75-lecie UMCS w Lublinie

fot. WPiA

Pierwsze posiedzenie Rady Wydziału odbyło się 23 września 1949 roku, a wziął w nim udział ówczesny Rektor Uniwersytetu prof. dr Tadeusz Kielanowski i prorektor prof. dr Józef Parnas. Prowadził je prof. dr Aleksander Wolter, pełniący obowiązki dziekana Wydziału Prawa.

Nowo utworzony Wydział stanął w obliczu dwóch zasadniczych wyzwań – po pierwsze – zapewnienia kadry naukowo-dydaktycznej i administracyjnej niezbędnej do jego działalności, po drugie – uzyskania odpowiednich warunków lokalowych. Wydaje się, że z pierwszym wyzwaniem wiązały się poważniejsze problemy. W Rozporządzeniu z września 1949 roku przewidziano utworzenie na Wydziale Prawa czternastu katedr wraz z połączonymi z nimi zakładami naukowymi. Katedry powstawały stopniowo, w kolejności wynikającej głównie z porządku przedmiotów w programie studiów prawniczych.

W początkowym okresie pracę na Wydziale podjęło kilku profesorów z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (Leon Halban, Józef Mazurkiewicz, Aleksander Kierek), ale wielu profesorów Wydziału dojeżdżało do Lublina z innych ośrodków uniwersyteckich: Warszawy, Krakowa, Poznania, Łodzi, a po przerwaniu w 1952 roku działalności Wydziału Prawa w Toruniu – także z tego Wydziału, w późniejszym okresie – z Wrocławia. Z kadrowym wsparciem dla Wydziału pospieszyli też lubelscy prawnicy: sędziowie, prokuratorzy, adwokaci oraz pracownicy administracji państwowej, którzy w początkowym okresie funkcjonowania Wydziału stanowili liczną grupę jego niesamodzielnych pracowników. Zdawano sobie też sprawę z tego, że wykształcenie własnych kadr naukowych będzie wymagało dłuższego czasu.

W pierwszych latach skład kadry nauczającej Wydziału cechowała duża niestabilność. Dotyczyło to zarówno profesorów jak też asystentów i adiunktów, bowiem niektórzy z nich po pewnym czasie powracali do swoich ośrodków akademickich albo podejmowali lub kontynuowali zatrudnienie w zawodach prawniczych poza Uniwersytetem. Należy jednak podkreślić, że również te osoby, które stosunkowo krótko pracowały na Wydziale, wniosły duży wkład w tworzenie katedr, uruchomienie zajęć z różnych przedmiotów, kompletowanie księgozbiorów. W tym okresie w wielu  katedrach był zatrudniony tylko jeden niesamodzielny pracownik naukowo-dydaktyczny, wypełniający wiele obowiązków organizacyjnych i administracyjnych. Występowało też zjawisko dwu- i wieloetatowości pracowników, związane z otrzymywaniem stosunkowo niskich wynagrodzeń za pracę na Uniwersytecie. Wszystko to spowodowało, że w 1953 roku w uchwale Rady Wydziału stwierdzono, że stan liczbowy kadry niesamodzielnych pracowników Wydziału jest „katastrofalny”. Jeśli przypomni się, że istniały wtedy niewielkie możliwości wyjazdów zagranicznych pracowników, skromne zasoby źródłowe i literaturowe bibliotek, to można na pewno stwierdzić, że początki działalności Wydziału nie były łatwe.

Istotne znaczenie dla poprawy sytuacji kadrowej miało uzyskanie przez Wydział w 1959 roku prawa przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych. Pierwsze publiczne obrony rozpraw doktorskich odbyły się 20 maja 1959 roku, a na ich podstawie stopnie doktorów praw uzyskali pracownicy Wydziału: Wiesław Skrzydło i Feliks Siemieński. Jeszcze w tym samym roku do grona doktorów Wydziału dołączył Henryk Groszyk. W 1960 roku przeprowadzono pierwszą habilitację dr. Jana Marowskiego, a w 1962 roku – dr. Leszka Kasprzyka. W  dniu 5 czerwca 1963 roku uchwały Rady Wydziału zakończyły postępowania habilitacyjne pracowników Wydziału – ówczesnych doktorów: Wiesława Skrzydło i Jana Malarczyka. Przeprowadzane na Wydziale doktoraty i habilitacje zapoczątkowały zdecydowanie korzystniejszy pod względem rozwoju kadry okres w działalności Wydziału. W pierwszym ćwierćwieczu funkcjonowania Wydziału – przeprowadzono na Wydziale 65 przewodów doktorskich, w tym 36 własnych pracowników i 14 przewodów habilitacyjnych, w tym 11 pracowników Wydziału. Dotychczas na Wydziale przeprowadzono 495 przewodów doktorskich i 130 postępowań habilitacyjnych.

W początkowym okresie działalności Wydziału dokonywano też pewnych zmian w jego strukturze organizacyjnej. Na początku lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia, zgodnie z ministerialnymi wytycznymi ówczesnego Ministerstwa Oświaty, utworzono na Wydziale trzy zespoły katedr, ale już w 1955 roku Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego zrezygnowało z tego rozwiązania organizacyjnego, uznając, że nie przyniosło ono korzystnych efektów. Pod koniec lat sześćdziesiątych szersze zastosowanie uzyskała koncepcja struktury wydziałów oparta na instytutach. Z dniem 1 października 1970 roku na Wydziale rozpoczęły działalność trzy instytuty: Administracji i Prawa Publicznego, Historii i Teorii Państwa i Prawa oraz Prawa Sądowego, w skład których wchodziły zakłady. W instytutach powoływano też zespoły naukowo-badawcze. Na początku 1973 roku nastąpiła zmiana w strukturze instytutowej polegająca na podziale Instytutu Prawa Sądowego na Instytut Prawa Cywilnego i Instytut Prawa Karnego. W ramach czterech instytutów działających na Wydziale następowały później różne zmiany w odniesieniu do wchodzących w ich skład  zakładów i katedr, a niektóre z nich znalazły się poza strukturą instytutów. Struktura instytutowa została zastąpiona od 1 października 2019 roku przez jeden Instytut Nauk Prawnych, w ramach którego działa obecnie szesnaście katedr i dwa zespoły badawcze.

Drugie wspomniane wyzwanie dotyczące sytuacji lokalowej Wydziału znalazło na początku jego działalności rozwiązanie dzięki przydzieleniu na siedzibę Wydziału gmachu przy Placu Litewskim 3, zwanego Pałacem Szeptyckich, Sanguszków, a najczęściej Radziwiłłów, który został przekazany Uniwersytetowi przez Dowództwo Okręgu Wojskowego. Można przypomnieć, że z pomieszczeń w tym budynku nie korzystał wyłącznie Wydział Prawa, ale w różnych okresach pomieszczenia zajmowały też inne jednostki organizacyjne: Biblioteka UMCS, organizacje studenckie, zakłady innych wydziałów, Akademicki Ośrodek Zdrowia, a nawet świetlica dziecięca. Do nowej siedziby, w obecnie zajmowanym gmachu, przy Placu Marii Curie-Skłodowskiej,  Wydział przeprowadził się na początku 1981 roku. Był to wówczas jeden z najbardziej nowoczesnych budynków, jakimi dysponowały w Polsce uniwersyteckie wydziały prawa. W późniejszych latach, zwłaszcza w okresie gdy znacznie zwiększyła się liczba osób studiujących na Wydziale, podejmowano starania o budowę nowego lub rozbudowę istniejącego gmachu.

Wydaje się, że kwestie dotyczące spraw personalnych i lokalowych nie powinny przesłonić tego, co wydaje się najbardziej istotne w siedemdziesięcioletniej historii Wydziału, zatem osiągnięć takich jak: wkład  pracowników w tworzenie bogatego i wartościowego dorobku naukowego, sukcesami zakończonych licznych postępowań awansowych, wysokiego poziomu kształcenia studentów na różnych kierunkach studiów, dużego zaangażowania pracowników Wydziału w działalność Uniwersytetu i sprawowanie na nim ważnych funkcji, szerokiego zakresu uczestnictwa kadry naukowej Wydziału w procesach tworzenia i stosowania prawa.

Świadectwem doceniania wysokiego poziomu prac naukowych pracowników Wydziału były liczne nagrody i wyróżnienia otrzymywane w prestiżowych konkursach. Można też wspomnieć o pełnieniu przez nich wielu zaszczytnych funkcji w towarzystwach i komitetach naukowych, w tym w komitetach Polskiej Akademii Nauk oraz radach i komitetach redakcyjnych wielu czasopism, powierzaniu im funkcji redaktorów prac zbiorowych: systemów prawa, encyklopedii, leksykonów. Oczywiście jedną z wielu form aktywności naukowej był też udział pracowników Wydziału w licznych konferencjach krajowych i zagranicznych oraz organizowanie wielu ważnych konferencji i zjazdów naukowych na Wydziale. Niewątpliwie obecnie jednym z najważniejszych zadań staje się takie kształtowanie działalności badawczej, by zachowując wysoki poziom naukowy publikowanych prac, zapewnić dyscyplinie nauk prawnych, w ramach utworzonego Instytutu, jak najwyższe wyniki w procesie ewaluacji. Rada Naukowa Instytutu będzie też przeprowadzała przewody doktorskie i postępowania habilitacyjne.

Pracownicy Wydziału rozwijają i kontynuują współpracę z wieloma ośrodkami naukowymi w kraju i zagranicą – z niektórymi zostały zawarte umowy dotyczące różnych form współdziałania: odbywania staży naukowych, wymiany studentów, organizowania wspólnych konferencji.

W całym siedemdziesięcioleciu Wydziału istotną rolę odgrywała jego działalność dydaktyczna, udział w kształceniu studentów i dokształcaniu absolwentów na studiach podyplomowych. Działalność ta była prowadzona przez wiele lat nie tylko w Lublinie, ale też w punktach zamiejscowych i w Filii Uniwersytetu w Rzeszowie. W Lublinie oprócz studiów prawniczych, w 1970 r. zostały utworzone studia na kierunku administracji, co miało też wpływ na zmianę nazwy Wydziału i dołączenie do niej drugiego, informującego o tym członu. Oprócz tych dwóch kierunków studiów, powstały trzy nowe kierunki: bezpieczeństwa wewnętrznego (studia I i II stopnia),  kierunek prawno-biznesowy (studia I stopnia) i prawno-menedżerski (studia II stopnia). Studia na wszystkich kierunkach są prowadzone w trybie stacjonarnym i niestacjonarnym. Warto wspomnieć o dalszym poszerzaniu oferty dydaktycznej Wydziału, planowanym rozpoczęciu kształcenia na kierunkach: kryminalistyki oraz prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej. Ten drugi kierunek będzie prowadzony razem z partnerami zagranicznymi, przede wszystkim wspólnie z Uniwersytetem w Nancy.

Pod względem liczby studentów Wydział Prawa i Administracji zawsze należał do największych wydziałów Uniwersytetu. Jeszcze na początku tego stulecia na Wydziale studiowało nawet około 12 tysięcy osób. Obecnie liczba studiujących zmalała do około 4,5 tysiąca osób. Władze i pracownicy Wydziału starają się doskonalić programy  studiów, wprowadzając też nowe metody kształcenia.  Studenci mają  do wyboru bardzo bogatą i zróżnicowaną pod względem tematycznym ofertę przedmiotów kierunkowych i monograficznych. Dużym zainteresowaniem studentów cieszą się zajęcia prowadzone w ramach szkół prawa obcego. Od wielu lat corocznie odbywają się wykłady z prawa amerykańskiego prowadzone przez sędziego Johna McClellana Marshalla, honorowego profesora UMCS, a cykl wykładów kończy się  udziałem słuchaczy w symulowanej rozprawie przed sądem amerykańskim. Coraz więcej studentów odbywa część studiów za granicą w ramach Programu Erasmus Plus. Na Wydziale studiuje też młodzież z zagranicy, zwłaszcza wielu studentów z Ukrainy. Studenci Wydziału Prawa i Administracji są liderami na  UMCS pod względem liczby różnych stypendiów i nagród otrzymywanych za osiągnięcia naukowe i działalność organizacyjną. Absolwenci studiów prawniczych uzyskują też dobre wyniki i wysokie lokaty podczas egzaminów na aplikacje prawnicze. Bardzo dynamicznie rozwija na Wydziale studencki ruch naukowy. Oprócz Studenckiego Koła Naukowego Prawników, które w 2019 roku obchodzi jubileusz sześćdziesięciolecia działalności, na Wydziale działa obecnie ponad dwadzieścia kół naukowych, nad którymi opiekę sprawują pracownicy różnych katedr. Liczba naukowych konferencji, seminariów, konkursów organizowanych corocznie przez te koła jest naprawdę imponująca. Od wielu lat działa Studencka Poradnia Prawna, w ramach której pod merytoryczną opieką pracowników Wydziału studenci starszych lat studiów prawniczych udzielają nieodpłatnie porad prawnych, zwykle osobom mniej zamożnym, których niekiedy nie stać na płatną pomoc prawną.

Tradycyjnie dużym zainteresowaniem cieszą się prowadzone na Wydziale studia podyplomowe, umożliwiające poszerzenie i aktualizację wiedzy zdobytej na odbywanych wcześniej studiach.

Przez wiele lat funkcjonowały na Wydziale też studia doktoranckie, od tego roku akademickiego kształcenie doktorantów będzie odbywało się w ramach Doktorskiej Szkoły Nauk Społecznych.

O wysokiej pozycji Wydziału świadczy udział jego pracowników w różnych organach państwa i wymiaru sprawiedliwości. Nasi Profesorowie byli posłami, senatorami, zasiadali lub nadal zasiadają w Trybunale Konstytucyjnym, Trybunale Stanu, Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Uczestniczyli też w pracach komisji kodyfikacyjnych i Radzie Legislacyjnej.

Profesorowie Wydziału pełnili też najwyższe funkcje na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej: rektorów – Andrzej  Burda,  Grzegorz Leopold Seidler, Wiesław Skrzydło oraz funkcje prorektorów – Jan Malarczyk, Romuald Kmiecik, Wojciech Witkowski, Ryszard Mojak, oraz obecnie – Arkadiusz Bereza. Z Wydziału Prawa wywodzili się  prorektorzy do spraw Filii UMCS w Rzeszowie – profesorowie: Jan Szreniawski, Władysław Ćwik, Mieczysław Żołnierczuk, Jan Winiarz, Zbigniew Sobolewski, Marek Kuryłowicz. Warto też przypomnieć, zgodnie z kolejnością sprawowania funkcji dotychczasowych dwunastu dziekanów Wydziału – profesorów: Aleksandra Woltera, Tadeusza Tarasa, Adama Wilińskiego, Józefa Mazurkiewicza, Jan Malarczyka, Henryka Renigera, Henryka Groszyka, Lecha Antonowicza, Marka Kuryłowicza, Tadeusza Bojarskiego, Leszka Leszczyńskiego, Antoniego Pieniążka, obecnie tę funkcję pełni Anna Przyborowska-Klimczak.

Z okazji poprzednich jubileuszy Wydziału ukazywały się okolicznościowe publikacje (m.in. 25 lat Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, oprac. J. Malarczyk, R. Tokarczyk, Lublin 1975, trzytomowe  opracowanie Polska lat dziewięćdziesiątych. Przemiany państwa i prawa. 50 lat Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1997-1998,  Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji UMCS 1949-2009, red. nauk. A. Przyborowska-Klimczak, Lublin 2009). W celu upamiętnienia 70-lecia Wydziału został wybity medal, który został wręczony władzom Uniwersytetu i wieloletnim pracownikom Wydziału podczas uroczystej sesji naukowej, która odbyła się 23 września 2019 roku.                                           

Prof. Anna Przyborowska-Klimczak