Instytut Nauk o Polityce i Administracji

Informacje ogólne

Dofinansowano ze środków budżetu państwa

Nazwa programu: Doskonała Nauka II - Wsparcie monografii naukowych

Nazwa zadania: Racja stanu w polskiej myśli politycznej XXI wieku

Wartość finansowania: 66 572,00 zł

Całkowita wartość zadania: 74 052,00 zł

Data podpisania umowy: lipiec 2023

Założenia i cele projektu

Celem projektu jest prezentacja i rozpowszechnianie problematyki obejmującej najnowsze wyniki badań naukowych z zakresu polskiej myśli politycznej, które opierają się na analizie stanowisk polskich partii politycznych wobec kategorii racji stanu. Posiadają one walor eksplanacyjny, przyczyniając się do wyjaśnienia źródeł i motywacji aktualnie podejmowanych decyzji politycznych w Polsce, tak w polityce wewnętrznej, jak i w środowisku międzynarodowym. Tłumaczenie monografii na język angielski oraz udostępnienie jej w Internecie wprowadzi ją do obiegu międzynarodowego. Projekt stanowi odpowiedź na potrzebę zwiększenia dostępności, a tym samym popularyzacji polskich badań naukowych, w tym przypadku - obrazujących specyfikę polskiej sceny politycznej, uwzględniającą historyczne i polityczne uwarunkowania jej funkcjonowania w XXI wieku.

Celem poznawczym monografii „Racja stanu  w polskiej myśli politycznej XXI wieku” jest analiza współczesnej polskiej myśli politycznej przez pryzmat racji stanu w perspektywie systemowej i problemowej, a tym samym ustalenie treści i zakresu znaczeniowego kategorii politologicznej raison d'état oraz określenie stopnia jej wpływu na decyzje polityczne. W monografii racja stanu została potraktowana jako kategoria myśli politycznej i przeanalizowana dzięki zrekonstruowaniu poglądów głównych partii politycznych w Polsce na takie zagadnienia jak: państwo, suwerenność, tożsamość polityczna, ustrój polityczny, ład społeczny, gospodarka oraz polityka zagraniczna i bezpieczeństwo. Badania dowiodły wielu rozbieżności, czasem wręcz asymetrii między koncepcjami politycznymi proponowanymi przez partie i praktyką politycznego działania, co też świadczy o oryginalności podejścia badawczego. Wzięto pod uwagę najnowsze wyzwania dla Polski, wynikające z nasilającej się polityki imperialnej Federacji Rosyjskiej, obniżenia poziomu bezpieczeństwa w Europie, kryzysu Unii Europejskiej, reorientacji strategicznej i doktrynalnej Sojuszu Północnoatlantyckiego, do których główne partie i ruchy polityczne działające w Polsce odnosiły się w zróżnicowany sposób. Monografia zawiera najnowsze wyniki badań naukowych opartych na polskiej i zagranicznej literaturze przedmiotu oraz materiałach źródłowych prymarnych dla nurtów ideowych współczesnej Polski. Obejmuje tematykę myśli politycznej stronnictw rywalizujących ze sobą na polskiej arenie politycznej od 2001 roku, wychodząc poza „duopol” PiS-PO, co wydaje się niezbędne dla konkretyzacji w polskich warunkach skali lewica – centrum – prawica, koniecznej do pozycjonowania partii w każdym państwie demokratycznym.

U podstaw projektu legło przekonanie, że wokół racji stanu Polski na początku XXI wieku rozgorzał spór między głównymi podmiotami politycznymi. Strony rywalizacji politycznej – liberalna, lewicowa, konserwatywna, ludowcowa i narodowa zasadniczo różnią się na wszystkich poziomach myśli politycznej. Jednocześnie cechą charakterystyczną polskiego współczesnego myślenia politycznego o raison d'état jest jej pozytywna konotacja. W Polsce, inaczej niż w większości państw europejskich, pojęcie jest traktowane z aprobatą i pietyzmem, funkcjonuje w debacie publicznej obok terminów: dobro wspólne oraz interes narodowy. Pojęcie racji stanu, przez stulecia nieobecne w języku polityki i polskiej myśli politycznej, pod koniec XIX wieku, a szczególnie w wieku XX zdobyło dużą popularność. O ile na Zachodzie termin jest powszechnie kojarzony z makiawelizmem, władzą absolutną, przedkładaniem interesu państwa nad dobro obywateli lub uzasadnianiem niepraworządnych poczynań rządzących i de facto odszedł do lamusa, o tyle w III Rzeczypospolitej jest traktowany jako wartość. Swoistość polskiego pojmowania interesu państwowego wynika zapewne ze specyfiki państw Europy Środkowej, które odzyskały suwerenność (jeden z głównych składników racji stanu) po 1989 r., wyzwalając się spod zależności od Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W regionie znaczenie państwa narodowego i jego interesów jest większe niż na przykład w Europie Zachodniej.

Efekty projektu

Zakładane efekty projektu wpisują się w cele operacyjne ministerialnego „Programu umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego” z 2015 r., szczególnie w kontekście szerszego upowszechniania badań i dzieł artystycznych za granicą oraz wzmocnienia wizerunku polskich uczelni na arenie międzynarodowej. Realizacja projektu przyczyni się do promowania nauki polskiej. Włączenie monografii do obiegu międzynarodowego może tylko upowszechnić polskie polityczne punkty widzenia na temat globalnego systemu bezpieczeństwa oraz kondycji państwa w zmieniających się warunkach międzynarodowych, co wydaje się szczególnie ważne nie tylko w kontekście wojny rosyjsko-ukraińskiej, ale szerzej – zmian geopolitycznych zachodzących w środowisku międzynarodowym.