szkole Komunikowania: Radio Lublin | TVP3 Lublin - Panorama Lubelska | Akademickie Radio Centrum | Ukrinform (w j. ukrainskim) fot. Ihor Kolisnichenko |
