|
8 marca 2025 roku jest dla kobiet datą podwójnie ważną. Oprócz tego, że obchodzimy wówczas Święto Kobiet, to także świętujemy – istoniejszą w ujęciu obywatelskim – 35. rocznicę uchwalenia Ustawy o samorządzie terytorialnym. Przywrócenie samorządności umożliwiło w warunkach demokratycznych angażowanie się w życie publiczne obywateli – kobiet i mężczyzn, a dysproporcje między płciami wśród władz gminnych z każdymi wyborami powoli maleją.
Kobiety w wyborach samorządowych
Restytucja samorządu terytorialnego w 1990 r. potwierdziła funkcjonowanie barier w uczestnictwie kobiet w lokalnym życiu publicznym i politycznym, na co wskazują proporcje w podziale mandatów z uwzględnieniem płci. Począwszy od lat 90. i pierwszych wyborów do samorządowych organów stanowiąco-kontrolnych, tj. rad gmin, odsetek kobiet zarówno kandydujących, jak i uzyskujących mandat radnej, systematycznie, choć powoli wzrasta. Do 2010 r. był to proces dość naturalny, przebiegający w zbliżonych warunkach na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego. W 2014 r. po raz pierwszy w wyborach samorządowych zastosowano kwoty wyborcze dla kobiet w miastach na prawach powiatu, powiatach i województwach, zwiększając w dużych samorządach odsetek kandydatek ubiegających się o mandat radnej.
Wśród radnych wybranych w pierwszych wyborach samorządowych w 1990 r., 11% mandatów przypadło kobietom, i co każde 4 lata (a później 5) odnotowywany był wzrost o 2–3 punkty procentowe – do ok. 32% miejsc w radach wszystkich szczebli w 2024 r. Analizując odsetek kobiet–kandydatek w porównaniu do odsetka wybranych w wyborach samorządowych, można określić poziom ich skuteczności jako wysoki, zwłaszcza w latach 90., ponieważ różnica procentowa kobiet ubiegających się o funkcję radnej w stosunku do tych, które mandat otrzymały, stanowiła 3 do 5 punktów procentowych. W każdych kolejnych wyborach efektywność kandydatek była niższa – szybciej rosła liczba kobiet kandydujących niż liczba wybranych. Co ciekawe i konsekwentnie notowane w wynikach elekcji od 2010 r., największe szanse na wygraną mają kobiety w gminach niedużych, do 20 tys. mieszkańców – w 2024 r. tylko dla tego rodzaju gmin wynik wyborczy pań to 35% zdobytych mandatów radnych, wyższy niż w radach dużych miast (32%), powiatów (28%) i sejmikach (32%).
Dla porównania w wyniku wyborów w 2002 r. 7% mandatów wójta, burmistrza, prezydenta miasta otrzymały kobiety, w 2006 r. odsetek ten podniósł się do 8%, a w 2010 r. osiągnął poziom 9%. W wyborach z 2014 r. 11% mandatów organu wykonawczego w samorządzie przypadło kobietom, w 2018 r. – 12%, a w 2024 r. – 16%. Podsumowując i porównując samorządowy sukces wyborczy kobiet i mężczyzn oznacza to, że stanowiska dobrze opłacane i dające realną władzę są „zwyczajowo” zarezerwowane dla mężczyzn. Jako dodatkowe potwierdzenie można przywołać przykład z gmin wiejskich, w których obecnie, w 2025 roku funkcję sołtysa (społeczną, bez pensji wójta i diety radnego) kobiety pełnią tak samo często jak mężczyźni.
Kobiety – liderki lokalne pokonują bariery i stereotypy
Bariera kulturowa, z której wynika przypisanie płci żeńskiej do sfery prywatnej,
z biegiem czasu się zmniejsza. W dorosłość wkraczają pokolenia, w wychowywaniu których zacierał się podział obowiązków, aktywności i przywilejów przypisanych do płci. Przez to propagują one partnerski model rodziny. Z drugiej strony im starsze pokolenie, tym bardziej zakorzenione jest przypisanie ról społecznych do płci. Teoretycznie oznacza to, że trudniej kobietom stawać się liderkami lokalnymi – zwłaszcza uzyskiwać mandat wójta. Paradoksalnie starzejąca się wspólnota lokalna (jako wyborcy) sprzyja obejmowaniu przez płeć żeńską funkcji sołtysa. Seniorzy, zwłaszcza w gminach wiejskich, upatrują często w kobietach osoby, które przyjdą z pomocą w załatwianiu spraw życia codziennego, niejako podejmą się bardziej opieki niż kreowania przywództwa lokalnego. W kontekście przełamywania przez liderki lokalne bariery ekonomicznej zaszło więcej zmian na korzyść kobiet niż w przypadku bariery kulturowej. Po pierwsze, związane jest to ze wzrostem poziomu wykształcenia statystycznej kobiety, co paradoksalnie można uznać za pozytywny efekt dyskryminacji płci żeńskiej na rynku pracy w latach 90. XX w. Po drugie, wyższy poziom wykształcenia w kolejnych dekadach pozwalał kobietom rozpoczynać pracę zarobkową, a przez to uniezależniać się finansowo od mężczyzn. Dodatkowo praca „na etacie”, często w szkole czy urzędzie, powoduje wzrost samooceny, nabycie i wytrenowanie umiejętności miękkich, a także daje rozpoznawalność w środowisku oraz pozwala na budowanie autorytetu niezbędnego do uzyskania mandatu samorządowca. Na niwelowanie bariery ekonomicznej w kontekście działalności kobiet i ich uniezależnienia funkcjonalnego od mężczyzn (mężów, ojców, braci) wpłynęło również upowszechnianie się posiadania prawa jazdy wśród płci żeńskiej.
Im więcej kobiet w lokalnej polityce, tym większe jest zainteresowanie podjęciem aktywności publicznej przez kobiety w regionie. Na powyższy trend wpływ ma wiele czynników pośrednich, np. wzrost poziomu wykształcenia pań, przemiany kulturowe i społeczne, kampanie społeczne czy obraz kobiety w mediach jako aktywnej na arenie publicznej/politycznej. Bezpośrednimi czynnikami są zaś obserwacje i doświadczenia płci żeńskiej wynoszone z najbliższego otoczenia – pań aktywnych w polityce lokalnej. Wszystko to można uznać za bierny model motywowania kobiet do aktywności publicznej przez inne kobiety. Za aktywny model należy zaś uznać zabiegi liderek lokalnych, które były w pełni świadomymi i zaplanowanymi przedsięwzięciami. Rzeczywistość wyborcza ostudza takie zapędy, ponieważ w opiniach liderek lokalnych z komitetem złożonym wyłącznie z płci żeńskiej nie można stanąć do rywalizacji politycznej, bo wyraźnie zmniejszy to szanse na wygraną. W sytuacji odwrotnej, kiedy komitet składa się tylko z mężczyzn (przykład z małych gmin bez kwot wyborczych) – nie stanowi to problemu.
Wnioski - co dla społeczności lokalnych oznacza zwiększająca się liczba kobiet w samorządach?
Im bardziej liderka lokalna wpisuje się w stereotypy płci, tym bardziej różni się przywództwo lokalne kobiet od przywództwa lokalnego mężczyzn na płaszczyznach tradycyjnie przypisywanych kobietom: socjalnej, edukacji, kultury i rozrywki. Jest wiele przykładów wskazujących na istnienie odmienności w percepcji rzeczywistości i realnych działaniach charakterystycznych dla konkretnej płci, wpływających na lokalny proces decyzyjny. Owe różnice wynikają z przypisania roli społecznej do płci i funkcjonowania licznych stereotypów akceptowanych i powielanych przez kobiety i mężczyzn. Płeć żeńska w przestrzeni publicznej kojarzy się z rozrywką, opieką nad osobami wykluczonymi, szkolnictwem, męska zaś – z infrastrukturą techniczną. Mimo niejako intuicyjnego przyporządkowania płci do sfery polityki, inwestycje techniczne czy finanse gminy muszą być dla kobiet w samorządzie najważniejsze, a wyżej wskazane elementy charakterystyczne dla liderek lokalnych są realizowane w drugiej kolejności – jeśli wystarczy pieniędzy.
Kobiety w samorządzie częściej, w porównaniu do mężczyzn, posługują się słownictwem wskazującym na perspektywę postrzegania problemów gminy przez pryzmat człowieka, a nie inwestycji. Z badań wynika też, że liderki lokalne są lepiej zorganizowane i wykazują się wielozadaniowością, a w efekcie szukają mniej oczywistych rozwiązań, angażują się w rozwikływanie problemów społeczności lokalnych, szukanie sponsorów, wolontariat. Tła takich działań należy upatrywać w wychowaniu kobiet ukierunkowanym na wspólnotowość, czyli realizację zadań z myślą o innych ludziach, często w warunkach ograniczonych środków finansowych.
Im bardziej dostrzegane są przez ludzi potrzeby o charakterze społecznym, socjalnym, opiekuńczym, kulturalnym, tym większe szanse na wygraną w gminnych wyborach samorządowych i budowanie przywództwa lokalnego mają kobiety. Wraz z zaspokajaniem potrzeb podstawowych według piramidy Maslowa, im gmina bardziej nasycona infrastrukturą techniczną, tym częściej artykułowane są potrzeby wyższego rzędu, co obiektywnie dotyczy każdej jednostki. Drogi czy oczyszczalnie ścieków to przykłady inwestycji, których należy dokonywać cyklicznie i nie ma możliwości uporania się z problemem „raz na zawsze”. Co za tym idzie – drugi czy kolejny remont infrastruktury przestaje być w odbiorze społecznym sytuacją kryzysową, sprawą trudną do rozwiązania, a przez to osiągnięciem nadzwyczajnym, zarezerwowanym dla mężczyzn. W związku z powyższym jeśli liderzy lokalni specjalizujący się w infrastrukturze technicznej nie poszerzają swojej aktywności o pola polityki społecznej i kulturalnej, stwarzają tym samym dogodne warunki do obejmowania mandatów samorządowych kobietom aktywnym lokalnie.
Z drugiej strony o rodzaju potrzeb wyższego rzędu decyduje czynnik lokalizacji gminy. W przypadku gmin peryferyjnych, ze względu na dużą odległość od znaczących ośrodków miejskich, władze samorządowe przejmują w pełni zaspokajanie potrzeb mieszkańców w każdym z wymienionych aspektów. Ponadto ze względu na odmiennie przebiegające procesy demograficzne w gminach peryferyjnych (starzejąca się społeczność, odpływ ludzi młodych „za pracą”) w stosunku do podmiejskich (gmina może zostać „gapowiczem” dużego miasta) i miejskich, w tych pierwszych zwiększają się szanse kobiet na wygraną w wyborach samorządowych, ponieważ są one odbierane jako potencjalne opiekunki i animatorki życia społecznego. W drugim – stają się konkurencyjne w stosunku do mężczyzn ze względu na np. wykształcenie, wdrażanie innowacji społecznych czy efektywną współpracę w obrębie miejskich obszarów funkcjonalnych.
Dr hab. Justyna Wasil – wykładowczyni w Katedrze Administracji Publicznej w Instytucie Nauk o Polityce i Administracji na Wydziale Politologii i Dziennikarstwa UMCS. W pracy naukowej koncentruje się na zagadnieniach związanych z samorządem terytorialnym: samorządzie na obszarach wiejskich, kobietach w samorządzie, ekologii, polityce informacyjnej, e-administracji.
Źródło informacji: Centrum Prasowe UMCS
|
